PCOS – wielowymiarowy aspekt zaburzeń hormonalnych u kobiet

Etiologia PCOS

Przyczyna rozwoju PCOS, czyli zespołu policystycznych jajników, nie została do końca poznana. Aktualnie przyjęta koncepcja wskazuje, że u podłoża choroby stoją zaburzenia gospodarki hormonalnej, które skutkują pojawieniem się: 

• zaburzeń owulacji i płodności, 
• trądziku,
• problemów z kontrolą prawidłowej masy ciała,
• niepożądanego wzrostu owłosienia typu „męskiego” (hirsutyzm) [2].

U kobiet cierpiących na PCOS dochodzi do nadmiernego wydzielania żeńskiego hormonu płciowego – luteiny (LH), odpowiedzialnego za regulację cyklu miesiączkowego, który doprowadza do wzmożonej stymulacji jajników, a w konsekwencji - do nadprodukcji androgenów. Androgeny to hormony płciowe, które wydzielane w zbyt dużych ilościach przyczyniają się do rozwoju męskich cech w organizmie kobiety. Stymulują rozwój owłosienia w okolicy twarzy, klatki piersiowej, a także brodawek oraz prowadzą do wzmożonego odkładania tkanki tłuszczowej w okolicy brzusznej. Nadmiernie uwalniane androgeny sprzyjają powstawaniu otyłości typu „jabłka”, a także hamują rozwój pęcherzyków jajnikowych. W ten sposób dochodzi do rozwinięcia charakterystycznego obrazu, tzw. policystycznych jajników uwidacznianych w trakcie badań lekarskich (zazwyczaj USG) [2,3,4].

Diagnostyka PCOS

Zespół policystycznych jajników rozpoznawany jest u 6-12% kobiet w wieku rozrodczym [1]. Zgodnie z obowiązującymi kryteriami, PCOS rozpoznaje się w przypadku wystąpienia u pacjentki dwóch z trzech poniższych cech:

• obecne objawy nadmiaru androgenów, tzw. hiperandrogenizm - np. występowanie owłosienia męskiego typu, trądzik,
• zaburzenia cyklu miesiączkowego,
• policystyczna struktura jajnika uwidoczniona w badaniu USG.

U nastolatek powyższe kryteria zostały zawężone do obecności objawów nadmiaru androgenów oraz wystąpienia zaburzeń cyklu miesiączkowego. Zaburzenia cyklu muszą utrzymywać co najmniej 2 lata od wystąpienia pierwszej miesiączki [2].

Wykrycie u siebie lub jakiejkolwiek członkini rodziny któregoś z powyższych objawów powinno skłonić pacjentkę do wizyty u lekarza w celu przeprowadzenia dalszych badań. Mają one na celu wykluczyć inne zaburzenia hormonalne, a także postawić ostateczną diagnozę.

Badania w kierunku PCOS

Do rozpoznania PCOS wykorzystuje się badania obrazowe oraz badania laboratoryjne. Pierwsze z nich polegają na zobrazowaniu jajnika, zazwyczaj przy wykorzystaniu sondy USG. Poszukuje się zmian w zakresie rozmiaru bądź struktury jajnika, a także ocenia się liczebność i budowę pęcherzyków jajnikowych, których odchylenie od normy może stanowić objaw choroby.

Badania laboratoryjne polegają na ocenie poziomu hormonów – androgenów we krwi pacjentki. Wartości podwyższone potwierdzają hiperandrogenizm, który jest jednym z kryteriów rozpoznania PCOS. Laboratoryjna ocena poziomu hormonów jest obiektywna i bywa pomocna szczególnie u pacjentek, u których podejrzewa się nieprawidłowy poziom androgenów, natomiast nie występują objawy kliniczne w postaci trądziku, łojotoku czy cech owłosienia męskiego [2].

Rozpoznanie zespołu policystycznych jajników stanowi podstawę do rozpoczęcia leczenia tej choroby. 

Leczenie – terapia spersonalizowana

W związku z tym, że do rozpoznania choroby wymagane jest spełnienie dwóch z trzech kryteriów, nie u wszystkich pacjentek PCOS będzie przebiegał w identyczny sposób. Nasilenie różnych dolegliwości jest podstawą personalizacji terapii, która zakłada dobór leków indywidualnie do potrzeb pacjentki.

• U osób, których podstawowym problemem jest nadwaga bądź otyłość, w pierwszej kolejności zaleca się dietę opartą na zmniejszeniu liczby dziennie spożywanych kalorii, tzw. dietę redukcyjną, a także zachęca się do rozpoczęcia aktywności fizycznej.
• W przypadku pacjentek zgłaszających dolegliwości w postaci zaburzeń cyklu miesiączkowego, a także nadmiaru hormonów androgenowych, leczenie opiera się na tabletkach antykoncepcyjnych. Przywracają one regularność cykli menstruacyjnych, zmniejszając ryzyko raka endometrium, a także łagodzą objawy hiperandrogenizacji w postaci trądziku, łojotoku czy niepożądanego owłosienia. Pacjentki chcące pozbyć się zmian skórnych mogą dodatkowo skorzystać z pomocy dermatologa, który zaleci odpowiednią terapię przeciwtrądzikową.
• Problem pacjentek cierpiących na brak owulacji, które planują zajść w ciążę, może zostać rozwiązany terapią klomifenem - lekiem indukującym owulację.

Zastosowanie w PCOS znajduje także lek przeciwcukrzycowy metformina, którego działanie pomaga w uzyskaniu długoterminowego efektu redukcji masy ciała, przywróceniu regularnych miesiączek i zmniejszeniu ilości androgenów w organizmie [2].

Powikłania PCOS

Wczesna diagnostyka i odpowiednie postępowanie lecznicze są kluczowe w zapobieganiu powikłań PCOS, które mogą dotyczyć bardzo wielu obszarów organizmu kobiety. Wśród najważniejszych powikłań PCOS należy wymienić:

• niepłodność,
• zwiększone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych,
• zwiększone ryzyko cukrzycy typu 2,
• zwiększone ryzyko raka endometrium.

Związane z PCOS zaburzenia w obszarze rozrodczości mogą mieć negatywny wpływ na płodność, a także przebieg ciąży. Chore pacjentki obciążone są zwiększonym ryzykiem poronienia, a także rozwojem cukrzycy w okresie ciąży [5].

Opracował Bartosz Sadowski

Referencje

1. PCOS (Polycystic Ovary Syndrome) and Diabetes - Centers for Disease Control and Prevention https://www.cdc.gov/diabetes/basics/pcos.html (ostatni dostęp 15.12.2022 r.)
2. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego, Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników oraz Polskiego Towarzystwa Endokrynologii Ginekologicznej w sprawie diagnostyki i leczenia zespołu policystycznych jajników –Endokrynologia Polska 2018
3. Pathophysiology of polycystic ovary syndrome revisited: Current understanding and perspectives regarding future research 
4. Polycystic Ovary Syndrome: Pathophysiology, Presentation, and Treatment With Emphasis on Adolescent Girls 
5. Long-term Consequences of Polycystic Ovary Syndrome 2014