Guz przysadki - czym jest incydentaloma?

Guzy przysadki - podstawowe informacje

W przysadce mózgowej mogą się rozwijać zarówno nowotwory łagodne, jak i złośliwe.  Rak przysadki (nowotwór złośliwy, posiadający zdolność do przerzutowania) występuje bardzo rzadko [1]. Zdecydowanie częstsze są nowotwory łagodne, a najpowszechniej z nich występują tzw. gruczolaki przysadki. Są to łagodne nowotwory przysadki mózgowej wywodzące się z komórek wydzielających hormony.

Należą do nich: 

• guz prolaktynowy (inaczej prolactinoma, czyli guz wydzielający prolaktynę),
• guz somatotropinowy (produkujący hormon wzrostu), 
• guz kortykotropinowy (wytwarzający ACTH, czyli hormon adrenokortykotropowy),
• guz gonadotropinowy (wydzielający hormon folikulotropowy - FSH, lub luteinizujący - LH),
• guz tyreotropinowy (produkujący TSH - tyreotropinę) [1].

W przypadku części nowotworów możliwe jest również wytwarzanie więcej niż jednej z wymienionych substancji. Ponadto, wyróżnia się także gruczolaki nieczynne endokrynnie, a więc takie, które nie wydzielają hormonów do krwiobiegu. Guzy przysadki możemy także podzielić ze względu na rozmiar na:

• mikrogruczolaki (o średnicy poniżej 1 cm),
• makrogruczolaki (powyżej 1 cm),
• guzy olbrzymie (przekraczające 4 cm).

Jakie są objawy guza przysadki?

Część nowotworów przysadki nie powoduje żadnych dolegliwości, szczególnie jeśli są one niewielkie i/lub nieczynne hormonalnie. Dolegliwości wskazujące na guza przysadki związane są z produkcją hormonów przez komórki gruczolaka lub z jego dużym rozmiarem. Masa guza może powodować ucisk skrzyżowania nerwów wzrokowych i ubytki w polu widzenia, a także - choć rzadko - bóle głowy i objawy niedoczynności przysadki. Symptomy związane z czynnością hormonalną nowotworu mogą być różne i zależne są od wydzielanego hormonu [1]. 

Incydentaloma przysadki - co to takiego?

Co, jeśli zmiana w przysadce nie powoduje żadnych objawów? W przypadku stwierdzenia takiego guza w badaniu obrazowym (TK - tomografii komputerowej lub MR - rezonansie magnetycznym głowy) mówi się o tzw. guzie typu incydentaloma. Terminem „incydentaloma” określa się bowiem właśnie guzy rozpoznane w badaniach obrazowych, które wykonano z powodu innego niż podejrzenie nowotworu. Stanowią przypadkowe znalezisko, uwidocznione w badaniach obrazowych głowy wykonanych np. z powodu urazu lub w ramach diagnostyki bólów głowy. 

Incydentaloma - rak, gruczolak, a może jeszcze coś innego?

Zgodnie z definicją, incydentaloma to określenie zarezerwowane dla guzów rozpoznawanych w określonej sytuacji klinicznej. Nie mówi ono jednak nic o tym, z jakim typem nowotworu mamy do czynienia, a nawet - czy w ogóle możemy mieć pewność, że stwierdzona zmiana to nowotwór. Co więc może się kryć pod tym terminem? 

Najczęstszymi guzami przysadki są gruczolaki, a więc nowotwory łagodne wywodzące się z komórek produkujących hormony. Nie wszystkie incydentaloma są jednak gruczolakami. Wśród przypadkowo diagnozowanych zmian znajdują się również m.in. torbiele kieszonki Rathkego (niezłośliwe zmiany wywodzące się ze struktury, która w embriogenezie daje początek przysadce), hiperplazja (rozrost) przysadki mózgowej, zmiany niedokrwienne lub krwotoczne [2]. 

Diagnostyka w przypadku stwierdzenia incydentaloma

Diagnostyka w razie przypadkowego stwierdzenia guza przysadki obejmuje badania laboratoryjne, które pozwalają określić czynność hormonalną przysadki - czy występuje nadprodukcja jednego lub większej liczby hormonów bądź niedoczynność przysadki. Jeśli rozmiar guza przekracza 1 cm, wskazana jest również ocena pola widzenia. W przypadku, gdy zmiana uwidoczniona została pierwotnie w badaniu tomografii komputerowej, przydatne jest wykonanie rezonansu magnetycznego, który pozwala na odróżnienie gruczolaków od zmian nienowotworowych i dokładniejszą ocenę ich wielkości [1]. 

Leczenie guza przysadki

Postawienie diagnozy bezobjawowego guza przysadki nie zawsze oznacza, że konieczne będzie wdrożenie leczenia. Jest ono wskazane, jeśli guz ten okaże się hormonalnie czynny bądź powoduje ubytek pola widzenia. Podstawową metodą terapii jest leczenie operacyjne polegające na usunięciu zmiany. Wyjątek stanowią guzy prolaktynowe, w leczeniu których stosuje się substancje z grupy agonistów dopaminy. Gdy okaże się to nieskuteczne albo preparaty są przez pacjenta źle tolerowane, również preferowane jest leczenie zabiegowe. W przypadku guzów nieaktywnych hormonalnie i mniejszych od 1 cm lub większych, ale niepowodujących ubytków widzenia nie ma konieczności przeprowadzania operacji. Nowotwory takie kontroluje się w badaniach obrazowych przez okres kolejnych 5 lat [1]. 

Referencje: 

1.    Zgliczyński W, Płaczkiewicz-Jankowska E: „Guzy przysadki” w: Interna Szczeklika 2020/2021. Medycyna Praktyczna, Kraków 2020, s. 792-794. 

2.    Teramoto A, Hirakawa K, Sanno N, Osamura Y. Incidental pituitary lesions in 1,000 unselected autopsy specimens. Radiology. 1994 Oct;193(1):161-4.