Menopauza

Menopauza – informacje podstawowe

Menopauza według medycznej definicji jest miesiączką, po której przez co najmniej 12 miesięcy nie występują kolejne cykle. Klimakterium możemy podzielić na 3 główne etapy:

• okres przedmenopauzalny – okres, w którym dochodzi do spadku czynności jajników, cykle mogą stawać się mniej regularne, a krwawienia bardziej obfite,
• menopauza – ostatnie krwawienie,
• okres pomenopauzalny – okres stabilizacji stężenia hormonów płciowych.

Przekwitanie jest procesem fizjologicznym polegającym na stopniowym wygaszaniu czynności jajników. W jego wyniku zmniejsza się liczba komórek zdolnych syntetyzować hormony płciowe.

Okres przedmenopauzalny to 3–6 lat przed wystąpieniem ostatniej miesiączki. Na skutek spadku stężenia estrogenu u pacjentek zaczynają się pojawiać objawy, takie jak:

• obniżenie libido,
• suchość pochwy,
• uderzenia gorąca,
• mniej regularne cykle,
• krwawienia bardziej nasilone, z bolesnymi skurczami.

W tym okresie stopniowo spada stężenie hormonu luteinizującego (luteinizing hormone, LH) oraz zmniejsza się odpowiedź tkanki jajnika na stężenie hormonu folikulotropowego (follicle stimulating hormone, FSH) i LH. Należy podkreślić, że nie istnieje test potwierdzający wystąpienie menopauzy czy też jej zbliżanie się, aczkolwiek pewne zmiany w profilu hormonalnym pacjentki mogą sugerować rozpoczynający się proces. Postępowaniem w przypadku zaburzeń występujących w okresie okołomenopauzalnym jest suplementacja gestagenna II fazy cyklu.

Punktem kulminacyjnym klimakterium jest menopauza. Występuje ona w przedziale wiekowym 46–52 lata, w Polsce średnia wieku wystąpienia menopauzy to 49 lat. Jest to ostatnie krwawienie miesięczne w życiu kobiety, po którym następuje co najmniej 12 miesięcy bez krwawień, po wykluczeniu przyczyn patologicznych tego stanu.

Okres pomenopauzalny rozpoczyna się po 12 miesiącach od ostatniego krwawienia i trwa przez następne około 5 lat. W tym czasie wzrasta stężenie gonadotropin, jajniki produkują minimalną ilość hormonów płciowych, a ich głównym źródłem będzie synteza w nadnerczach oraz konwersja w tkance tłuszczowej.

Objawy menopauzy

Objawy w okresie okołomenopauzalnym są spowodowane stopniowo zmniejszającym się stężeniem hormonów płciowych, aczkolwiek w przypadku części z nich nie można wykluczyć komponenty związanej z wiekiem. Przyjmuje się, że objawy ze strony układu krążenia (takie jak uderzenia gorąca i nocne poty) oraz dodatkowo suchość pochwy i zaburzenia snu są spowodowane obniżonym stężeniem estrogenów, a pozostałe objawy okołomenopauzalne ściśle łączą się z wiekiem pacjentki.

Uderzenia gorąca są najczęstszym objawem w okresie okołomenopauzalnym. Dokładna ich przyczyna pozostaje nieznana – podejrzewa się zmniejszoną aktywność ośrodka termoregulacji we wzgórzu związaną ze zmianą profilu hormonalnego. Jedynie u około 20% pacjentek uderzenia gorąca nie występują lub mają minimalne nasilenie, natomiast u kolejnych 20% objaw ten uniemożliwia kontynuację codziennych czynności; 60% pacjentek doświadcza tego typu dolegliwości, jednak w nasileniu nieupośledzającym codziennego funkcjonowania. Uderzenia gorąca mają tendencję do ustępowania z czasem, jednak u 10–15% pacjentek występują aż do 10 lat po menopauzie.

Kolejną grupą objawów w okresie menopauzalnym są zmiany dotyczące układu moczowo-płciowego. Objawy te narastają wraz z czasem trwania klimakterium. Należą do nich: 

• suchość pochwy,
• bolesność podczas stosunku,
• zwiększona częstość infekcji układu moczowego,
• nietrzymanie moczu,
• wypadanie narządu rodnego.

Objawy z tej grupy mogą częściowo ustąpić w przypadku stosowania hormonalnej terapii zastępczej.

U części pacjentek w okresie okołomenopauzalnym dochodzi do obniżenia popędu seksualnego. Jest to kwestia wieloczynnikowa, na którą składa się zarówno spadek stężenia hormonów płciowych, jak i komponenta społeczna oraz psychologiczna. Aktualnie nie ma potwierdzonej skutecznej terapii farmakologicznej w przypadku obniżenia libido u kobiet.

Ze względu na wieloczynnikowy wpływ hormonów płciowych na procesy biologiczne w organizmie możemy wyróżnić jeszcze wiele innych objawów związanych z okresem okołomenopauzalnym: 

• zmęczenie,
• drażliwość,
• zaburzenia pamięci,
• zaburzenia rytmu snu,
• zmniejszenie elastyczności skóry,
• zanik gruczołu sutkowego,
• zwiększone ryzyko osteoporozy.

Menopauza – postępowanie

Hormonalna terapia zastępcza (HTZ) pozostaje najskuteczniejszym postępowaniem w przypadku objawów związanych z narządami płciowymi i uderzeń gorąca. Wykazano także, że zmniejsza ona ryzyko osteoporozy i złamań. Wskazaniami do włączenia tego typu terapii są objawy wypadowe i związane z atrofią narządów układu moczowo-płciowego. Podstawą działania HTZ jest wpływ estrogenów na organizm kobiety. Należy jednak podkreślić, że stosowanie HTZ wymaga regularnych wizyt u lekarza ginekologa (nie rzadziej niż raz na rok), corocznych kontroli gruczołów sutkowych oraz regularnego wykonywania badania USG miednicy mniejszej.

Przeciwwskazaniami do HTZ są: żylna choroba zakrzepowo-zatorowa, niewydolność wątroby, niestabilna choroba wieńcowa, niezdiagnozowane krwawienia z dróg rodnych oraz choroba nowotworowa o podłożu estrogenozależnym (do tej grupy należą między innymi pewne typy raka piersi).

Korzyści płynące z HTZ to:

• zmniejszenie objawów okołomenopauzalnych,
• poprawa gospodarki lipidowej,
• poprawa jakości snu,
• zwiększenie masy kostnej,
• zmniejszone ryzyko złamania.

Lekiem zarejestrowanym do stosowania w przypadku uderzeń gorąca jest inhibitor wychwytu zwrotnego serotoniny – paroksetyna. Niesie on jednak ze sobą możliwe działania niepożądane, na przykład wzrost masy ciała, i dlatego nie jest często stosowany.

Nie wykazano skuteczności produktów ziołowych ani witamin w redukcji uderzeń gorąca, aczkolwiek w części badań stwierdzono silny efekt placebo u 35% kobiet sięgających po tego typu preparaty.

Piśmiennictwo

1. Genazzani AR, Monteleone P, Giannini A i wsp. Hormone therapy in the postmenopausal years: considering benefits and risks in clinical practice. Human Reproduct Update 2021; 27(6): 1115–1150. 
2. Johnson A, Roberts L, Elkins G. Complementary and Alternative Medicine for Menopause. J Evid Based Integr Med 2019; 24: 2515690X19829380. 
3. Marjoribanks J, Farquhar C, Roberts H i wsp. Long-term hormone therapy for perimenopausal and postmenopausal women. Cochrane Database Syst Rev 2017; 1(1): CD004143. 
4. Nelson HD. Menopause. Lancet (London, England) 2008; 371(9614): 760–770. 
5. Paciuc J. Hormone Therapy in Menopause. Adv Exp Med Biol 2020; 1242: 89–120.