Chłoniaki

Chłoniaki - informacje podstawowe

Chłoniaki powstają na skutek nieprawidłowych podziałów limfocytów – komórek odpowiedzialnych za wiele funkcji układu odpornościowego. Limfocyty dzielimy na kilka rodzajów, w zależności od pełnionej przez nie funkcji. Do rozwoju choroby dochodzi w rezultacie zaburzeń mechanizmów regulujących cykl komórkowy limfocytu i jego niekontrolowanych podziałów. Dzieje się tak najczęściej podczas dojrzewania albo podziałów limfocytów, na skutek błędów replikacji materiału genetycznego. Według klasyfikacji Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization, WHO) z 2017 roku wyróżnia się ponad 80 podtypów chłoniaków, które podzielono na trzy główne grupy: 

• chłoniak Hodgkina
• chłoniak B-komórkowy
• chłoniak T-komórkowy i NK-komórkowy.

Powyższy podział odzwierciedla to, z jakiej komórki rozwija się choroba nowotworowa. Poszczególne podtypy różnią się przebiegiem, rokowaniem i stosowanym leczeniem. Jeśli chodzi o podział kliniczny, można wskazać dwa najważniejsze zagadnienia: chłoniaka Hodgkina (ang. Hodgkin lymphoma, HL) i chłoniaka nieziarniczego (ang. non-Hodgkin lymphoma, NHL).

Rozpoznanie ustala się na podstawie badania histologicznego oraz immunofenotypowego (np. charakterystyczną cechą chłoniaka Hodgkina jest obecność komórek Reed-Sternberga). Badanie immunofenotypowe polega na wykryciu cząsteczek charakterystycznych dla danej komórki, takich jak CD30 lub CD15, co wykorzystywane jest w celach diagnostycznych i przy wyborze leczenia. W chłoniakach nieziarniczych najistotniejszym parametrem klinicznym jest wskaźnik proliferacji. NHL o wysokim wskaźniku szybko wywołuje objawy, przy braku leczenia prowadzi do zgonu, lecz w przypadku wdrożenia terapii jest wyleczalny. Z kolei NHL o niskim wskaźniku proliferacji daje objawy później i ma łagodniejszy przebieg, ale jest trudniejszy do wyleczenia. 

Przyczyny chłoniaków

Etiologia choroby jest wieloczynnikowa. Główne czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia chłoniaka można podzielić na genetyczne oraz immunologiczne. Pacjenci, którzy mają krewnych pierwszego stopnia z rozpoznanym chłoniakiem, cechują się 1,5–3,1 razy większym ryzykiem. Jeśli chodzi o czynniki immunologiczne, główną przyczyną są infekcje wirusowe i bakteryjne. Wpływ chorób zakaźnych na rozwój chłoniaka jest dwutorowy. Z jednej strony wirusy, np. wirus Epsteina-Barr, mają bezpośredni wpływ na cykl komórkowy limfocytu, co może prowadzić do zaburzonego podziału komórkowego. Z drugiej strony przewlekłe infekcje bakteryjne, np. Helicobacter pylori, powodują przetrwałą stymulację limfocytów antygenami bakteryjnymi. Antygeny to cząsteczki obecne na komórkach używane przez układ odpornościowy w celu rozpoznawania zagrożenia. Nadmierna stymulacja limfocytów przez antygen również może prowadzić do rozwoju chłoniaka. Zakażenie wirusem HIV, tłumiące układ odpornościowy, to kolejny czynnik ryzyka.

Istnieją też czynniki modyfikowalne, takie jak otyłość i palenie papierosów. Wykazano także zwiększone ryzyko chłoniaka u osób narażonych na kontakt z pestycydami.

Epidemiologia chłoniaków

Chłoniaki stanowią 2–4,7% nowo rozpoznawanych nowotworów – w zależności do kraju, z którego pochodzą statystyki. Według Krajowego Rejestru Nowotworów najczęściej rozpoznawanymi chłoniakami w Polsce są chłoniak nieziarniczy rozlany (ok. 1500 przypadków rocznie) i chłoniak Hodgkina (ok. 700 przypadków rocznie). W chłoniaku Hodgkina występują dwa szczyty zachorowań: między 20. a 35. i między 50. a 70. rokiem życia. Średni wiek w momencie rozpoznania to ok. 31 lat. Jeśli chodzi o chłoniaka nieziarniczego, mediana wieku w momencie rozpoznania wynosi 65–70 lat. Zarówno HL, jak i NHL częściej stwierdza się u mężczyzn.

Należy podkreślić, że występowanie poszczególnych podtypów choroby różni się między krajami, co jest związane m.in. z sytuacją socjoekonomiczną i zakażeniami wirusowymi na danym terenie.

Objawy chłoniaków

Początkowo objawy choroby mogą być niewidoczne lub słabo wyrażone. Na wczesnym etapie symptomy chłoniaka mogą przypominać infekcję. Najczęstszym objawem jest bezbolesne powiększenie węzłów chłonnych w okolicy szyi i obojczyków. Może wystąpić także powiększenie wątroby i śledziony. Kolejnymi objawami są przedłużająca się gorączka, nocne poty i odczucie osłabienia. Niepokoić powinna szybka utrata masy ciała nieuzasadniona zmianą stylu życia.

W zależności od rodzaju chłoniaka objawy mogą znacząco się różnić. Niekiedy choroba rozpoczyna się jako zmiana skórna przypominająca wysypkę. Jeśli chłoniak rozwija się w żołądku, jako pierwsze mogą się pojawić objawy ze strony przewodu pokarmowego. Rozwój choroby może prowadzić do objawów ucisku na duże naczynia, takie jak żyła główna górna.

W przypadku utrzymywania się niespecyficznych objawów, gorączki lub powiększenia węzłów chłonnych należy zgłosić się do lekarza prowadzącego w celu wykonania badań kontrolnych.

Leczenie chłoniaków

Leczenie chłoniaka polega na zastosowaniu chemioterapii lub chemioterapii połączonej z radioterapią. Najczęstszym schematem leczenia chłoniaka Hodgkina jest schemat ABVD (doksorubicyna, bleomycyna, winblastyna, dakarbazyna) w połączeniu z radioterapią. Trzeba podkreślić, że naświetlanie może prowadzić do powstania powikłań w postaci nowotworów piersi lub płuc – dlatego pacjenci poddani temu leczeniu powinni być pod stałą kontrolą. Wczesne stadium chłoniaka Hodgkina ulega remisji u 90% pacjentów, u których zastosowano terapię łączoną. W przypadku chłoniaka nieziarniczego do możliwych form leczenia należą: chemioterapia, radioterapia, immunoterapia oraz transplantacja szpiku kostnego. W chorobie nawrotowej do remisji może doprowadzić autologiczny przeszczep szpiku połączony z wysokimi dawkami chemioterapeutyków.

Profilaktyka chłoniaków

Profilaktyka chłoniaka polega na unikaniu czynników ryzyka, takich jak pestycydy i promieniowanie jonizujące. Ważnymi aspektami są także utrzymywanie prawidłowej masy ciała, zdrowy styl życia czy zaniechanie palenia papierosów. Należy też pamiętać o konieczności wizyty u lekarza w razie wystąpienia przewlekłego powiększenia węzłów chłonnych lub gorączki.

Piśmiennictwo

1. Chihara D, Nastoupil LJ, Williams JN i wsp. New insights into the epidemiology of non-Hodgkin lymphoma and implications for therapy. Expert Rev Anticancer Ther 2015; 15(5): 531–544.
2. Lewis WD, Lilly S, Jones KL. Lymphoma: diagnosis and treatment. Am Fam Physician 2020; 101(1): 34–41.
3. Sandlund JT, Martin MG. Non-Hodgkin lymphoma across the pediatric and adolescent and young adult age spectrum. Hematology Am Soc Hematol Educ Program 2016; 1: 589–597.
4. Sheikh IN, Elgehiny A, Ragoonanan D i wsp. Management of aggressive non-Hodgkin lymphomas in the pediatric, adolescent, and young adult population: an adult vs. pediatric perspective. Cancers (Basel) 2022; 14(12): 2912.
5. Vockerodt M, Yap LF, Shannon-Lowe C i wsp. The Epstein-Barr virus and the pathogenesis of lymphoma. J Pathol 2015; 235(2): 312–322.
6. Wang HW, Balakrishna JP, Pittaluga S i wsp. Diagnosis of Hodgkin lymphoma in the modern era. Br J Haematol 2019; 184(1): 45–59.