Choroby endokrynologiczne

Układ hormonalny to złożony system funkcjonalny w organizmie człowieka. Negatywne funkcjonowanie odbija się na całym ustroju. W tej kategorii szczegółowo przyglądamy się rodzajom chorób endokrynologicznych u kobiet i mężczyzn, ich przyczynom, objawom i powikłaniom. Przeczytasz o częstych zaburzeniach hormonalnych, m.in. ze strony tarczycy i trzustki, a także jak sobie z nimi radzić oraz jakie badania wykonać.

Definicja chorób endokrynologicznych

Choroby endokrynologiczne to schorzenia układu hormonalnego. Dochodzi w nich do zaburzeń w produkcji hormonów. To zróżnicowana grupa chorób, co wynika ze złożoności układu dokrewnego, inaczej hormonalnego, endokrynnego lub wewnątrzwydzielniczego.

Na układ hormonalny człowieka składa się szereg narządów, które produkują charakterystyczne hormony. Są to:

• podwzgórze — wazopresyna, oksytocyna;
• przysadka — somatotropina, prolaktyna i hormony tropowe (tyreotropina, adrenokortykotropina, gonadotropiny np. FSH i LH);
• szyszynka — melatonina;
• tarczyca — tyroksyna i trójjodotyronina;
• przytarczyce — parathormon;
• trzustka — glukagon, insulina;
• nadnercza — hormony korowe (mineralokortykosteroidy np. aldosteron, glikokortykosteroidy, androgeny) i hormony rdzenia nadnerczy (adrenalina i noradrenalina).

W przypadku kobiet i mężczyzn zakres produkowanych hormonów jest inny. Wiąże się to z występowaniem różnic anatomicznych i fizjologicznych. U mężczyzn występują jądra produkujące testosteron, u kobiet jajniki — wytwarzające estrogeny i progesteron. Dlatego niektóre zaburzenia hormonalne występują tylko u jednej płci.

Rodzaje chorób endokrynologicznych

Choroby endokrynologiczne można podzielić zależnie od grupy pacjentów, których dotyczą. Oprócz tego istnieje inna klasyfikacja, w której można spotkać się z dwoma najczęstszymi stanami patologicznymi, takimi jak niedoczynność i nadczynność. Warto pamiętać, że zaburzenia w produkcji hormonów nie omijają również dzieci. Najmłodsi pacjenci mogą zmagać się z chorobami tarczycy, np. nadczynnością lub niedoczynnością. Najczęściej zaburzenia hormonalne dzieli się zależnie od narządu, którego dotyczą. Dlatego w tej kategorii przeczytasz o różnych chorobach endokrynologicznych związanych z tarczycą, przysadką, nadnerczami i nie tylko!

Choroby tarczycy

Choroby endokrynologiczne tarczycy przebiegają jako nadczynność lub niedoczynność. Mogą być związane z nadmierną podażą jodu lub zaburzonym mechanizmem regulacyjnym na linii tarczyca-przysadka. Szczególną postacią jest autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, czyli choroba Hashimoto. W chorobach tarczycy dochodzi do zmian m.in. w wielkości tego narządu. Powiększenie tarczycy wiąże się z chorobą Gravesa-Basedowa, czemu towarzyszy wole tarczycowe i najczęściej nadczynność tarczycy.

Kobiety w okresie ciąży powinny szczególnie zadbać o funkcjonowanie tarczycy w tym okresie. Więcej na ten temat przeczytasz w artykule Nadczynność i niedoczynność tarczycy w ciąży.

Choroby nadnerczy – choroba Addisona i Cushinga

Nadnercza to parzysty narząd produkujący m.in. glikokortykosteroidy w części korowej. Zależnie od patologicznego poziomu tych hormonów mówi się o nadczynności nadnerczy (chorobie Cushinga, której towarzyszy hiperandrogenizm) i niedoczynności (chorobie Addisona). Oprócz tego może występować również guz chromochłonny nadnerczy, który powoduje wyrzut katecholamin wpływających na układ sercowo-naczyniowy. Efektem obecności guza może być kołatanie serca, uczucie niepokoju, ból głowy, wzrost ciśnienia tętniczego.

Zobacz również czym jest wrodzony przerost nadnerczy i co wiąże się z jego występowaniem.

Choroby przysadki

Przysadka produkuje wiele istotnych hormonów. Jednym z nich jest prolaktyna. Jej nadmierna produkcja wiąże się z występowaniem hiperprolaktynemii. Może być ona skutkiem guza przysadki, np. gruczolaka. Innym zaburzeniem jest moczówka prosta z zaburzonym uwalnianiem tego hormonu z tylnego płatu przysadki.

Choroby jajników

Jedną z chorób, która tyczy się układu hormonalnego i jajników, jest PCOS, czyli zespół policystycznych jajników. Dotyczy kobiet w wieku rozrodczym. Towarzyszą mu zaburzenia owulacji i nasilone wydzielanie androgenów. Dlatego w przebiegu PCOS kobiety zmagają się z zaburzeniami miesiączkowania, nadmiernym owłosieniem, trądzikiem i nadwagą.

Choroby jąder

U mężczyzn może dojść do zaburzeń pracy jąder, które odpowiadają za prawidłowy poziom testosteronu. Niedostateczna produkcja prowadzi do zaburzeń funkcji seksualnych, płodności, spadku masy mięśniowej, pojawienia się ginekomastii, które są związane z hipogonadyzmem.

Inne choroby endokrynologiczne

Warto wymienić również inne zaburzenia hormonalne. Wśród nich wymienia się:

• niedoczynność przytarczyc, czego efektem jest spadek wapnia we krwi, co może wiązać się z wystąpieniem tężyczki;
• cukrzycę, w której produkcja insuliny przez komórki beta trzustki jest niewystarczająca, co wiąże się z wystąpieniem podwyższonego poziomu cukru.

Problem z gospodarką cukrową jest ściśle związany również z zespołem metabolicznym, otyłością i insulinoopornością, o których przeczytasz na blogu Adamed Expert.

Objawy chorób endokrynologicznych

Objawy chorób endokrynologicznych są zróżnicowane i zależą od narządu oraz typu zaburzenia: niedoczynności lub nadczynności.

Układ hormonalny reguluje pracę całego organizmu i większości narządów. Dlatego w przypadku chorób endokrynologicznych mogą pojawić się objawy:

• skórne, np. sucha skóra, wypadanie włosów, łamliwe paznokcie, ciemne przebarwienia skóry,
• psychiczne, np. obniżony nastrój, zaburzenia snu,
• metaboliczne, np. hiperglikemia, hipoglikemia, hiperlipidemia, wzrost masy ciała, nadmierne chudnięcie,
• mięśniowe, stawowe i kostne, którym towarzyszy ból,
• ze strony układu sercowo-naczyniowego, np. kołatanie serca, tachykardia, bradykardia, wysokie lub niskie ciśnienie, obrzęki kończyn dolnych,
• ze strony układu pokarmowego, np. biegunki, zaparcia.

Wielu pacjentów skarży się na objawy ogólne jak zmęczenie, spadek energii. Dodatkowo zaburzenia hormonalne jajników i jąder mogą prowadzić do niepłodności. Niewykluczone są objawy obejmujące sferę seksualną np. zaburzenia wzwodu i spadek libido.

Przyczyny chorób endokrynologicznych

Choroby endokrynologiczne mają różne przyczyny. Silnie na pracę narządów układu endokrynnego wpływają czynniki różnego pochodzenia, takie jak:

• stres,
• dieta (np. niedostateczna podaż jodu o znaczeniu dla chorób tarczycy),
• urazy,
• infekcje,
• palenie tytoniu,
• zanieczyszczenie środowiska,
• stosowane leki.

Wśród przyczyn chorób endokrynologicznych wyróżnia się również czynniki genetyczne, które predysponują do wystąpienia określonego zaburzenia hormonalnego np. chorób tarczycy.

Leczenie chorób endokrynologicznych

Leczenie chorób endokrynologicznych jest zależnie od przyczyn i obrazu klinicznego, a także bieżących wyników.

• W przypadku niedoczynności stosuje się terapię subsytucyjną. Polega na stosowaniu ich w formie doustnej np. tabletki z lewotyroksyną (przy niedoczynności tarczycy) lub domięśniowej (w hipogonadyzmie).
• W nadczynności wykorzystuje się antagonistów określonych receptorów hormonalnych, a także leki ograniczające produkcję hormonów, co wykorzystuje się w nadczynności tarczycy.

W niektórych przypadkach zasadne jest stosowanie leczenia chirurgicznego, w którym przeprowadza się częściową lub całkowitą resekcję gruczołu. W procesie leczenia zmian nowotworowych stosuje się chemioterapię lub radioterapię.

Przeczytaj więcej o leczeniu chirurgicznym otyłości na blogu Adamed Expert.

Choroby endokrynologiczne i badania

Diagnostyka chorób endokrynologicznych opiera się na badaniach laboratoryjnych np. stężenia hormonów, a w przypadku chorób autoimmunologicznych również poziom przeciwciał. Istotne są badania obrazowe np. USG tarczycy, ale również bardziej zaawansowane np. TK – tomografia komputerowa lub MRI - rezonans magnetyczny mające znaczenie dla chorób przysadki, podwzgórza.

Za proces diagnostyczny i terapeutyczny odpowiada lekarz endokrynolog, ale również diabetolog — w przypadku chorób trzustki.