Bóle kostno-stawowe w chorobach reumatycznych

Rodzaje bólu kostno-stawowego

Istnieje wiele różnych klasyfikacji bólu. Jedną z najważniejszych jest podział ze względu na czas trwania. W ten sposób można wyróżnić ból:

• ostry - pojawia się i narasta szybko oraz ustępuje w krótkim czasie;
• przewlekły - trwa ponad 3 miesiące lub utrzymuje się pomimo wygojenia uszkodzonych tkanek [2]. 

W przebiegu chorób reumatycznych dolegliwości bólowe mają najczęściej charakter przewlekły i wywołane są przez toczący się w tkankach organizmu stan zapalny.

Ból zapalny

Jest to rodzaj dolegliwości bólowych spowodowany uszkodzeniem tkanek miękkich, a jego najczęstszą przyczyną są właśnie choroby układu mięśniowo-szkieletowego [3]. Najczęściej dotyczy więc narządu ruchu, zwłaszcza stawów kończyn oraz lędźwiowo-krzyżowego odcinka kręgosłupa. 

Cechami charakterystycznymi dla bólu zapalnego są:

• brak poprawy w bezruchu i po odpoczynku,
• stopniowe narastanie,
• największe nasilenie dolegliwości w nocy i w godzinach porannych.

Uszkodzenie tkanek miękkich przez stan zapalny może ponadto wywoływać nadwrażliwość na bodźce bólowe, co skutkuje silniejszym ich odczuwaniem (hiperalgezja) lub bolesnym odczuwaniem bodźców, które prawidłowo nie wywołują reakcji bólowej, np. w odpowiedzi na dotyk (allodynia) [3].

Ten rodzaj bólu ma często duże natężenie i powoduje znaczne zmniejszenie komfortu życia. W chorobach reumatycznych towarzyszą mu inne objawy, dotyczące zarówno mięśni i stawów, jak i innych układów i narządów.

Reumatoidalne zapalenie stawów

Reumatoidalne zapalenie stawów jest chorobą o podłożu immunologicznym, która trzykrotnie częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn [4]. W obrazie RZS dominują bóle kostno-stawowe, jednak jest to choroba ogólnoustrojowa, która może mieć istotny wpływ np. na układ sercowo-naczyniowy czy moczowy. Do najczęstszych objawów RZS należą:

• symetryczne zapalenie małych stawów rąk i stóp, czasami również dużych stawów, przebiegające z bólem o charakterze zapalnym, sztywnością poranną, wzrostem ucieplenia i obrzękiem;
• gorączka lub stany podgorączkowe;
• spadek apetytu, utrata masy ciała, zmęczenie;
• guzki reumatoidalne – niebolesne, znajdujące się pod skórą wypukłości, głównie na przedramionach oraz w miejscach narażonych na ucisk;
• zmiany wielonarządowe, zwłaszcza w układzie sercowo-naczyniowym (m.in. zapalenie osierdzia, wzrost ryzyka zawału serca i udaru mózgu), oddechowym (m.in. zapalenie opłucnej, włóknienie płuc), moczowym (m.in. zapalenie nerek), nerwowym (np. polineuropatia, zespół cieśni nadgarstka) [4].

Lekarz stawia rozpoznanie RZS na podstawie obrazu klinicznego, badań laboratoryjnych oraz badań obrazowych (zazwyczaj RTG zajętych chorobą stawów).

Leczenie RZS

W przypadku RZS podstawą leczenia jest stosowanie terapii przyczynowej lekami, które zapobiegają niszczeniu tkanek stawów i narządów (np. metotreksat, leflunomid, sulfasalazyna) lub opóźniają ten proces. Powinno być ono prowadzone w połączeniu ze skutecznym leczeniem objawowym, m.in. przeciwbólowym [4,5]. Najczęściej stosowaną grupą leków analgetycznych są niesteroidowe leki przeciwzapalne, które powinny być przyjmowane doraźnie, przez jak najkrótszy czas, w możliwie najniższej dawce. Ważne jest, aby omówić z lekarzem prawidłowe leczenie NLPZ, ponieważ nie są to leki pozbawione działań niepożądanych i mogą mieć negatywny wpływ na przewód pokarmowy, układ krążenia i moczowy. Często przyjmowane są one w osłonie inhibitorów pompy protonowej, które działają ochronnie na błonę śluzową żołądka, zmniejszając ryzyko zapalenia i krwawienia. W przypadku wystąpienia przeciwwskazań do stosowania NLPZ lub wystąpienia działań niepożądanych, możliwe jest zastosowanie paracetamolu lub leków przeciwbólowych z innych grup.

U każdej osoby z rozpoznanym RZS należy również prowadzić rehabilitację, która poprawia sprawność fizyczną oraz może mieć działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne. W niektórych przypadkach konieczna może okazać się operacja [4,5]. Stosowane leczenie powinno prowadzić zarówno do opóźnienia postępu choroby, jak i poprawienia komfortu życia pacjentów, w tym jak najlepszej kontroli dolegliwości bólowych. 

Referencje:

1. St Sauver JL, Warner DO, Yawn BP, et al. Why patients visit their doctors: assessing the most prevalent conditions in a defined American population. Mayo Clin Proc. 2013;88(1):56-67.
2. Dobrogowski J, Zajączkowska R, Dutka J, et al. Patofizjologia i klasyfikacja bólu. Pol. Przegl. Neurol 2011;7(1):20-30. 
3. Botting RM, Botting JH. Pathogenesis and Mechanisms of Inflammation and Pain, An Overview. Clin Drug Invest 2000; 19 Suppl. 2: 1-7.
4. [red.prow.] Gajewski P. Interna Szczeklika, Mały Podręcznik. Kraków, Medycyna Praktyczna 2021/22. 
5. Rheumatoid arthritis in adults: diagnosis and management. London: National Institute for Health and Care Excellence (NICE); July 11, 2018.