Rak jąder – objawy, leczenie, rokowania

Guz na jądrze – przyczyny raka jądra

Jądra to owalne narządy męskie zawieszone przez powrózek nasienny w worku mosznowym. Każde jądro waży od 10 do 15 gramów, ma około 5 centymetrów długości, 3 cm szerokości i 2,5 cm grubości. Jądra są położone poza obrębem ciała. Zwykle jedno jądro znajduje się nieco niżej od drugiego, co spowodowane jest różnicami w strukturach naczyniowych po prawej i lewej stronie. Jądra odpowiedzialne są za produkcję plemników oraz męskich hormonów płciowych (m.in. testosteronu). Około 95% wszystkich nowotworów jąder stanowią nowotwory zarodkowe jąder, do których zaliczają się typy histologiczne nasieniaka i nienasieniaka. Najczęstszym nowotworem złośliwym jest nasieniak, czyli nowotwór rozwijający się z komórek produkujących plemniki. Innymi stosunkowo częstymi nowotworami mogącymi się rozwijać w obrębie jądra są rak zarodkowy, kosmówczak i potworniak. Nowotwory zrębowe sznura płciowego lub chłoniaki występują bardzo rzadko.

Rak jądra to najczęstszy nowotwór złośliwy rozpoznawany u nastolatków i młodych dorosłych mężczyzn. Prawdopodobieństwo rozwinięcia się raka jest wynikiem połączenia szeregu czynników, które można rozróżnić na czynniki genetyczne, środowiskowe i hormonalne. Najczęstszym czynnikiem ryzyka raka jądra jest niezstąpione jądro (wnętrostwo). Innymi czynnikami ryzyka są osobista lub rodzinna historia raka jądra, wiek, pochodzenie etniczne i niepłodność. W szczególności u pacjentów, u których brata zdiagnozowano raka jądra, ryzyko jest od 5 do 9 razy wyższe. Narażenie na różne czynniki środowiskowe, takie jak pestycydy i niesteroidowe estrogeny, może zwiększać ryzyko rozwoju tego nowotworu. Obecność mikrokamicy jąder u pacjentów z takimi czynnikami ryzyka zwiększa ryzyko zachorowania na raka. Obserwuje się również większą częstość rozwoju raka w zakażeniach HIV. W ostatnich dziesięcioleciach częstość występowania raka jąder wzrosła, głównie w krajach uprzemysłowionych. Wcześniejsza historia raka jądra po jednej stronie również naraża pacjenta na większe ryzyko raka jądra po drugiej stronie, który jest uważany wówczas za odrębny guz pierwotny.

Rak jąder – objawy

Rak jądra zwykle objawia się bezbolesnym guzem jądra lub jest wykrywany przypadkowo w badaniu ultrasonograficznym (USG). W przypadkach typowych obserwuje się asymetryczne powiększenie jednego (rzadziej obu) jądra, z wyczuwalnym palpacyjnie zgrubieniem lub nierównością powierzchni. Powiększone jądro jest twarde, wyraźnie cięższe i niebolesne. Czasem guz objawia się mniej typowo jako stwardnienie moszny lub uczucie jej ciężaru, czasem z towarzyszącym płynem w worku mosznowym. Może wystąpić ból moszny, brzucha lub pleców, co może skutkować opóźnieniem rozpoznania. U 10–20% pacjentów występują objawy zapalenia (jądra lub najądrza). Przedłużające się, mimo prawidłowego leczenia antybiotykiem, stany zapalne powinny budzić podejrzenie guza jądra. Ginekomastia (powiększenie piersi) może występować u niewielkiej liczby pacjentów. Czasem na rozpoznanie naprowadza wynik przypadkowo wykonanego USG jamy brzusznej, w którym stwierdza się liczne powiększone węzły chłonne brzucha lub wyczuwalne są węzły chłonne innych okolic. Nowotwór jądra szerzy się głównie poprzez drogi limfatyczne oraz wzdłuż naczyń jądrowych do zaotrzewnowych węzłów chłonnych, a przerzuty najczęściej lokalizują się w płucach, wątrobie, kościach czy mózgu, co może skutkować rozmaitymi objawami zaawansowanego nowotworu. Ocena kliniczna powinna zatem obejmować badanie jamy brzusznej, klatki piersiowej i dołów nadobojczykowych. Nowotworowe markery surowicze: α-fetoproteina (AFP), podjednostka β ludzkiej gonadotropiny (beta-hCG), dehydrogenaza kwasu mlekowego (LDH) pełnią ważną funkcję w ocenie stopnia zaawansowania i rokowania oraz monitorowaniu odpowiedzi na leczenie i wykrywaniu nawrotów.

Zobacz również:

>>> Ból nowotworowy - czy pacjent onkologiczny musi cierpieć?

>>> Nowotwór stercza

>>> Orchidektomia - kiedy wykonuje się zabieg usunięcia jądra

Guz jądra – jak wygląda?

Wygląd nowotworu jądra związany jest ze stadium, w którym postawione zostało rozpoznanie. W przypadkach bezobjawowych, w których wykonywane są badania profilaktyczne, można uwidocznić małe, zwykle niewyczuwalne guzki, mogą mieć łagodny charakter. Najczęstszym i pierwszym objawem raka jądra jest jego bezbolesne powiększenie i stwardnienie całego lub części jądra. Rezonans magnetyczny (RM) moszny zapewnia wyższą czułość i swoistość w diagnostyce raka niż USG, ale wysoki koszt badania nie uzasadnia rutynowego stosowania w tym celu. W zaawansowanym stadium raka jądra pojawiają się objawy i symptomy postępującej choroby nowotworowej w postaci:

• bólu w jamie brzusznej, powodowanego powiększeniem węzłów chłonnych zaotrzewnowych;
• kaszlu;
• duszności i krwioplucia (przerzuty raka jądra do płuc);
• bóli kostnych (przerzuty do kości);
• neurologicznych objawów raka jądra (w przypadku przerzutów do mózgu).

Rak jądra – leczenie

U mężczyzn, u których zdiagnozowano raka jądra, stosuje się leczenie skojarzone obejmujące chemioterapię, radioterapię i leczenie chirurgiczne. Pierwszym i podstawowym elementem leczenia jest chirurgiczne wycięcie jądra wraz z powrózkiem nasiennym. Zabieg ten jest niezbędny w każdym przypadku raka jądra (wykonywany jednostronnie, tylko po stronie guza). W zależności od typu i stopnia zaawansowania choroby konieczne może być leczenie z użyciem chemioterapii i/lub radioterapii. Nasieniaki są bardzo podatne na radioterapię adjuwantową węzłów chłonnych okołoaortalnych oraz miednicy. W stopniu I zaawansowania ma ona na celu zapobieganie wznowie nowotworu po operacji, zaś w stopniu II stanowi niezbędny element leczenia choroby. Nienasieniaki natomiast są dość oporne na radioterapię, dlatego zazwyczaj nie jest ona elementem terapii tego typu nowotworu. Schemat leczenia chemioterapią zależy od typu raka jądra, stopnia zaawansowania choroby, stanu ogólnego pacjenta.

Rak jądra – rokowania

Przy skutecznym leczeniu całkowity pięcioletni wskaźnik przeżycia wynosi nawet 97%. Skuteczność leczenia znacznie zmniejsza późne zgłoszenie się do lekarza. Pacjenci w I stopniu zaawansowania, u których po badaniach nie stwierdza się cech przerzutów, mają ogromne szanse na trwałe wyleczenie. Rokowanie zależy od zaawansowania choroby i pogarsza się wraz ze wzrostem masy nowotworu i ujawnianiem się przerzutów w narządach wewnętrznych. Wszystkich pacjentów z nasieniakiem klasyfikuje się jako osoby z dobrym lub średnim rokowaniem (nie ma w tej grupie złego rokowania). Osoby z nienasieniakowatym rakiem jądra klasyfikuje się jako mające dobre, pośrednie lub złe rokowanie, w zależności od stadium choroby. Należy jednak pamiętać, że nawet w przypadku osób ze złymi rokowaniami ponad połowa (około 70%) ma szansę na wyleczenie. U chorych na nasieniaka w I stopniu zaawansowania klinicznego pięcioletnie przeżycie wynosi 100%, w stopniu II – 70–90%, a w stopniu III – 70%. Leczenie nowotworów jądra może spowodować trwałą bezpłodność, dlatego przed rozpoczęciem leczenia chorzy powinni rozważyć zdeponowanie nasienia w odpowiednich bankach nasienia. Orchidektomia jednego jądra nie jest zabiegiem powodującym bezpłodność, ponieważ jedno jądro w zupełności wystarcza do wyprodukowania liczby plemników potrzebnej do zapłodnienia.

Profilaktyka raka jąder

Obecnie nie ma żadnego systemowego programu badań przesiewowych w celu wczesnego wykrywania raka jądra, natomiast zaleca się regularne, comiesięczne samobadanie jąder. W przypadku znalezienia niebolesnego uwypuklenia, grudki lub zauważenia zmiany kształtu lub konsystencji jądra należy niezwłocznie udać się do specjalisty urologa w celu pogłębienia diagnostyki.

Piśmiennictwo:

1. McHugh DJ, Gleeson JP, Feldman DR. Testicular cancer in 2023: Current status and recent progress. CA Cancer J Clin 2024; 74(2): 167–186.
2. Garolla A, De Giorgi U, Milardi D. Editorial: Testicular cancer: New insights on the origin, genetics, treatment, fertility, general health, quality of life and sexual function. Front Endocrinol (Lausanne) 2020; 11: 41. Erratum in: Front Endocrinol (Lausanne) 2021; 12: 712499.
3. Chovanec M, Cheng L. Advances in diagnosis and treatment of testicular cancer. BMJ 2022; 379: e070499.