Udar mózgu i jego objawy - dowiedz się, jak zareagować

“Wylew” a udar niedokrwienny mózgu

W języku potocznym pojęcia “wylew” oraz “udar” często używane są zamiennie jako opis uszkodzenia mózgu wynikającego ze zmian w naczyniach. W rzeczywistości są to dwie odmienne choroby. W medycynie wyróżnia się udar niedokrwienny oraz udar krwotoczny ośrodkowego układu nerwowego. Prowadzą one do wystąpienia podobnych objawów, ale znacznie różnią się leczeniem.

Udar niedokrwienny jest najczęstszą formą choroby i odpowiada za 4 na 5 rozpoznań [1]. Dochodzi do niego w wyniku ograniczenia dopływu krwi do mózgu będącego skutkiem zaburzeń w tętnicach, spowodowanych np. miażdżycą naczyń lub zatkaniem tętnicy przez skrzeplinę powstałą w sercu podczas migotania przedsionków [1,2]. 

Udar krwotoczny najczęściej spowodowany jest krwotokiem śródmózgowym, czyli wynaczynieniem krwi do mózgu z pękniętego naczynia krwionośnego. Zazwyczaj stanowi on powikłanie nadciśnienia tętniczego [1,2]. Czasem może też dojść do ukrwotocznienia wtórnie do wyjściowo niedokrwiennego udaru mózgu.

Powyższe zmiany naczyniowe (wiążące się albo z niedokrwieniem, albo z krwawieniem) powodują obumieranie komórek mózgu, prowadząc do zaburzenia jego czynności. Udar stwierdza się, gdy objawy trwają ponad 24 godziny. 

W niektórych przypadkach może dojść do czasowego ograniczenia przepływu krwi przez mózg, które prowadzi do niedokrwienia, ale nie wiąże się z trwałym uszkodzeniem tego narządu. Takie zjawisko zwane jest przemijającym niedokrwieniem mózgu (TIA). Jego objawy przypominają udar mózgu, jednak cofają się samoistnie zwykle w ciągu kilku-kilkunastu minut, choć czasami mogą trwać kilka godzin (maksymalnie 24h). 

Czynniki ryzyka udaru

Ze względu na centralną rolę naczyń krwionośnych w mechanizmie powstawania udarów mózgu, czynnikami ryzyka są przede wszystkim stany i choroby, które uszkadzają tętnice. Szczególnie istotne są:

• nadciśnienie tętnicze,
• palenie wyrobów tytoniowych, 
• miażdżyca i hipercholesterolemia,
• cukrzyca,
• niska aktywność fizyczna, 
• otyłość,
• nadużywanie alkoholu,
• zaburzenia rytmu serca, w tym migotanie przedsionków - mogą powodować powstawanie skrzeplin w sercu, które po przedostaniu się do naczyń zaopatrujących mózg, powodują ich zablokowanie i zahamowanie przepływu krwi [1,2].

Zwalczanie powyższych stanów (poprzez np. zbilansowaną dietę, regularny wysiłek fizyczny, rezygnację z używek, dobrą kontrolę stężenia cukru i cholesterolu we krwi, ciśnienia tętniczego czy prawidłowo prowadzone leczenie przeciwkrzepliwe w przypadku niektórych arytmii) jest więc podstawą zapobiegania udarowi mózgu [2].

Objawy, na które musisz zareagować

Zależnie od umiejscowienia uszkodzenia naczynia, udar mózgu może przebiegać różnie. Najbardziej charakterystyczne objawy, które powinny skłonić do natychmiastowego działania, łatwo zapamiętać jest z pomocą akronimu FAST, co po angielsku oznacza “szybko”. 

Rozszyfrowuje się go następująco:

Face drooping - asymetria twarzy - opadanie kącika ust lub powieki, zaburzenia mimiki;

Arm weakness - osłabienie kończyny górnej - niedowład lub całkowite porażenie;

Speech difficulty - zaburzenia mowy - niewyraźna, bełkotliwa, spowolniała mowa;

Time to call - telefon ratunkowy - w przypadku niepokojących objawów, należy natychmiast zadzwonić po pomoc medyczną [2,3].

Wzbudzić czujność powinny również: splątanie, nagłe zaburzenia widzenia, zaburzenia równowagi, zaburzenia czucia (zwłaszcza po jednej stronie ciała), zmiana zachowania, silny ból głowy.

Szybka reakcja jest bardzo ważna, ponieważ najskuteczniejsze leczenie można prowadzić jedynie w czasie pierwszych godzin od wystąpienia objawów. W razie wystąpienia objawów alarmowych, należy niezwłocznie wezwać służby ratownictwa medycznego i zgłosić podejrzenie udaru mózgu. Nawet jeżeli stan neurologiczny się poprawi, chory powinien zostać poddany dokładnej diagnostyce. Wynika to z faktu, że u części chorych dochodzi do chwilowej poprawy przed dalszym postępowaniem ubytków neurologicznych. Ponadto, u osób z przebytym TIA lub udarem może dojść do kolejnego udaru mózgu w tej samej lub innej lokalizacji; może on mieć charakter niedokrwienny lub krwotoczny. 

Diagnostyka i leczenie udaru

Lekarz rozpoznaje udar mózgu na podstawie obrazu klinicznego (czyli wystąpienia charakterystycznych objawów) oraz wyników badań obrazowych głowy - tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego. Badania radiologiczne umożliwiają również różnicowanie między krwotokiem a niedokrwieniem mózgu. Jest to istotne, ponieważ stany te mogą dawać podobne objawy, jednak ich leczenie jest skrajnie różne. 

W udarze niedokrwiennym u części chorych można zastosować leki trombolityczne, które rozpuszczają skrzep zatykający naczynie tętnicze. Terapię tę można wdrożyć do 4,5 godzin od wystąpienia objawów uszkodzenia mózgu. Istnieje też szereg przeciwwskazań do jej wdrożenia. W niektórych przypadkach zastosowane mogą być metody wewnątrznaczyniowe, czyli mechaniczne usunięcie zakrzepu - ta metoda jest możliwa, jeżeli dojdzie do zatkania przez skrzeplinę dużego naczynia. Istnieje też możliwość leczenia zachowawczego, które opiera się na stosowaniu leków przeciwpłytkowych (np. kwasu acetylosalicylowego) i przeciwkrzepliwych (np. heparyny) [1,2].

Z kolei w udarze krwotocznym powyższe metody leczenia są przeciwwskazane. W niektórych przypadkach możliwe jest leczenie neurochirurgiczne lub zaopatrzenie naczyniowe uszkodzonej tętnicy [1,2]. Ten rodzaj udaru przebiega jednak znacznie gwałtowniej, dochodzi do szybszego uszkodzenia komórek mózgu, a rokowanie jest poważne. 

Edukacja przede wszystkim

W leczeniu udaru mózgu najważniejszą rolę pełni szybkie rozpoznanie niepokojących objawów i wezwanie pomocy w przypadku ich wystąpienia. Niestety, badania wskazują, że mniej niż połowa chorych z udarem rozpoznała u siebie objawy alarmowe [1]. Wynika z tego, że świadomość w społeczeństwie jest wciąż zbyt mała. Należy edukować swoich bliskich, zwłaszcza osoby w podeszłym wieku, jakie dolegliwości powinny skłonić do natychmiastowego działania, a przez to zwiększyć szanse na powodzenie leczenia udaru mózgu.

Referencje

1. Błażejewska-Hyżorek B. et al. Wytyczne postępowania w udarze mózgu. Polski Przegląd Neurologiczny; 2019; 15(A):1-156.
2. [red.prow.] Gajewski P. Interna Szczeklika, Mały Podręcznik. Kraków, Medycyna Praktyczna 2021/22. 
3. cdc.gov/stroke/signs_symptoms (ostatni dostęp: 8.08.2022)