Ból brzucha - kiedy powinien wzbudzić Twój niepokój?

Ostry ból brzucha

Przyczyny ostrego bólu brzucha [1,2]

Ostry ból brzucha, który pojawia się nagle lub narasta w ciągu kilku dni, może być powodowany przez szereg chorób, zarówno internistycznych, jak i chirurgicznych m.in.:

• ostry nieżyt żołądkowo-jelitowy - czyli “zatrucie pokarmowe”, “grypa żołądkowa”, głównym objawem będą wymioty i biegunka [3];
• ostre zapalenie wyrostka robaczkowego - ból w okolicy pępka, który schodzi do prawego dołu biodrowego, towarzyszą mu utrata łaknienia, nudności, wymioty [4];
• kamicę pęcherzyka żółciowego - ból w prawym górnym kwadrancie brzucha, występuje po spożyciu tłustych pokarmów, w przypadku zapalenia pęcherzyka żółciowego lub dróg żółciowych - gorączka, dreszcze, ból utrzymuje się powyżej 5h [5];
• ostre zapalenie trzustki - nagły, bardzo silny ból w nadbrzuszu lub w górnym lewym kwadrancie brzucha, z towarzyszącymi nudnościami, wymiotami, gorączką; choroba związana z kamicą żółciową lub nadużywaniem alkoholu [6],
• ostre zapalenie uchyłków (uchyłki to uwypuklenia ściany jelita grubego) - ból jest zlokalizowany w lewym dole biodrowym, towarzyszy mu gorączka [7],
• perforacja wrzodu trawiennego - bardzo silny ból, występuje u osób cierpiących na chorobę wrzodową [8],
• niedrożność jelit - objawy znajdziesz dalej w tekście,
• kamica nerkowa - ból w okolicy lędźwiowej, promieniujący do wnętrza ud, zewnętrznych narządów płciowych; mogą mu towarzyszyć nudności i wymioty, parcie na mocz i częste oddawanie moczu w małych ilościach, czasami krwiomocz [9],
• zakażenia układu moczowego - w przypadku zapalenia pęcherza: ból lub pieczenie podczas oddawania moczu, częste oddawanie moczu, dyskomfort w dole brzucha; w przypadku zapalenia nerek: ból w okolicy lędźwiowej, złe samopoczucie, dreszcze i gorączka [10],
• schorzenia ginekologiczne - np. ciąża pozamaciczna, zapalenie przydatków, skręt jajowodu, pęknięcie torbieli jajnika [1,2].

Kiedy ostry ból brzucha wymaga pilnej konsultacji z lekarzem?

W niektórych przypadkach ostrego bólu brzucha, np. w nieżycie żołądkowo-jelitowym czy bólach miesiączkowych, przyczyna jest oczywista i wystarcza samodzielne leczenie objawowe. Inne wymagają wdrożenia leczenia przez lekarza i, szczególnie jeżeli występują po raz pierwszy, pogłębienia diagnostyki, niekoniecznie w trybie pilnym. Istotne jest, aby nie przegapić ostrego bólu brzucha, który może być objawem stanu zagrażającego życiu. Zazwyczaj nie będzie to trudne - nie trzeba być związanym z medycyną, aby stwierdzić, że osoba cierpiąca na silny ból brzucha jest   w złym stanie i potrzebuje natychmiastowej pomocy lekarskiej.

Jeżeli zauważysz, że Twój bliski skarżący się na ostry ból brzucha, czuje się bardzo źle, jest blady, spocony, jest z nim utrudniony kontakt lub stracił przytomność, może zmierzyłeś ciśnienie tętnicze i jest niskie - nie wahaj się i jak najszybciej zadzwoń na 999 lub 112. Są to oznaki wstrząsu - stanu zagrożenia życia, który może być konsekwencją różnych procesów chorobowych toczących się w brzuchu [1].

Jeżeli ból jest bardzo silny, nasila się przy zmianie pozycji, wymiotujesz, nie oddajesz stolca ani gazów, brzuch jest bardzo bolesny przy dotyku, “deskowaty”, to mogło dojść do niedrożności przewodu pokarmowego, która wymaga pilnej interwencji chirurgicznej. Przyczyna niedrożności może być mechaniczna - coś np. zrosty pooperacyjne albo guz blokują przesuwanie treści, albo porażenna, w przypadku kiedy toczący się w jamie brzusznej proces chorobowy lub ogólnoustrojowe zaburzenia metaboliczne np. cukrzyca powodują zahamowanie ruchów jelit [2].

Krwiste lub fusowate wymioty i smoliste stolce świadczą o krwawieniu do przełyku, żołądka lub jelit. Jest to wskazanie do pilnego wykonania badania endoskopowego górnego odcinka przewodu pokarmowego - gastroskopii, podczas której lekarz może od razu zaopatrzyć źródło krwawienia [3].

Chociaż charakterystycznym objawem zawału serca jest ból w klatce piersiowej, to może się on objawiać także bólem brzucha. Jeżeli odczuwasz ból w nadbrzuszu lub w prawym górnym kwadrancie brzucha, towarzyszą mu nudności lub wymioty, szczególnie jeżeli leczysz się na chorobę niedokrwienną serca lub masz jej czynniki ryzyka, może to być tzw. “maska brzuszna” zawału serca. W takim przypadku zgłoś się do lekarza w celu wykonania EKG [11].

Przewlekły ból brzucha

Około 20% konsultacji gastrologicznych z powodu bólu brzucha jest związanych z zaburzeniami czynnościowymi, czyli takimi, które nie mają przyczyny organicznej [2]. Należą do nich m.in. zespół jelita drażliwego  czy dyspepsja czynnościowa [1]. W przypadku przewlekłego bólu brzucha, najistotniejsze jest wykluczenie, czy za objawami nie kryje się żadna “poważniejsza” choroba. O ile stosowanie leków dostępnych bez recepty: leków rozkurczowych, przeciwbólowych czy inhibitorów pompy protonowej może przejściowo przynieść ulgę w dolegliwościach, to nie należy stosować ich na stałe na własną rękę [2]. Co więcej, stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych może samo w sobie być przyczyną choroby wrzodowej [8]. Dlatego nie zwlekaj z wizytą u lekarza. Podczas wizyty lekarz zada Ci szczegółowe pytania dotyczące lokalizacji, czasu trwania, charakteru bólu, jego intensywności, objawów towarzyszących, ale także chorób przewlekłych, przyjmowanych leków czy historii rodzinnej oraz przeprowadzi badanie fizykalne. Na podstawie zebranych informacji zleci odpowiednie badania dodatkowe - laboratoryjne (krwi, stolca, moczu), obrazowe np. USG jamy brzusznej i endoskopowe (gastroskopia, kolonoskopia) [1, 2].

Niepokojące czynniki związane z przewlekłym bólem brzucha [12]:

• wiek > 50 lat,
• w wywiadzie rodzinnym: rak jelita grubego, celiakia, nieswoiste choroby zapalne jelit,
• występowanie objawów w nocy,
• niezamierzona utrata masy ciała,
• stan podgorączkowy lub gorączka,
• krwawienie z przewodu pokarmowego,
• w badaniu fizykalnym: wyczuwalny opór w jamie brzusznej, wodobrzusze;
• w badaniach laboratoryjnych: niedokrwistość, leukocytoza.

Referencje

1. J. Kotynia et al. Ból brzucha w: Interna Szczeklika Mały Podręcznik 2020/2021.
2. W. Zych “Ból brzucha” https://www.mp.pl/pacjent/objawy/68344,bol-brzucha (ostatni dostęp: 09.12.2021)
3. T. Mach et al. “Ostra biegunka infekcyjna” w: Interna Szczeklika Mały Podręcznik 2020/2021.
4. J. Ciećkiewicz “Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego” w: Interna Szczeklika Mały Podręcznik 2020/2021.
5. A. Gąsiorowska et al. “Kamica pęcherzyka żółciowego” w: Interna Szczeklika Mały Podręcznik 2020/2021.
6. A. Dąbrowski et al. “Ostre zapalenie trzustki” w: Interna Szczeklika Mały Podręcznik 2020/2021.
7. P. Eder “Uchyłki jelita grubego” w: Interna Szczeklika Mały Podręcznik 2020/2021.
8. K. Adrych “Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy” w: Interna Szczeklika Mały Podręcznik 2020/2021.
9. W. Sułowicz “Kamica nerkowa” w: Interna Szczeklika Mały Podręcznik 2020/2021.
10. J. Duława “Zakażenia układu moczowego – informacje ogólne” w: Interna Szczeklika Mały Podręcznik 2020/2021.
11. A. Budaj “Ostre zespoły wieńcowe (OZW)”  w: Interna Szczeklika Mały Podręcznik 2020/2021.
12. A. Pietrzak et al. Rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne w zespole jelita nadwrażliwego. Gastroenterology Review. 2018; 13 (4)