Kolor moczu a choroby. Oczy pierwszym diagnostą

Prawidłowo mocz jest klarowną cieczą słomkowo-żółtej barwy, zawierającą urobilinogen, bilirubinę i inne barwniki. Zapach i kolor są intensywniejsze podczas pierwszej rannej mikcji ze względu na większe zagęszczenie moczu [1] 

Barwa moczu zależy od stężenia pigmentu moczu wytwarzanego w wyniku katabolizmu hemoglobiny. Udowodniono również, że kolor moczu jest powiązany ze stanem nawodnienia u zdrowych osób dorosłych i jest istotnie powiązany z dwoma fizjologicznymi parametrami nawodnienia: z osmolalnością moczu (ilością substancji rozpuszczonych w moczu) i ciężarem właściwym moczu (USG). Istotne jest również to, że kolor moczu (UCol) różni się u osób pijących małą i dużą ilość płynów i reaguje na zmiany dziennego całkowitego spożycia płynów (TFI). 

Zabarwienie i zmętnienie moczu

Zabarwienie moczu jest uzależnione od:

• obecności barwników endogennych, takich jak urochrom, uroerytrynaa, urobilinogen,
• stopnia zagęszczenia,
• stosowanej diety (buraki, jagody, rabarbar),
• stosowanych leków (nitrofurantoina, witamina B12, fenacetyna, fenytoina, błękit metylenowy),
• zaburzeń metabolicznych,
• zmian w układzie moczowym (zapalenie).

Zmętnienie moczu może być spowodowane:

• obecnością składników mineralnych (moczany, fosforany), zależnych od diet i pH moczu:
  - moczany – zmętnienie koloru ceglastego znikające przy podgrzewaniu,
  - fosforany w moczu zasadowym (mocz długostojący),
• obecnością elementów komórkowych (nabłonki, erytrocyty, leukocyty),
• obecnością bakterii,
• obecnością składników lipidowych,
• zwiększoną ilością śluzu. [2] 

Zbyt długie oczekiwanie na analizę moczu (zbyt długie leżakowanie próbki, zbyt późne dostarczenie przez pacjenta, itp.) może spowodować jego zmętnienie z powodu namnażania się bakterii ureazododatnich, czyli takich, które za pomocą wydzielanego enzymu - ureazy rozkładają mocznik do amoniaku, alkalizując mocz. Sprzyja to wytrącaniu się soli amonowych i powstawaniu kamicy struwitowej. Obecność takiej kamicy w ponad 80% związana jest z infekcją drobnoustrojami ureazododatnimi: najczęściej z pałeczkami Proteus spp., rzadziej z innymi, które potencjalnie mogą wytwarzać ureazę, tj.: Klebsiella spp., Pseudomonas spp., Seratia spp. czy Staphylococcus spp. 

Jaki kolor moczu powinien niepokoić?

Wydalanie moczu o zmienionej barwie można zaobserwować w różnych stanach klinicznych nie zawsze związanych z krwawieniem do dróg moczowych. 

• żółta: bilirubina, urobilinogen,
• brunatna: hemoglobinuria, mioglobinuria,
• bardzo jasne zabarwienie moczu świadczy na ogół o jego rozcieńczeniu, np. wskutek nadmiernej podaży płynów przed badaniem,
• czerwona: krwinkomocz, leki (nitrofurantoina, metronidazol, ryfampicyna,), ale także barwniki pokarmowe (np. buraki, jagody, rabarbar, rydze, barwniki syntetyczne). Czerwone zabarwienie moczu, ciemniejące po ekspozycji na światło słoneczne, jest też charakterystyczne dla ataku ostrej porfirii przerywanej; [3]
• moczany obecne w moczu (barwa ceglasta),
• zielono-niebieska: leki, infekcja Pseudomonas aeruginosa. [4]

Uwaga: stopień zmiany koloru niekoniecznie odzwierciedla wielkość utraty krwi, ponieważ zaledwie 1 ml krwi może spowodować widoczną zmianę koloru 1 litra moczu, a obecność tylko 5 ml (objętość łyżeczki) krwi sprawia wrażenie krwotoku z dolnego odcinka układu moczowego. 

W przypadku guzów pęcherza moczowego (przy raku) najczęstszym objawem jest bezobjawowy krwiomocz (hematuria). 

W przypadku chorób wątroby mocz przybiera ciemny kolor, czasem nawet pomarańczowy, co jest spowodowane tzw. cholestazą. 

Przy chorej trzustce mocz ma ciemny kolor, a stolce są bezbarwne. 

Zobacz także:

Bakteriomocz bezobjawowy. Ukryty problem

Badanie ogólne moczu

Zapalenie pęcherza moczowego. Choroba dyktuje warunki

Jak prawidłowo pobrać mocz w domu?

Wartość diagnostyczna badania moczu zależy od właściwej techniki pobrania. Liczą się szczegóły.   

Mocz do badania ogólnego pobierz po umyciu ujścia cewki moczowej, metodą tzw. środkowego strumienia. Oddanie pierwszej porcji moczu do toalety pozwala na wypłukanie bakterii kolonizujących końcowy odcinek cewki moczowej. Pamiętaj, że zarówno brak higieny, jak i jej nadmiar – mycie okolicy cewki moczowej środkami dezynfekującymi może spowodować zahamowanie wzrostu drobnoustrojów w próbce moczu. Badanie przygodnej próbki moczu (o dowolnej porze dnia) ma jedynie orientacyjną wartość diagnostyczną (np. wysiłek fizyczny lub spożywanie posiłków bogatobiałkowych powodują wystąpienie fizjologicznego białkomoczu). Dlatego wykonaj badanie rano, po 8-godzinnym powstrzymywaniu się od przyjmowania płynów, by zapobiec rozcieńczeniu składników osadu moczu. Do laboratorium próbka moczu (objętości ok. 50 ml) w jałowym pojemniku powinna dotrzeć po 2-3 godzinach (potem zmiana pH, rozwój bakterii, rozpad elementów morfotycznych). Jeśli nie jest to możliwe, mocz należy przechowywać w lodówce. Nie wykonuj badania moczu w czasie miesiączki.[5] Między 2 dniem przed i 2 dniem po menstruacji istnieje możliwość zanieczyszczenia krwią i wydzieliną z pochwy (erytrocyty, nabłonki, białko), ale jeśli badanie jest konieczne, trzeba zabezpieczyć ujście pochwy, najlepiej tamponem.

Konsultacja merytoryczna: dr n. med. Andrzej Krzysztof Przybyła, specjalista urolog, androlog w Centrum Kontynencji MCC w Warszawie i Wrocławiu

Bibliografia: 

1. Drabczyk R., Zapach i kolor moczu, 2013
https://www.mp.pl/pacjent/nefrologia/lista/90557,zapach-i-kolor-moczu [dostęp 28.07.2023]. 

2. Dembińska-Kieć A., Naskalski J., Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej; Elsevier Urban&Partners, Wrocław 2013: Str. 672-676 – 16.2.2.3 

3. 5. Miszewska-Szyszkowska D., Durlik M., Najczęstsze błędy w interpretacji wyników badania ogólnego moczu, Medycyna po dyplomie 2012;
https://podyplomie.pl/medycyna/10583,najczestsze-bledy-w-interpretacji-wynikow-badania-ogolnego-moczu [dostęp: 28.07.2023].

4. Mańdziuk J., Podstawowe objawy i ich różnicowanie w chorobach układu moczowego, Klinika Pediatrii z Oddziałem Obserwacyjnym WUM,
https://pediatria.wum.edu.pl/sites/pediatria.wum.edu.pl/files/studenciukladmoczowy.pdf  [dostęp: 28.07.2023]