Zespół metaboliczny - kryteria, leczenie, powikłania

Zespół metaboliczny - kryteria

Pierwszym kryterium koniecznym do stwierdzenia zespołu metabolicznego jest otyłość, definiowana jako BMI>30 kg/m² lub obwód talii >80 cm u kobiet i >94 cm u mężczyzn [1]. Aby móc postawić rozpoznanie zespołu metabolicznego, otyłość musi współwystępować z przynajmniej dwoma spośród poniższych schorzeń:

1. Stany przedcukrzycowe lub cukrzyca, które można rozpoznać na podstawie poziomu glukozy na czczo, testu doustnego obciążenia glukozą lub wartości tzw. hemoglobiny glikowanej.

2. Zaburzenia gospodarki lipidowej, czyli podwyższone stężenie cholesterolu nie-HDL ≥130 mg/dl (tzw. “złego cholesterolu”).

3. Wysokie prawidłowe ciśnienie tętnicze lub nadciśnienie tętnicze, które można rozpoznać, gdy wartości ciśnienia przekraczają ≥130 i/lub 85 mmHg w pomiarach gabinetowych lub ≥130 i/lub 80 mmHg w pomiarach domowych [1].

Zespół metaboliczny, oprócz niekorzystnego wpływu na układ sercowo-naczyniowy, może także prowadzić do wystąpienia wielu innych, groźnych schorzeń, takich jak: upośledzenie funkcji nerek, metaboliczna choroba stłuszczeniowa wątroby, zespół policystycznych jajników czy niewydolność serca [1].

Modyfikacja stylu życia w zespole metabolicznym

Główną przyczyną zespołu metabolicznego jest niezdrowy styl życia, na który składają się: nieprawidłowa dieta, używki, mała aktywność fizyczna i nieodpowiednia ilość snu. Modyfikacja stylu życia ma kluczowe znaczenie w profilaktyce oraz leczeniu zaburzeń metabolicznych. Największą rolę odgrywa redukcja masy ciała. Wykazano, że wpływa ona korzystnie zarówno na poziom glukozy i cholesterolu we krwi, jak i na obniżenie wartości ciśnienia tętniczego. Pacjentom chorym na zespół metaboliczny zaleca się stosowanie diety o obniżonej kaloryczności oraz umiarkowaną aktywność fizyczną. Ćwiczenia, takie jak szybki marsz, pływanie czy jazda na rowerze, powinny trwać co najmniej 150 minut tygodniowo. Warto pamiętać, że zmiana nawyków ma kluczowe znaczenie dla każdej składowej zespołu metabolicznego [1].

Leczenie zespołu metabolicznego

Otyłość zwiększa ryzyko przedwczesnego zgonu i może być przyczyną rozwoju ponad 200 różnych powikłań. Zmniejszenie masy ciała już o 5-10% korzystnie wpływa na stan zdrowia poprawiając wyrównanie glikemii, ciśnienia tętniczego i profilu lipidowego oraz ograniczając istotnie ryzyko rozwoju powikłań. Nie każdemu jednak udaje się schudnąć jedynie dzięki modyfikacji stylu życia. W takim przypadku lekarz może zalecić farmakologiczne lub chirurgiczne metody leczenia [1].

W terapii otyłości wykorzystuje się leki takie jak:

• chlorowodorek bupropionu i chlorowodorek naltreksonu,
• agonistę receptora glukagonopodobnego peptydu, czyli liraglutyd i semaglutyd, 
• orlistat [1].

Leki te zalecane są u wszystkich chorych z zespołem metabolicznym, a terapia powinna trwać przynajmniej 12 miesięcy [1]. 

Chirurgiczne leczenie otyłości stanowią tzw. operacje bariatryczne. Istnieje kilka rodzajów takich operacji, które mogą polegać np. na zmniejszeniu powierzchni żołądka. 

Do chirurgicznego leczenia otyłości kwalifikują się pacjenci z: 

• BMI >40 kg/m²;
• BMI 35–39,9 kg/m², u których występuje dodatkowo 1 choroba współistniejąca z otyłością (cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze, ciężkie choroby stawów czy zaburzenia lipidowe);
• BMI 30–35 kg/m² i cukrzycą typu 2, której nie można prawidłowo kontrolować, pomimo właściwego leczenia zachowawczego [1]. 

Schemat terapii pozostałych składowych zespołu metabolicznego dobierany jest indywidualnie do pacjenta, z uwzględnieniem jego aktualnego stanu zdrowia.

W farmakoterapii cukrzycy i stanu przedcukrzycowego stosowane są leki takie jak metformina, liraglutyd i semaglutyd (przepisywane również w leczeniu otyłości), inhibitory SGLT2 czy insulina. Zaburzenia gospodarki węglowodanowej niosą za sobą ryzyko wielu powikłań, dlatego ich rozpoznanie i leczenie jest niezwykle ważne.

W terapii zaburzeń lipidowych dąży się do zmniejszenia stężenia cholesterolu całkowitego, cholesterolu frakcji LDL (tzw. “złego” cholesterolu) oraz trójglicerydów. Również w tym przypadku ogromne znaczenie ma modyfikacja stylu życia. Wykazano, że zdrowa dieta i wysiłek fizyczny mogą przyczyniać się do obniżenia poziomu cholesterolu LDL aż o 20-25% [2]. U wielu pacjentów konieczne jest jednak włączenie farmakoterapii. W leczeniu stosuje się m.in. statyny, ezetymib czy inhibitory PCSK-9.  Docelowe wartości lipidów ustala się indywidualnie, biorąc pod uwagę m.in. dodatkowe czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego [1]. 

Strategia leczenia nadciśnienia tętniczego zależy przede wszystkim od jego wyjściowych wartości i stanu pacjenta. Terapię można rozpocząć od metod niefarmakologicznych, czyli redukcji masy ciała, umiarkowanej aktywności fizycznej, diety niskosodowej (z małą zawartością soli) i unikania używek. Jeżeli interwencje te nie są skuteczne, to lekarz może zalecić farmakoterapię. Istnieje pięć podstawowych grup leków, które obniżają ciśnienie tętnicze, a należą do nich: inhibitory konwertazy angiotensyny, sartany, beta-blokery, diuretyki tiazydowe i antagoniści wapnia [1].

Zagrożenia związane z zespołem metabolicznym

Zarówno otyłość, jak i cukrzyca, nadciśnienie tętnicze oraz wysokie wartości cholesterolu, niezależnie od siebie podnoszą ryzyko sercowo-naczyniowe. Zespół metaboliczny niesie więc za sobą znaczące ryzyko schorzeń, takich jak zawał serca czy udar mózgu, które mogą stanowić zagrożenie życia [3]. Składowe zespołu metabolicznego wiążą się również z innymi powikłaniami. Cukrzyca może np. prowadzić do cukrzycowej choroby nerek, utraty wzroku lub zespołu stopy cukrzycowej, którego konsekwencją bywa amputacja kończyny [4].

Zespół metaboliczny - najważniejsze informacje

Zespół metaboliczny to współwystępowanie otyłości z nadciśnieniem tętniczym, zaburzeniami lipidowymi lub nieprawidłową gospodarką węglowodanową (np. cukrzycą) [1]. Choroba stanowi coraz większy problem w krajach rozwiniętych cywilizacyjnie [2]. Podstawą leczenia jest redukcja masy ciała i modyfikacja stylu życia. Celem terapii jest uniknięcie jej groźnych powikłań, do których zalicza się m.in. zawał serca i udar mózgu [1].

Referencje

1. Dobrowolski P, Prejbisz A, Kuryłowicz A, et al. Zespół metaboliczny – nowa definicja i postępowanie w praktyce. Stanowisko PTNT, PTLO, PTL, PTH, PTMR, PTMSŻ, Sekcji Prewencji i Epidemiologii PTK, „Klubu 30” PTK oraz Sekcji Chirurgii Metabolicznej i Bariatrycznej TChP. Lekarz POZ. 2022;8(3).
2. Drzycimska- Tatka B., Drab- Rybczyńska A., Kasprzak J. Zespół metaboliczny – epidemia XXI wieku.        Hygeia Public Health 2011; 46(4): 423-430
3. Tune JD, Goodwill AG, Sassoon DJ, Mather KJ. Cardiovascular consequences of metabolic syndrome. Transl Res. 2017 May;183:57-70. doi: 10.1016/j.trsl.2017.01.001. Epub 2017 Jan 9. PMID: 28130064; PMCID: PMC5393930.
4. Fabian W. et al. Zasady postępowania w cukrzycy. Zalecenia dla lekarzy POZ — 2019 rok. Wytyczne Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce i Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego zalecane przez konsultantów krajowych w dziedzinie medycyny rodzinnej i w dziedzinie diabetologii. Choroby Serca i Naczyń 2019;16(2):73-111.