Wstrząs kardiogenny - co to jest?

Czym jest wstrząs kardiogenny?

Do rozwoju wstrząsu kardiogennego dochodzi, kiedy pojawia się ostra niewydolność serca skutkująca gwałtownym zaburzeniem ukrwienia i dotlenienia narządów (zaburzeniem perfuzji naczyniowej). Serce traci wówczas swoje możliwości skurczowe, przez co krew nie jest skutecznie pompowana do naczyń obwodowych – pojawiają się szybki spadek ciśnienia tętniczego krwi i objawy wynikające z niedokrwienia kluczowych dla życia narządów.

Wstrząs kardiogenny – przyczyny

Najczęstszą przyczyną wstrząsu kardiogennego jest zawał mięśnia sercowego, zwłaszcza rozległy, pełnościenny, w przebiegu którego może dojść do pęknięcia mięśnia sercowego i całkowitej utraty funkcji serca jako pompy. Konsekwencją zawału mogą być liczne uszkodzenia serca, takie jak ostre uszkodzenie i niedomykalność zastawek serca.

W przypadku zawału mięśnia sercowego do rozwoju wstrząsu dochodzi zwykle po kilku–kilkunastu godzinach od wystąpienia pierwszych objawów niedokrwienia mięśnia sercowego – zazwyczaj pacjent jest wówczas już pod opieką specjalistów. Jeśli jednak zawał był skąpoobjawowy, a pacjent nie zgłosił się do szpitala, pierwszym objawem zawału może być wtedy wystąpienie wstrząsu, co jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia.

Inne przyczyny wstrząsu kardiogennego to:

• zapalenie mięśnia sercowego;
• kardiomiopatie;
• urazy (stłuczenie) serca;
• zaostrzenie przewlekłej niewydolności serca lub osiągnięcie jej krytycznego stadium;
• zaburzenia rytmu serca – bradykardia, tachyarytmie (zwłaszcza częstoskurcze komorowe i migotanie przedsionków);
• ostre uszkodzenia zastawek serca (ostra niedomykalność mitralna lub aortalna);
• zaburzenia pracy sztucznej zastawki serca.

Wstrząs kardiogenny – objawy?

Objawy wstrząsu kardiogennego są zbliżone do objawów występujących we wstrząsach innego pochodzenia. Należą do nich przede wszystkim:

• blada skóra;
• zimne poty;
• oziębienie kończyn (tzw. centralizacja krążenia);
• niepokój lub przeciwnie – nasilona senność;
• omdlenie;
• zaburzenia świadomości;
• spadek ciśnienia tętniczego;
• początkowe przyspieszenie pulsu, po czym spadek w fazie niewydolności krążenia;
• zmniejszenie ilości oddawanego moczu;
• osłabienie mięśni;
• nudności i wymioty.

Wstrząs kardiogenny – pierwsza pomoc

U osoby, u której występują objawy opisane powyżej, można podejrzewać wstrząs. Niezależnie od miejsca, w jakim się znajdujemy, najważniejsze jest niezwłoczne wezwanie zespołu pogotowia ratunkowego – tylko szybka interwencja medyczna daje szansę na uratowanie życia.

Osobę, u której podejrzewa się wstrząs, należy ułożyć w pozycji leżącej z kończynami dolnymi nieco uniesionymi, w chłodnym i spokojnym miejscu. Jeśli chory zgłasza nasilenie duszności w pozycji leżącej, nie należy zmuszać go do leżenia – mogło dojść do rozwoju obrzęku płuc.

U osoby z objawami wstrząsu mogą wystąpić gwałtowne pogorszenie stanu zdrowia i utrata przytomności, dlatego nie powinno się pozostawiać jej samej.

Jeśli chory nie oddycha i nie ma z nim kontaktu, nie należy zwlekać z wezwaniem pomocy oraz rozpoczęciem reanimacji. Jeśli jesteśmy sami, telefon należy przełączyć na tryb głośnomówiący i w tym czasie rozpocząć masaż serca i sztuczne oddychanie (w rytmie: 30 uciśnięć, 2 wdechy). Jeśli mamy pomoc innej osoby, przekazujemy jej informację o konieczności wezwania pomocy.

Dzwoniąc pod ogólnopolski numer 112, należy przekazać dyspozytorowi informację o miejscu pobytu oraz krótki opis zdarzenia: wiek i płeć pacjenta, objawy oraz najistotniejsze informacje zdrowotne (np. przebyty w przeszłości zawał serca albo leczenie z powodu schorzeń kardiologicznych). Usprawni to przybycie na miejsce odpowiedniego zespołu ratunkowego.

Wstrząs kardiogenny – leczenie

Leczenie wstrząsu kardiogennego polega przede wszystkim na ustabilizowaniu stanu chorego poprzez zapewnienie ciągłości pracy układu sercowo-naczyniowego i oddechowego, czyli przywrócenie pacjentowi krążenia i oddechu. Jeśli czasowo jest to niemożliwe, chory zostaje zaintubowany oraz podłączony do specjalnych urządzeń, które zastępują pracę serca (wspomaganie mechaniczne w postaci kontrapulsacji wewnątrzaortalnej [ang. intra-aortic balloon counterpulsation, IABP] lub mechaniczne wspomaganie funkcji lewej komory [ang. left ventricular assist devices, LVAD] do czasu podjęcia decyzji o dalszych krokach leczniczych.

Lekami pierwszego rzutu we wstrząsie kardiogennym są preparaty, których zadaniem jest obkurczenie ścian naczyń (tak, by zwiększyć ciśnienie tętnicze i przepływ przez naczynia). Niezwykle istotna jest również płynoterapia, czyli dożylne podanie płynów, które wypełniają łożysko naczyniowe. Z uwagi na ryzyko obrzęku płuc płynoterapia musi być jednak prowadzona ostrożnie i pod kontrolą parametrów życiowych. W przypadku utraty dużej ilości krwi konieczne jest również przetoczenie krwi lub preparatów krwiopochodnych.

Pacjent we wstrząsie kardiogennym wymaga leczenia na oddziale intensywnej opieki kardiologicznej oraz monitorowania parametrów funkcji życiowych. Podstawowym badaniem u każdego chorego we wstrząsie kardiogennym jest echokardiografia (echo). Poza oceną zaburzeń kurczliwości lewej komory, funkcji zastawek oraz parametrów funkcji prawej komory badanie echo pozwala na diagnostykę mechanicznych przyczyn wstrząsu. U każdego pacjenta we wstrząsie wykonuje się badanie elektrokardiograficzne (EKG), zdjęcie radiologiczne (RTG) klatki piersiowej oraz badania laboratoryjne. O czasie wykonania tych badań decyduje zespół medyczny opiekujący się chorym, biorąc pod uwagę aktualny stan pacjenta.

Wytyczne leczenia wstrząsu kardiogennego podają, że najistotniejszą formą leczenia jest jednak rewaskularyzacja, czyli przywrócenie prawidłowego krążenia w tętnicach wieńcowych, które stały się niedrożne w wyniku zawału mięśnia sercowego. Szybka rewaskularyzacja pozwala na ograniczenie skutków niedokrwienia mięśnia sercowego i powrót jego żywotności.

Wstrząs kardiogenny – rokowanie

Rokowanie w razie wystąpienia wstrząsu kardiogennego zależy przede wszystkim od rodzaju wyjściowej choroby serca oraz od czasu, w jakim została udzielona pacjentowi pomoc medyczna. Rozwój wstrząsu kardiogennego w pierwszych dwóch dniach od epizodu niedokrwienia mięśnia sercowego wiąże się z lepszym rokowaniem pacjentów niż w przypadku jego późniejszego wystąpienia. Wstrząs kardiogenny pozostaje jednak nadal najgroźniejszym powikłaniem zawału mięśnia sercowego i wiąże się z bardzo wysoką śmiertelnością, sięgającą 50–80%.

Piśmiennictwo:

1. Kowalik R, Szczerba E. Wstrząs kardiogenny – definicja, przyczyny, postępowanie. Chor Serca Naczyń 2018; 15(3): 188–192.
2. Poloński L, Gąsior M. Wstrząs kardiogenny – aktualny stan wiedzy. Kardiologia po Dyplomie. https://podyplomie.pl/kardiologia/10104,wstrzas-kardiogenny-aktualny-stan-wiedzy. Dostęp: 07.05.2024 r.
3. McDonagh TA, Metra M, Adamo i wsp. Wytyczne ESC 2021 dotyczące diagnostyki  i leczenia ostrej i przewlekłej niewydolności serca. Zeszyty Edukacyjne. Kardiol Pol 2022; 80(Supp I): 1–140.
4. McDonagh TA, Metra M, Adamo M i wsp. Uaktualnienie wytycznych ESC z 2021 roku dotyczących diagnostyki i leczenia ostrej i przewlekłej niewydolności serca – rok 2023. Zeszyty Edukacyjne. Kardiol Pol 2023; 81(Supp II): 93–108.