Tętniaki – rodzaje, objawy i przyczyny

Tętniaki – informacje podstawowe

Tętniaki to zmiany w naczyniach krwionośnych odprowadzających krew z serca (tętnicach), które polegają na miejscowym poszerzeniu ich światła. Tętniaki występują zwykle w największych tętnicach naszego organizmu, zwłaszcza głównej tętnicy – aorcie.

Tętniaki dzielą się na prawdziwe i rzekome, często stosuje się również podział tętniaków w zależności od ich wielkości i lokalizacji. Tętniaki zwykle przebiegają bezobjawowo i są diagnozowane przypadkowo w czasie badań wykonywanych z innych powodów.

Zagrożenie w przypadku tętniaka wiąże się głównie z ryzykiem jego pęknięcia i masywnego krwotoku, który to pęknięcie może spowodować. W zależności od wielkości tętniaka oraz jego umiejscowienia podejmuje się decyzję o dalszym postępowaniu – leczeniu zachowawczym i redukowaniu czynników ryzyka bądź leczeniu operacyjnym.

Rodzaje tętniaków

Najczęściej diagnozowanymi tętniakami są tętniaki tętnic wewnątrzczaszkowych (mózgu) oraz tętniaki aorty (w odcinku brzusznym i piersiowym). Tętniaki mogą się jednak lokalizować praktycznie w każdej tętnicy.

Biorąc pod uwagę kształt i wielkość, wyodrębnia się:

• tętniaki workowate,
• tętniaki wrzecionowate,
• tętniaki prosowate.

Do grupy tętniaków zalicza się też zwyczajowo tętniaki rozwarstwiające, które w istocie są krwiakami śródściennymi tętnic.

Ze względu na budowę ściany tętniaki dzieli się na:

• prawdziwe,
• rzekome (najczęściej są to tętniaki pourazowe).

Tętniaki aorty z uwagi na umiejscowienie dzieli się na:

• piersiowe,
• brzuszne (poniżej przepony, stanowią ok. 90% tętniaków aorty),
• piersiowo-brzuszne.

Przyczyny powstawania tętniaków

Przyczyny powstawania tętniaków nie zostały jeszcze w pełni poznane – są zazwyczaj złożone. Tętniaki w obrębie ośrodkowego układu nerwowego (np. tętnic wewnątrzczaszkowych) mogą być wrodzone, ale częściej wynikają z nieprawidłowości budowy ściany tętnicy i długotrwałego działania czynników zwiększających ciśnienie, takich jak np. nadciśnienie tętnicze. Tętniaki rzadko występują u noworodków i dzieci, a ich liczba rośnie po 4. dekadzie życia.

Poza nadciśnieniem tętniczym ryzyko tętniaków zwiększają choroby wrodzone takie jak torbielowatość nerek, zespół Ehlersa-Danlosa, nerwiakowłókniakowatość typu 1 i koarktacja aorty. Tętniaki występują w tych przypadkach częściej niż w ogólnej populacji.

Wiek jest najważniejszym czynnikiem ryzyka w przypadku tętniaków aorty – najczęściej diagnozuje się je u osób powyżej 70. roku życia. Wywiad rodzinny też ma znaczenie, ponieważ 10–25% tętniaków występuje u krewnych pacjentów. Istnieje również związek między tętniakami a przepuklinami brzusznymi, co może sugerować problemy z tkanką łączną i kolagenem budującym ściany naczyń i inne tkanki w jamie brzusznej.

Urazy tętnic oraz ciężkie infekcje ogólnoustrojowe, które uszkadzają śródbłonek naczyń, także mogą prowadzić do powstania tętniaków.

Objawy tętniaków

Większość tętniaków jest bezobjawowa, co oznacza, że pacjent nie jest świadomy ich obecności przez całe życie lub dowiaduje się o nich dopiero w momencie pęknięcia. W przypadku większych tętniaków, które mogą wywierać ucisk na sąsiednie narządy i tkanki, pacjent może doświadczać objawów takich jak:

• bóle głowy,
• zawroty głowy,
• krwawienia z nosa,
• omdlenia / utraty przytomności,
• bóle brzucha,
• bóle w klatce piersiowej,
• przewlekły kaszel o nieustalonej przyczynie,
• krwioplucie,
• chrypka,
• bóle pleców,
• zaburzenia połykania (dysfagia).

Są to jednak niespecyficzne objawy, które mogą występować w wielu innych schorzeniach i rzadko kojarzone są z obecnością tętniaka.

Diagnostyka tętniaków

Rozpoznanie tętniaka może być postawione w trakcie badań takich jak:

• ultrasonografia jamy brzusznej (w przypadku tętniaków aorty brzusznej);
• tomografia komputerowa (TK);
• rezonans magnetyczny (MR) głowy, klatki piersiowej lub jamy brzusznej.

Do dokładnego uwidocznienia tętniaka, zwłaszcza przed planowanym zabiegiem operacyjnym, stosuje się badania radiologiczne z kontrastem, takie jak angio-TK lub angio-MR, w zależności od decyzji lekarza.

Leczenie tętniaków

Wczesna diagnoza tętniaków oraz świadomość pacjenta są bardzo istotne, ponieważ umożliwiają wczesne włączenie leczenia i monitorowanie ewentualnego postępu choroby. Podstawową metodą leczenia tętniaków są zabiegi operacyjne, które mogą być klasyczne lub wewnątrznaczyniowe (np. wszczepienie stentgraftu lub embolizacja tętniaków). Ostateczną decyzję o leczeniu operacyjnym oraz wyborze metody podejmuje lekarz wspólnie z pacjentem po omówieniu ryzyka związanego z zabiegiem i ryzyka pęknięcia tętniaka. Czynniki te różnią się indywidualnie, w zależności od warunków anatomicznych, wieku oraz chorób współistniejących.

Gdy interwencja chirurgiczna nie jest możliwa, podejmuje się próby leczenia zachowawczego. Ma ono na celu spowolnienie rozwoju tętniaka oraz zmniejszenie ryzyka jego pęknięcia. W takim przypadku kluczowe jest kontrolowanie czynników ryzyka, szczególnie:

• zaprzestanie palenia tytoniu,
• normalizacja ciśnienia tętniczego (< 140/90 mmHg u chorych bez rozwarstwienia).

Dodatkowo stosuje się leki przeciwpłytkowe oraz leki poprawiające profil lipidowy. Stałe monitorowanie wielkości tętniaka jest niezbędne – częstotliwość monitorowania ustala lekarz prowadzący.

Piśmiennictwo:

1. Tętniak aorty. Medycyna Praktyczna. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.2.22 [dostęp z dnia 20.11.2024 r.].
2. Kołtowski Ł. Czy możliwa jest skuteczna farmakoterapia tętniaków aorty brzusznej? Kardiol Dypl 2010; 9(1): 12–20.
3. Knap D, Partyka R, Zbroszczyk M i wsp. Tętniaki mózgu – współczesne metody leczenia wewnątrznaczyniowego. Pol Przegl Neurol 2010; 6(1): 22–26.
4. Szajner M. Przeznaczyniowa embolizacja jako nowoczesna metoda leczenia tętników wewnątrzmózgowych [w:] Czepko R (red.). Wybrane zagadnienia diagnostyki i leczenia malformacji naczyniowych ośrodkowego układu nerwowego. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2007.