Samobadanie, czyli profilaktyka raka piersi - jak je wykonać?

Profilaktyka raka piersi

Profilaktykę definiuje się jako działania mające na celu zapobieganie chorobom i ich negatywnym skutkom poprzez wczesne wykrycie i leczenie. W kontekście raka piersi najważniejsze znaczenie mają profilaktyka pierwotna oraz profilaktyka wtórna. 

Profilaktyka pierwotna ma na celu kontrolowanie czynników ryzyka oraz modyfikowanie zachowań, które zwiększają ryzyko choroby. W przypadku raka piersi najważniejszymi czynnikami ryzyka są [3]:

• Płeć. Kobiety znacznie częściej chorują na raka piersi - jedynie 1 na 100 nowych zachorowań występuje u mężczyzn.
• Wiek. Choroba najczęściej dotyczy kobiet w wieku pomenopauzalnym, a ryzyko zachorowania znacznie zwiększa się po 50 r.ż. Należy jednak pamiętać, że rak piersi może także występować u młodszych kobiet.
• Czynniki genetyczne. Prawdopodobieństwo zachorowania na raka piersi jest wyższe u pacjentek, u których ten nowotwór występował w rodzinie. Dziedziczny rak piersi stanowi jedynie 5-10% przypadków i jest skutkiem przekazania mutacji genu, najczęściej BRCA1 lub BRCA2. Mutacje odpowiedzialne za dziedzicznego raka piersi są też związane z większym ryzykiem rozwoju nowotworów innych narządów. 
• Rak piersi w wywiadzie. Przebycie raka piersi zwiększa ryzyko powstania kolejnego nowotworu. Niektóre inne choroby, np. rozrost atypowy, również są określane jako czynnik ryzyka.
• Czynniki hormonalne. Rak piersi częściej występuje u kobiet narażonych na zwiększone ilości estrogenów, czyli z wczesną pierwszą miesiączką (przed 12 r.ż.), późną menopauzą (po 55 r.ż.), nigdy nie będących w ciąży lub mających dzieci w starszym wieku (po 30. r.ż.) czy podczas stosowania estrogenowej hormonalnej terapii zastępczej. Dwuskładnikowa antykoncepcja hormonalna nieznacznie zwiększa ryzyko zachorowania na raka piersi (o ok. 0,01%).
• Otyłość. Nadmiar tkanki tłuszczowej powoduje zwiększenie produkcji estrogenów, które sprzyjają rozwojowi raka piersi. 
• Spożywanie alkoholu. Ryzyko zwiększa się bez względu na rodzaj spożywanego alkoholu.

Należy dążyć do zmniejszenia ryzyka poprzez unikanie wyżej wymienionych modyfikowalnych czynników poprzez m.in. ograniczenie spożywanego alkoholu czy utrzymywanie prawidłowej masy ciała. Należy jednak pamiętać, że choroba może się rozwinąć nawet u osób, u których nie występują żadne czynniki ryzyka. 

Profilaktyka wtórna polega z kolei na wczesnym wykrywaniu choroby, co pozwala na wdrożenie leczenia na jak najwcześniejszym etapie, kiedy jest ono najskuteczniejsze. W przypadku raka piersi obejmuje ona:

• program profilaktycznych badań mammograficznych, który skierowany jest do kobiet w wieku 50-69 lat - badanie powinno być wykonywane co 2 lata jeżeli nie stwierdzono niepokojących zmian (co rok w przypadku dodatkowych czynników ryzyka) [4];
• badanie lekarskie u lekarza rodzinnego i lekarza ginekologa raz w roku;
• samobadanie piersi.

Samobadanie piersi może być wykonywane przez kobiety w każdym wieku i stanowi ważny element profilaktyki wtórnej raka piersi, pozwalając na wczesne wykrycie niepokojących zmian [4]. Pamiętaj jednak, że wymienione metody się uzupełniają, dlatego nawet regularne samobadanie nie zastąpi badania lekarskiego czy badań obrazowych.

Jak często wykonywać samobadanie piersi?

Samobadanie piersi powinno być wykonywane regularnie raz w miesiącu i zawsze w tej samej fazie cyklu miesiączkowego, najlepiej w 7-10 dniu cyklu, czyli 2-3 dni po miesiączce [5]. Wynika to z faktu, że cykliczne zmiany hormonalne mogą być przyczyną zmian struktury piersi oraz objawów takich jak bolesność czy nadwrażliwość brodawek sutkowych przed miesiączką. W przypadku kobiet niemiesiączkujących, najlepiej wyznaczyć sobie stały, dowolnie wybrany dzień, np. pierwszy dzień miesiąca czy dzień swoich urodzin.

Sposób badania piersi

Na samobadanie piersi składają się dwie czynności - oglądanie oraz badanie palpacyjne, czyli poprzez dotyk [5,6,7]. 

1. Oglądanie powinno być wykonane przed lustrem, w dobrze oświetlonym pomieszczeniu, w przynajmniej dwóch różnych pozycjach: z rękami położonymi na biodrach oraz z rękami uniesionymi nad głowę. Warto też na koniec unieść piersi, aby ocenić ich dolną część. Podczas badania należy poszukiwać zmian w kształcie i wielkości piersi oraz w wyglądzie skóry.

2. Badanie palpacyjne również powinno być wykonane w dwóch pozycjach: na stojąco i w pozycji leżącej. Jest to istotne, ponieważ zmiana może być wyczuwalna tylko w jednej pozycji. W pozycji stojącej najlepiej wykonywać je pod prysznicem, na namydlonym ciele. Podczas badania postępuj zgodnie z instrukcją:

Prawą rękę unieś i oprzyj z tyłu głowy, a lewą połóż na prawej piersi. Naciskając trzema środkowymi palcami (opuszkami, a nie samymi końcami), wykonuj takie ruchy, aby zbadać całe piersi i otaczające je tkanki:

• ruchy okrężne, zacznij od okolic brodawki i zataczaj coraz większe koła aż do zewnętrznych części piersi;
• ruch z góry na dół od obojczyka po żebra przez całą pierś;
• ruch od środka piersi na zewnątrz w każdym kierunku, zbadaj też doły pachowe. 

Powtórz każdy rodzaj ruchu parę razy, stopniowo wzmacniając ucisk. Ważne, abyś zbadała tkanki piersi leżące na różnej głębokości pod skórą. Na końcu delikatnie ściśnij brodawkę, aby ocenić, czy obecny jest wyciek. 

Powtórz to samo z lewą piersią. Następnie zmień pozycję i ponownie zbadaj obie piersi.

Niepokojące objawy

Objawy, które powinny Cię zaniepokoić podczas samobadania piersi, to [5,6]:

• zmiana kształtu lub wielkości piersi - zwłaszcza asymetryczna;
• wyczuwalny guzek w piersi;
• zaczerwienienie piersi lub jej ucieplenie;
• zmiany skórne, m.in. zmarszczenia, owrzodzenia, wciągnięcia;
• zmiana wielkości i kształtu brodawki sutkowej lub jej wciągnięcie;
• wyciek z brodawki;
• powiększenie węzłów chłonnych pod pachami.

W przypadku pojawienia się któregokolwiek z wyżej wymienionych objawów należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem POZ i przedstawić mu swoje wątpliwości. Pamiętaj, że szybkie zgłoszenie się do lekarza jest podstawą we wczesnym wykryciu raka piersi, a szybkie włączenie leczenia wiąże się z większą skutecznością terapii.

Referencje:

1. http://onkologia.org.pl/nowotwory-zlosliwe-ogolem-2/ (ostatni dostęp: 4.12.2021)
2. https://centrumchorobpiersi.pl/wiedza/rak-piersi-w-polsce,72 (ostatni dostęp: 4.12.2021)
3. http://onkologia.org.pl/rak-piersi-kobiet/#t (ostatni dostęp: 4.12.2021)
4. https://www.gov.pl/web/zdrowie/program-profilaktyki-raka-piersi-mammografia- (ostatni dostęp: 4.12.2021)
5. http://www.puo.pl/badania-profilaktyczne/rak-piersi (ostatni dostęp: 4.12.2021)
6. https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/jak-prawidlowo-wykonac-samobadanie-piersi (ostatni dostęp: 4.12.2021) 
7. https://www.breastcancer.org/symptoms/testing/types/self_exam (ostatni dostęp: 4.12.2021)