Zaburzenie lękowe uogólnione GAD

Zaburzenie lękowe uogólnione występuje u 2,6-5,1% populacji (2-krotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn).

Przyczyny są wieloczynnikowe, złożone. Pewną rolę odgrywają czynniki genetyczne. W badaniach naukowych wykazano też rolę innych czynników biologicznych, w tym nieprawidłowego funkcjonowania układów neuroprzekaźników (np. dysfunkcje układu serotoninowego, noradrenergicznego, osi stresowej). Bardzo ważny jest też wpływ czynników psychologicznych, zarówno w dzieciństwie, jak i w dalszym życiu. Mogą to być różne sytuacje stresowe, np. przewlekły stres w pracy, trudna sytuacja ekonomiczna, konflikty w rodzinie.

W GAD występuje lęk uogólniony, „wolnopłynący”, niezależny od tego, co akurat dzieje się w życiu człowieka („lęk bez powodu”).

Pacjent odczuwa napięcie, ma liczne obawy dotyczące codziennych spraw, zamartwia się z wielu powodów. Martwi się np. że jego lub jego bliskich spotka choroba, wypadek lub wydarzy się „coś złego” (wiele osób opisuje swój problem jako „czarnowidztwo”).

Towarzyszą temu różne objawy fizyczne lęku. Są to m.in.:

• odczucie szybkiego bicia serca
• drżenie, dygotanie
• pocenie się lub suchość w ustach
• uderzenia gorąca, zimne dreszcze
• utrudnione oddychanie
• ból w klatce piersiowej
• uczucie dławienia się, poczucie „kuli w gardle”
• nudności, nieprzyjemne doznania brzuszne
• zawroty głowy, wrażenie omdlewania
• napięcie, pobolewanie mięśni

Inne objawy to np.:

• niepokój, niemożność wypoczynku
• poczucie znalezienia się „na krawędzi”, obawa śmierci
• poczucie nierealności przedmiotów albo siebie samego
• drażliwość
• trudności w koncentracji
• trudności w zasypianiu .

Żeby rozpoznać GAD zgodnie z obowiązującą klasyfikacją chorób ICD-10, objawy te muszą trwać co najmniej 6 miesięcy.

Bardzo często pacjenci z zaburzeniami lękowymi, w tym z GAD trafiają najpierw do lekarzy ogólnych, internistów, kardiologów itp. Trudno się temu dziwić, ponieważ wiele objawów lęku może imitować chorób fizycznych. Istotne jest więc, żeby po wykluczeniu innych przyczyn lekarze ci pokierowali do psychiatry. Wiele osób zgłasza się do poradni zdrowia psychicznego dopiero po kilku lub nawet wielu latach dolegliwości. Mogą się obawiać wizyty u psychiatry lub uważać, „że tak mają”, to ich cecha osobowości. Leczenie jest jednak możliwe, niweluje cierpienie i jest naprawdę skuteczne.

Psychiatrzy stawiają diagnozę na podstawie wywiadu z pacjentem. Pytają o jego aktualne objawy oraz dolegliwości występujące we wcześniejszych latach, zbierają informacje dotyczące historii dotychczasowego leczenia, chorób przewlekłych, sytuacji życiowej, dzieciństwa czy innych zaburzeń psychicznych występujących w rodzinie. Mogą korzystać też z różnych kwestionariuszy (np. Skala Lęku Hamiltona). Oczywiście bardzo ważne jest też wykluczenie innych przyczyn objawów, zwłaszcza jeśli pacjent nie konsultował się wcześniej z lekarzami innych specjalności. Dlatego psychiatra często bada też pacjenta, mierzy ciśnienie i tętno, zleca badania dodatkowe, np.:

• EKG
• Morfologia krwi
• Hormony tarczycy
• Enzymy wątrobowe
• Badanie ogólne moczu.

Wiemy coraz więcej na temat przyczyn lęku uogólnionego, mamy dostępne liczne badania naukowe, dysponujemy coraz większą możliwością sposobów leczenia. Przede wszystkim leczenie we współczesnych czasach jest skuteczne, bezpieczne, dobrze tolerowane. Dlatego naprawdę warto sobie pomóc i zgłosić się do specjalisty. Często samo zgłoszenie jest najtrudniejsze, później już jest coraz łatwiej i można poczuć się znacznie lepiej. Niestety wymaga to cierpliwości, nie należy oczekiwać efektów „z dnia na dzień”, ponieważ od początku leczenia może upłynąć co najmniej kilka tygodni zanim objawy ustąpią, a całe leczenie może być długotrwałe.

Psychiatra rozmawia z pacjentem, tłumaczy mu jego objawy, proponuje metody leczenia, kieruje dalszym postępowaniem, a w trakcie leczenia monitoruje postępy.

Najlepszym rozwiązaniem jest połączenie psychoterapii z farmakoterapią. Psychiatra często kieruje pacjenta do psychologa, psychoterapeuty. Razem z pacjentem wybiera odpowiedni rodzaj terapii. Niektórzy wolą psychoterapię indywidualną, inni grupową. Mamy do dyspozycji różne nurty, najczęściej w tym przypadku zaleca się terapię poznawczo-behawioralną (CBT), ale istnieją też inne, takie jak terapia psychodynamiczna, systemowa, Gestalt, integracyjna.

Jeśli chodzi o farmakoterapię, w zespole lęku uogólnionego stosuje się różne grupy leków, które mają udowodnioną skuteczność. Lek dobiera się indywidualnie dla każdego pacjenta, biorąc pod uwagę m.in. jego objawy, współwystępujące choroby.

Lekami pierwszego wyboru, od których zwykle zaczyna się leczenie są leki przeciwdepresyjno-przeciwlękowe z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI). Należą do niej m.in.:

• escitalopram
• sertralina
• paroksetyna.

Kolejną grupą, o nieco innym sposobie działania, są selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI):

• duloksetyna
• wenlafaksyna.

Często w GAD stosuje się też leki przeciwdepresyjno-przeciwlękowe z innych grup, np.:

• agomelatyna
• wortioksetyna
• bupropion
• trazodon.

Znaczną skuteczność w lęku uogólnionym ma też pregabalina. Oprócz GAD i innych zaburzeń psychicznych stosuje się ją w padaczce, bólu neuropatycznym, fibromialgii, zespole niespokojnych nóg.

Wśród innych leków warto wymienić kwetiapinę, opipramol, buspiron.

Oprócz leku podstawowego doraźną ulgę mogą przynieść leki uspokajające. Potrzebne są zwłaszcza na początku, zanim zadziałają leki takie jak escitalopram, duloksetyna czy pregabalina. Wyciszają, redukują napięcie, niepokój oraz objawy fizyczne. Mogą pomóc też w zasypianiu.

Są to np. hydroksyzyna, propranolol, benzodiazepiny (np. lorazepam, alprazolam).

Warto jednak pamiętać, że działają one tylko doraźnie, objawowo, a nie przyczynowo i długoterminowo, jak SSRI, SNRI, pregabalina itp. Przede wszystkim jednak długo przyjmowane benzodiazepiny mogą uzależniać. Dlatego tak ważne jest, żeby korzystać z nich tylko doraźnie, przez krótki okres.

Psychiatra stara się dobrać lek jak najlepiej dla danego pacjenta. Nie da się jednak przewidzieć, czy zadziała idealnie (to że jeden lek jest skuteczny np. u jednej koleżanki nie znaczy, że sprawdzi się u drugiej).

Trzeba więc umówić się na wizytę kontrolną, zwykle po ok. 4 tyg. od rozpoczęcia leczenia. Wówczas psychiatra ocenia, czy objawy ustąpiły, czy jest lepiej, ale „nie do końca”, czy nadal nie ma żadnej poprawy.

W kolejnych etapach może zaproponować dalsze rozwiązanie (w zależności od samopoczucia pacjenta), np. utrzymanie leku, zwiększenie dawki, dołączenie drugiego leku, zmiana leku.

Leczenie kontynuujemy przez ok. 6-12 mies. od poprawy. Oczywiście w tym czasie też należy zgłaszać się na regularne wizyty kontrolne do lekarza prowadzącego (choć zwykle nie tak częste jak na początku).

Może się to wydawać nielogiczne, po co przyjmować leki, jeśli dolegliwości ustąpiły. Zależy nam jednak na poprawie długoterminowej, a nie chwilowej. A właśnie odpowiednio długi czas utrwalania poprawy sprawia, że prawdopodobnie dolegliwości nie wrócą w przyszłości (oczywiście nie ma stuprocentowej gwarancji, ale ryzyko jest o wiele mniejsze niż u osób, które przedwcześnie przerywają leczenie.

Na zakończenie, kiedy mija odpowiednio długi czas, lekarz wraz z pacjentem podejmują decyzję o rozpoczęciu odstawiania leku. Ważne jest, by zrobić to powoli, stopniowo, a nie „z dnia na dzień”. W ten sposób unika się nieprzyjemnych objawów fizycznych wynikających z gwałtownego odstawienia, a także można monitorować swój stan i upewniać się, że mimo zmniejszenia, a następnie odstawienia leku, dobre samopoczucie się utrzymuje.

Współczesne leki psychiatryczne są skuteczne i dobrze tolerowane, bezpieczniejsze nawet od wielu leków dostępnych bez recepty. Niestety, jak w przypadku wszystkich leków w medycynie mogą wystąpić działania niepożądane. Początek jest najtrudniejszy, ponieważ u niektórych mogą pojawiać się np. bóle i zawroty głowy, nudności, bóle brzucha, zmiany apetytu, problemy ze snem. Zwykle ustępują po kilku dniach, zanim jeszcze włączy się działanie leku na podstawowe objawy lęku uogólnionego. Są one tym łagodniejsze (a u wielu osób nie występują w ogóle), im wolniej zwiększamy dawkę (zaczynamy zwykle od jak najmniejszej, lepiej przecież zwiększyć ją po miesiącu, ale uniknąć nieprzyjemnych objawów ubocznych). Czasami może nawet w pierwszych dniach pojawić się paradoksalne nasilenie lęku. W tym przypadku pomagają doraźne leki uspokajające (np. hydroksyzyna). Nie warto się więc zrażać po kilku dniach, bo wszystko to jest naturalnym działaniem leku.

Dlatego też konieczne jest dopytanie lekarza o wszelkie wątpliwości, wysłuchanie tego, jak on tłumaczy leczenie, a przede wszystkim stosowanie się do zaleceń. Czasami długo utrzymują się inne działania niepożądane, np. obniżenie libido czy tycie. Wbrew powszechnej opinii nie są one jednak tak częste, jak może się wydawać. A na pewno nie dotyczą wszystkich leków i wszystkich osób, zależą od indywidualnego wpływu, a także od dawki.

O czym warto pamiętać?

• objawy GAD mogą być skutecznie leczone
• leki należy zażywać regularnie
• efekt działania leków rozwija się powoli, stopniowo
• leki przeciwlękowe nie uzależniają
• leki uspokajające służą do doraźnej pomocy
• na początku leczenia mogą wystąpić przemijające skutki uboczne
• leczenie jest procesem długotrwałym, wymaga cierpliwości
• zakończenie leczenia musi być omówione z psychiatrą 

Czego NIE wolno robić?

• ignorować problemu
• zwlekać z konsultacją psychiatryczną
• bagatelizować zalecenia lekarskie
• przedwcześnie odstawiać leki, gdyż wiąże się to z ryzykiem nawrotu objawów
• leczyć się „samemu” (zioła i inne specyfiki dostępne bez recepty nie są skuteczne, a wręcz mogą okazać się szkodliwe, jeśli wejdą w interakcje z lekami zaleconymi przez psychiatrę – przykładem jest dziurawiec, którego nie można łączyć z lekami psychiatrycznymi)
• szukać pomocy w niesprawdzonych miejscach
• czerpać informacje z niewiarygodnych źródeł

Piśmiennictwo:

1. „Standardy leczenia farmakologicznego niektórych zaburzeń psychicznych” red. M. Jarema

2. „Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10”

3. „Psychiatria” P. Gałecki, A. Szulc