Nadciśnienie tętnicze - choroba dotykająca również dzieci

Przyczyny nadciśnienia tętniczego u dzieci

Nadciśnienie tętnicze to trwałe zwiększenie nacisku krwi na ściany naczyń krwionośnych. Można wyróżnić trzy jego typy:

• pierwotne (inaczej samoistne lub idiopatyczne) – o nieznanej przyczynie;
• wtórne – towarzyszące innej jednostce chorobowej;
• monogenowe – uwarunkowane mutacją jednego genu i oporne na konwencjonalne leczenie hipotensyjne [1].

Jak rozpoznać nadciśnienie tętnicze u dziecka?

Nadciśnienie tętnicze najczęściej nie daje objawów aż do momentu rozwinięcia się powikłań narządowych. Mimo tego istnieją pewne zmiany w funkcjonowaniu dziecka, które powinny wzbudzić czujność rodzica lub innego opiekuna:

• bóle i zawroty głowy,
• zaburzenia widzenia,
• zaburzenia nastroju,
• krwawienia z nosa,
• męczliwość i obniżona tolerancja wysiłku fizycznego,
• duszność (subiektywne odczucie trudności w oddychaniu),
• trudności z koncentracją [1].

Czy dzieciom trzeba mierzyć ciśnienie?

Zgodnie z obowiązującymi wytycznymi [1, 2], ciśnienie tętnicze powinno być mierzone min. 1 raz do roku podczas rutynowych wizyt kontrolnych lub porad związanych z problemem zdrowotnym u każdego dziecka w wieku ≥ 3 lat. U młodszych pacjentów (< 3. r.ż.) pomiar zalecany jest tylko w szczególnych przypadkach, m. in. u dzieci z wadami wrodzonymi serca, chorobami nerek lub układu moczowego oraz z niektórymi chorobami genetycznymi [1].

Lekarz stawia rozpoznanie nadciśnienia tętniczego na podstawie wielokrotnych pomiarów wykonanych podczas co najmniej trzech niezależnych wizyt lekarskich. Czasami pediatra zleca również ABPM, czyli 24-godzinny ambulatoryjny pomiar ciśnienia tętniczego. Pomaga on m.in. wykluczyć nadciśnienie białego fartucha, które jest skutkiem stresu wynikającego z kontaktu z personelem medycznym, a nie toczącej się w organizmie choroby; wykluczenie tego stanu jest o tyle ważne, że nie wymaga on leczenia farmakologicznego, a jedynie dalszej obserwacji [3].

Warto wiedzieć, że u dzieci przyjmuje się inne normy ciśnienia tętniczego niż w przypadku dorosłych. Pediatrzy korzystają ze specjalnych siatek centylowych uwzględniających płeć, wiek i wzrost.

Domowe pomiary ciśnienia tętniczego

W ramach długotrwałej obserwacji konieczne może okazać się prowadzenie ,,dzienniczka”, w którym rodzic lub dziecko będą zapisywać wartości pomiarów ciśnienia tętniczego wykonanych w warunkach domowych 1-2 razy w tygodniu (lub częściej, jeśli takie będzie zalecenie lekarza). Należy wówczas pamiętać o następujących zasadach:

• pomiar należy wykonać w pozycji siedzącej, po 5-10 minutach odpoczynku;
• mierzenie ciśnienia tętniczego bezpośrednio po posiłku lub przyjęciu leków nie jest wskazane;
• rozmiar mankietu powinien być dobrany do obwodu ramienia (w przypadku młodszych dzieci wersja dla dorosłych może okazać się zbyt duża – należy wtedy zakupić opcję pediatryczną);
• mankiet powinien być założony bezpośrednio na skórę (bez bariery w postaci ubrania);
• ramię, na którym znajduje się mankiet, powinno opierać się na stabilnej powierzchni (np. na stole) i znajdować na poziomie serca [1].

Leczenie nadciśnienia tętniczego u dzieci

Podstawą leczenia nadciśnienia tętniczego u dzieci jest modyfikacja stylu życia poprzez zwiększenie aktywności fizycznej (w ten sposób można obniżyć wartości ciśnienia tętniczego nawet o 4–9 mm Hg [5]), stosowanie zdrowej diety i unikanie używek (te elementy są szczególnie ważne w przypadku osób chorujących na otyłość - redukcja BMI o około 10% skutkuje obniżeniem wartości ciśnienia tętniczego o 8–12 mm Hg [4]). Dotyczy to nie tylko małych pacjentów, ale również ich bliskich, którzy mają ogromny wpływ na kształtowanie przekonań i nawyków młodszych członków rodziny.

Może się też zdarzyć, że lekarz prowadzący zaleci wdrożenie farmakoterapii (np. w sytuacji, gdy leczenie niefarmakologiczne nie przyniesie efektów lub w przypadku współwystępowania innych chorób). U dzieci stosuje się te same leki, co u dorosłych, m.in. inhibitory konwertazy angiotensyny, beta-adrenolityki i diuretyki. Wybór konkretnego preparatu wynika z patomechanizmu nadciśnienia tętniczego i wieku.

Początkowo wizyty kontrolne u hipertensjologa i/lub nefrologa dziecięcego będą odbywały się stosunkowo często, aby ocenić skuteczność i bezpieczeństwo leczenia. Natomiast w momencie, gdy choroba będzie już pod kontrolą, częstotliwość wizyt prawdopodobnie zmniejszy się do jednej na 3-4 miesiące.

Nadciśnienie tętnicze u dzieci – rokowanie i powikłania

Charakterystyczne dla dorosłych ciężkie powikłania nadciśnienia tętniczego u dzieci występują rzadko [1]. Nie oznacza to jednak, że można zaniedbać ich profilaktykę – jak w wielu innych przypadkach, wczesne wykrycie umożliwia szybką interwencję, a tym samym zapobiega obniżeniu jakości życia w przyszłości. Do najczęściej wykonywanych badań należą:       

• ECHO (USG) serca – wykrycie przerostu lewej komory serca,
• badanie dna oka – określenie zaawansowania uszkodzenia siatkówki oka,
• eGFR i stężenie albumin w moczu – ocena funkcji nerek [1].

Należy pamiętać, że nadciśnienie tętnicze jest chorobą przewlekłą – dobre wyniki nie oznaczają wyleczenia. Z tego względu rodzic nie powinien podejmować decyzji o przerwaniu terapii bez konsultacji z lekarzem.

Referencje:

1. Litwin M, Niemirska A, Obrycki Ł i wsp. Zalecenia Sekcji Pediatrycznej Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego dotyczące postępowania diagnostycznego i terapeutycznego w nadciśnieniu tętniczym u dzieci i młodzieży. Stand Med. Pediatr 2019;16:8-39.
2. National High Blood Pressure Education Program Working Group on High Blood Pressure in Children and Adolescents. The fourth report on the diagnosis, evaluation, and treatment of high blood pressure in children and adolescents. National Heart, Lung, and Blood Institute, Bethesda, Maryland. Pediatrics 2004; 114: 555–576.
3. Walczak-Gałęzewska M, Kręgielska-Narożna M, Pupek-Musialik D, Bogdański P. Dwudziestoczterogodzinny pomiar ciśnienia tętniczego – przydatne narzędzie w codziennej praktyce klinicznej. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2015, tom 6, nr 1, 37-43.
4. Rosner B, Prineas R, Daniels SR, Loggie J. Blood pressure differences between blacks and whites in relation to body size among US children and adolescents. Am. J. Epidemiol. 2000; 151: 1007–1019.
5. He FJ, MacGregor GA. Importance of salt in determining blood pressure in children: meta-analysis of controlled trials. Hypertension 2006; 48: 861–869.