Niepłodność - co robić, kiedy nie można zajść w ciążę?

Przyczyny niepłodności

Niepłodność, czyli stan, w którym regularnie współżyjącej parze nie udaje się począć dziecka w ciągu kolejnych 12 miesięcy, jest problemem, z którym boryka się obecnie ok. miliona par w Polsce [1,2]. Niestety, większość z nich nie znajduje się pod opieką specjalistycznych ośrodków zajmujących się kompleksową diagnostyką i leczeniem zaburzeń płodności [1]. Tymczasem, podstawą pozwalającą na wybranie i wdrożenie odpowiedniej terapii niepłodności jest określenie jej dokładnej przyczyny, dzięki szczegółowej diagnostyce prowadzonej zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu i Embriologii (PTMRiE) oraz Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGP) [1].

Za wystąpienie niepłodności odpowiada szereg różnych czynników - od chorób genetycznych, hormonalnych i infekcyjnych, aż po wrodzone wady budowy i zmiany w obrębie narządów układu rozrodczego. Wśród przyczyn niepłodności u kobiet wymienia się m.in.: choroby genetyczne, niewydolność i dysfunkcję podwzgórzowo-przysadkową, przedwczesną niewydolność jajników, hiperprolaktynemię, endometriozę, mięśniaki macicy, zmiany chorobowe w obrębie jajowodów, zrosty wewnątrzmaciczne, przegrodę w jamie macicy, polipy endometrialne, torbiele endometrialne jajników i zespół policystycznych jajników (PCOS). U mężczyzn natomiast przyczyną mogą być hipogonadyzm hipogonadotropowy, żylaki powrózka nasiennego, stany zapalne w obrębie jądra i nasieniowodów, wrodzone wady w budowie układu rozrodczego jak również choroby genetyczne [1]. Jednocześnie, aż u 20-30% par występuje tzw. niepłodność niewyjaśnionego pochodzenia, czyli stan, w którym badania diagnostyczne nie pozwalają na określenie dokładnej przyczyny niepłodności [1].

Diagnostyka niepłodności - jakie badania wykonać?

Choć zgodnie z definicją zaproponowaną przez WHO, o niepłodności mówi się dopiero po upływie 12 miesięcy bezowocnych starań o dziecko, to należy mieć na uwadze, że w niektórych przypadkach warto już wcześniej skorzystać z porady lekarskiej. U kobiet po 35 r.ż. - po 6 miesiącach regularnego współżycia, a u kobiet po 40 r.ż.- od razu po podjęciu decyzji o powiększeniu rodziny, a także zawsze wtedy, gdy wynik badania podmiotowego lub przedmiotowego jednego z partnerów wskazuje na jakiekolwiek nieprawidłowości, które mogłyby sugerować niepłodność [1].

Celem diagnostyki jest ustalenie przyczyn niepłodności oraz opracowanie optymalnego, zindywidualizowanego leczenia, ukierunkowanego na przyczynę problemu. W pierwszej kolejności zaleca się ocenę czynności jajników i anatomii układu rozrodczego kobiety oraz badanie nasienia [1]. U kobiet niemiesiączkujących lub miesiączkujących nieregularnie zaleca się także oznaczenie poziomu hormonów: FSH (hormonu folikulotropowego), LH (hormonu luteinizującego), TSH (tyreotropiny), prolaktyny i testosteronu oraz badanie stężenia hormonu antymullerowskiego – AMH w celu określenia rezerwy jajnikowej (oszacowania liczby pęcherzyków jajnikowych, które mają szansę przekształcić się w komórki jajowe zdolne do zapłodnienia) [1].

Do badań obrazowych, które pozwalają na ocenę stanu narządu rodnego, wykorzystuje się USG lub histerosalpingografię (HSG). Jeśli zachodzi podejrzenie występowania zmian w jajowodach, macicy lub w miednicy mniejszej, można poszerzyć diagnostykę o laparoskopię i histeroskopię. W czasie zabiegu laparoskopowego można jednocześnie przeprowadzić konieczne leczenie operacyjne [1]. U pacjentek podejrzewanych o brak owulacji zaleca się ultrasonograficzną ocenę cyklu [1].

Diagnostyka przyczyn niepłodności powinna zawsze obejmować obydwoje partnerów naraz. Podstawowym badaniem wykonywanym u mężczyzn jest badanie seminologiczne pozwalające na ocenę parametrów nasienia. Badanie należy przeprowadzić po co najmniej 2-dniowym okresie abstynencji seksualnej. Jeśli wynik jest nieprawidłowy, trzeba je powtórzyć po upływie miesiąca [1].

Dwa wyniki badań wskazujące na azoospermię (całkowity brak plemników) lub ciężką oligozoospermię (obniżoną liczbę plemników w nasieniu) są wskazaniem do pogłębienia diagnostyki mężczyzny. Konieczne może być wówczas wykonanie badania USG jąder i moszny, biopsji jądra, oznaczenia stężenia testosteronu, LH, FSH, estradiolu i prolaktyny, badania moczu, bakteriologicznego posiewu nasienia, a także badań genetycznych, w tym badania w kierunku obecności mutacji w genie CFTR, mikrodelecji w regionie AZF oraz badania kariotypu. Jeżeli u mężczyzny stwierdza się mutację w genie CFTR to również jego partnerka powinna zostać przebadana genetycznie [1].

Decyzja o rozpoczęciu terapii niepłodności z wykorzystaniem metod wspomaganego rozrodu (ART) powinna zawsze poprzedzać wizyta u lekarza - specjalisty genetyki klinicznej [1]. Lekarz genetyk jest w stanie prawidłowo zinterpretować wyniki badań genetycznych, ocenić ryzyko niepowodzenia poczęcia oraz wystąpienia chorób genetycznych u potomstwa i przedstawić potencjalnym rodzicom wszystkie możliwe opcje leczenia, z których mogą skorzystać.

Leczenie niepłodności

Leczenie niepłodności może trwać nawet kilka lub kilkanaście lat [2]. W zależności od przyczyny problemu stosuje się:

• farmakoterapię, w tym preparaty hormonalne stymulujące owulację,
• leczenie chorób towarzyszących (np. niedoczynności tarczycy czy wrodzonego przerostu nadnerczy) oraz redukcję masy ciała,
• leczenie operacyjne,
• inseminacje domaciczne z użyciem nasienia partnera lub dawcy,
• zapłodnienie pozaustrojowe z wykorzystaniem komórek jajowych i plemników leczonej pary lub pochodzących od dawców [1].

Leczenie uzupełniające i profilaktyka

Leczenie niepłodności jest bardzo złożonym procesem, który oprócz standardowego podejścia wymaga także szerszego spojrzenia na problem, nie tylko pod względem czysto medycznym, ale także psychologicznym i społecznym. Problemy z zajściem w wymarzoną i długo oczekiwaną ciążę mogą być źródłem dużego stresu, a także problemów w utrzymywaniu zdrowej i szczęśliwej relacji. Oprócz korzystania z pomocy ginekologów i genetyków warto rozważyć konsultację psychologiczną lub kursy uczące jak lepiej radzić sobie ze stresem. Dodatkowo, dobrze jest zadbać o prowadzenie zdrowego stylu życia oraz ograniczenie używek i wszystkich innych stresorów [1,2].

Opracowała Barbara Sitek

Bibliografia

1. Diagnostyka i leczenie niepłodności – rekomendacje Polskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu i Embriologii (PTMRiE) oraz Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGP), Polskie Towarzystwo Medycyny Rozrodu i Embriologii, 2018 r.
2. C. Łepecka-Klusek i in., Niepłodność w świetle definicji choroby podanej przez WHO, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2012, Tom 18, Nr 2, 163-166.