Potworniak

Potworniak – informacje podstawowe

Potworniak to guz wywodzący się z komórek rozrodczych. Najczęściej lokalizuje się właśnie w narządach rozrodczych (gonadach), rzadziej w okolicach śródpiersia. U kobiet głównym miejscem występowania potworniaka jest jajnik, u mężczyzn – jądra. Guz może się jednak pojawić w dowolnym innym miejscu. Diagnozę potworniaka stawia się zwykle u dzieci i młodych dorosłych. Charakteryzuje się on powolnym wzrostem i niewielkim potencjałem zezłośliwienia, ale zależy to ściśle od komórek, z których się wywodzi: jeśli są to komórki dojrzałej tkanki, guz ma charakter łagodny, a jeśli są to tkanki niedojrzałe – może być złośliwy i wykazywać cechy naciekania innych narządów. Znaczniejsze ryzyko nowotworu złośliwego występuje w przypadkach dużych guzów, u kobiet powyżej 45. roku życia, przy podwyższonych markerach nowotworowych (przede wszystkim CA-125, CA 19-9, CEA, SCC-Ag) i obecności fragmentów litych w torbielach.

Jak wygląda potworniak?

Guz przybiera najczęściej postać torbieli lub tworzy labirynty kanałów. Może mieć średnicę nawet kilkunastu centymetrów i przeważnie zawiera tkanki obce dla danego miejsca organizmu. Opisywano nieliczne potworniaki, w których odnajdywano również włosy czy zęby – stąd nazwa guza.

Potworniak – epidemiologia

Wielu pacjentów zadaje sobie pytanie: skąd bierze się potworniak? Podobnie jak w przypadku pozostałych nowotworów, odpowiedź nie jest prosta. Wiadomo jednak, że na powstanie potworniaka nie mają wpływu styl życia, działania medyczne czy inne czynniki zewnętrzne. Potworniaki występują z równą częstością u kobiet i mężczyzn, pojawiają się u osób w każdym wieku, ale zwykle rozpoznawane są między 15. a 30. rokiem życia, kiedy stają się objawowe; część potworniaków diagnozowana jest już u dzieci. Potworniak to rodzaj „zbłąkanej” tkanki, która przez pomyłkę znalazła się w innym miejscu organizmu, niż powinna. Przypuszcza się, że potworniaki powstają z nieprawidłowo różnicujących się komórek macierzystych (zarodkowych).

Objawy potworniaka

Guzy o typie potworniaków nie dają specyficznych objawów, a większość z nich pozostaje bezobjawowa i jest wykrywana przypadkowo. Objawy pojawiają się zwykle wtedy, gdy guz rośnie i zaczyna uciskać sąsiadujące narządy. Guzy zlokalizowane w obrębie jajników mogą wywoływać ból w obrębie brzucha i miednicy, bolesne miesiączkowanie, zaparcia czy trudności ze współżyciem. Duże potworniaki mogą prowadzić do powiększenia obwodu brzucha, objawów pełności, wzdęć, a w konsekwencji – do braku apetytu lub nawet wyniszczenia. Przy guzach w śródpiersiu poza bólem tej okolicy mogą pojawiać się kaszel i nawracające infekcje dróg oddechowych.

Niektóre potworniaki są hormonalnie czynne – patologicznie wydzielają nadmierną ilość hormonów, np. gonadotropin czy hormonów tarczycy. Objawy mogą wówczas symulować nadczynność danego narządu.

Objawy potworniaka mogą być również gwałtowne. Jeśli dojdzie do pęknięcia torbieli, występuje epizod silnego bólu, mogący imitować inne ostre schorzenia. W rzadkich przypadkach potworniaki z obecnością transformacji nowotworowej bywają przyczyną ostrej niedrożności jelit spowodowanej zrostami pętli jelitowych z guzem.

Zobacz również:

>>> Ból nowotworowy - czy pacjent onkologiczny musi cierpieć?

>>> Leczenie onkologiczne - jak poradzić sobie z jego działaniami niepożądanymi?

>>> Nie każdy guz to rak – o nowotworach słów kilka

Diagnostyka potworniaków

Nie prowadzi się badań przesiewowych w kierunku potworniaków. Zmiany są często wykrywane przypadkowo, podczas badań obrazowych wykonywanych z innego powodu. Podejrzenie zmiany o charakterze potworniaka można wysunąć na podstawie badania ultrasonograficznego. Następnym etapem diagnostyki jest zwykle tomografia komputerowa lub badanie rezonansem magnetycznym, rzadziej – PET (positron emission tomography, pozytonowa tomografia emisyjna). Pewne rozpoznanie charakteru guza może zostać ustalone dopiero po badaniu histopatologicznym tkanki guza pobranej w czasie operacji jego usunięcia.

Leczenie potworniaków

Leczeniem z wyboru jest postępowanie chirurgiczne – radykalna resekcja zmiany, która w przypadku guzów o łagodnym charakterze daje możliwość pełnego wyleczenia. Koniecznie należy leczyć nawet łagodne zmiany, z uwagi na ich postępujący wzrost i ryzyko ucisku na inne narządy, pęknięcia, krwawienia czy wreszcie transformacji w zmianę złośliwą. Wczesne usunięcie zmiany pozwala na wykonanie niewielkiego, nieokaleczającego zabiegu; u części chorych możliwa jest operacja laparoskopowa.

W przypadku guzów złośliwych poza leczeniem operacyjnym stosuje się chemioterapię i/lub radioterapię, których schemat ustala się indywidualnie.

Piśmiennictwo

1. Billmire DF. Malignant germ cell tumors in childhood. Semin Pediatr Surg 2006; 15(1): 30–36.
2. Milanowski A, Kawalec W. Diagnostyka różnicowa najczęstszych objawów w praktyce pediatrycznej. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003.
3. Schmidt D, Kommoss F. Teratome des Ovars. Klinisch-pathologische Unterschiede zwischen unreifen und reifen Teratomen [Teratoma of the ovary. Clinical and pathological differences between mature and immature teratomas]. Pathologe 2007; 28(3): 203–208.
4. Szaflik K. Postępy w diagnostyce i terapii płodu. Przew Lek 2009; 1: 179–186.