Zawał serca u kobiety - czym różni się od tego u mężczyzny?

Zawał serca, czyli ostry zespół wieńcowy (OZW), jest najgroźniejszą manifestacją choroby wieńcowej. Dochodzi do niego wskutek ograniczenia lub ustania przepływu w tętnicy lub tętnicach wieńcowych, co powoduje niedostateczne dostarczanie tlenu do mięśnia sercowego i jego niedokrwienie, a następnie martwicę [1]. Zawał serca zwykle związany jest z miażdżycą. Choroby układu krążenia, a zwłaszcza choroba wieńcowa lub zawał serca, są często kojarzone z płcią męską, rzadziej jednak wspomina się o ich występowaniu u kobiet. Zupełnie niesłusznie, ponieważ prawie połowa pacjentów zgłaszających się do szpitala z powodu podejrzenia zawału to kobiety [2]. Według badań, większy odsetek kobiet niż mężczyzn ma niski poziom świadomości i wiedzy na temat swojego ryzyka sercowo-naczyniowego oraz konieczności interwencji terapeutycznych [3]. Czym jeszcze różni się zawał serca w zależności od płci?

Wiek

Wraz z wiekiem rośnie ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia. Odnosi się to zarówno do mężczyzn, jak i do kobiet. Co ciekawe, przedstawicielki płci żeńskiej chorują później niż przedstawiciele płci męskiej. Za wczesne uznaje się występowanie chorób sercowo-naczyniowych u mężczyzn przed 55. rż., u kobiet przed 60. rż [4]. Średni wiek, w którym dochodzi do zawału serca u kobiet, to 67-70 rż., czyli około 10 lat później niż u mężczyzn [2]. 

Jednym z mechanizmów, który może być odpowiedzialny za tę różnicę, jest ochronny wpływ estrogenu, czyli żeńskiego hormonu płciowego, na układ sercowo-naczyniowy. Estrogen korzystnie wpływa na profil lipidowy - podwyższa stężenie cholesterolu HDL i obniża stężenie cholesterolu LDL. Powoduje również rozkurcz mięśni gładkich naczyń krwionośnych, co prowadzi do obniżenia ciśnienia tętniczego. Po menopauzie, kiedy stężenie estrogenu się obniża, rośnie ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia, w tym zawału serca u kobiety [5].

Objawy

Do typowych objawów zawału serca należy ból w klatce piersiowej. Cechy charakterystyczne bólu wieńcowego występującego w przebiegu OZW to:

• lokalizacja - ból zamostkowy, może promieniować do szyi, żuchwy, lewego barku lub lewego ramienia, czasem do nadbrzusza;
• charakter bólu - zwykle bardzo silny, piekący, dławiący, gniotący lub ściskający;
• czynnik wywołujący - wysiłek fizyczny, stres, zimne powietrze, ból jednak nie ustępuje po ustaniu wpływu czynnika, który go wywołał;
• ból nie zmienia się w zależności od pozycji ciała ani fazy cyklu oddechowego;
• nieustępowanie po przyjęciu azotanu podjęzykowo [1]. 

Warto pamiętać, że zamiast bólu mogą wystąpić tzw. równoważniki („maski”) zawału:

• duszność, 
• kołatanie serca,
• osłabienie, zawroty głowy lub omdlenie,
• nudności, wymioty,
• niepokój lub lęk przed śmiercią [1].

Częściej występują one u chorych w wieku podeszłym lub chorujących na cukrzycę [1].

Czy objawy zawału serca u kobiet różnią się od tego u mężczyzn? Okazuje się, że owszem, mogą się różnić. Kobiety częściej zgłaszają objawy inne niż typowy ból w klatce piersiowej - ból szyi, górnej części pleców lub żuchwy, a także osłabienie, duszność, czy też po prostu ogólne złe samopoczucie [2,5]. W znacznej większości występuje jednak również ból w klatce piersiowej. Nigdy nie ignoruj takiego bólu, jeśli jesteś kobietą!

Przyczyny i rodzaj zawału

Zawał serca jest pojęciem bardzo szerokim i obejmuje ostre zespoły wieńcowe, które można podzielić ze względu na obraz w badaniu elektrokardiograficznym (EKG) na: 

• niestabilną dławicę piersiową - zakrzep powstały na skutek uszkodzenia blaszki miażdżycowej ogranicza przepływ wieńcowy, ale go całkowicie nie blokuje;
• OZW bez uniesienia odcinka ST (NSTEMI) - często następstwo niestabilnej dławicy piersiowej, obszar objęty zawałem ma zwykle dość dobrze rozwinięte krążenie oboczne albo jest niewielki;
• OZW z uniesieniem odcinka ST (STEMI) - związany z całkowitym ustaniem przepływu przez tętnicę wieńcową na skutek pęknięcia blaszki miażdżycowej i tworzącego się zakrzepu.

U kobiet, częściej niż u mężczyzn, występuje niestabilna dławica piersiowa i NSTEMI [2]. Częściej również dochodzi do OZW z powodu uszkodzenia, a nie pęknięcia blaszki miażdżycowej. Przyczyną zawału, która występuje niemal tylko u kobiet, jest spontaniczne rozwarstwienie tętnicy wieńcowej [5]. U płci żeńskiej zawał serca może także wystąpić na skutek nieprawidłowego skurczu naczyń krwionośnych i kardiomiopatii Takotsubo (tzw.“zespół złamanego serca”) [2].

Podsumowanie

Zawał serca nie jest przypadłością wyłącznie mężczyzn. Kobiety później niż mężczyźni zgłaszają się do szpitala, najprawdopodobniej na skutek niewystarczającej wiedzy, obowiązków domowych i niechęci do martwienia członków rodziny. Prowadzi to do opóźnienia diagnozy i leczenia, co przekłada się na gorsze wyniki [2]. Ból w klatce piersiowej u kobiety, nawet pomimo innych, mniej typowych objawów, powinien wzbudzić podejrzenie ostrego zespołu wieńcowego i skłonić do szybkiego reagowania.

Referencje:

1. Budaj A, Bednarz B, Leśniak W. Ostre zespoły wieńcowe. W: Interna Szczeklika 2021. Medycyna Praktyczna, Kraków 2021 
2. Mehilli J, Presbitero P. Coronary artery disease and acute coronary syndrome in women. Heart. 2020 Apr;106(7):487-492. doi: 10.1136/heartjnl-2019-315555. Epub 2020 Jan 13. PMID: 31932287.
3. Visseren F, Mach F, et al. ESC Scientific Document Group, 2021 ESC Guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice: Developed by the Task Force for cardiovascular disease prevention in clinical practice with representatives of the European Society of Cardiology and 12 medical societies With the special contribution of the European Association of Preventive Cardiology (EAPC), European Heart Journal, Volume 42, Issue 34, 7 September 2021, Pages 3227–3337, https://doi.org/10.1093/eurheartj/ehab484
4. Cybulska B, Kłosiewicz-Latoszek L, Szostak W, Leśniak W. Profilaktyka chorób sercowo-naczyniowych. W: Interna Szczeklika 2021. Medycyna Praktyczna, Kraków 2021
5. Costello BT, Younis GA. Acute Coronary Syndrome in Women: An Overview. Tex Heart Inst J. 2020;47(2):128-129. doi:10.14503/THIJ-19-7077