Polipy nosa

Polipy nosa - informacje podstawowe

Polipy nosa to zmiany o pochodzeniu śluzówkowym, które rozwijają się w przebiegu nadmiernego przerostu błony wyścielającej przewody nosowe oraz zatoki nosa. Mają najczęściej kulisty lub owalny kształt, mogą być uszypułowane lub płasko wyrastać z podłoża. Zwykle mają charakter łagodny i nienowotworowy, jednak mogą być przyczyną powikłań pod postacią niedrożności nosa i ujść zatok, nawracających zakażeń okolicznych tkanek i zapaleń nosa oraz zatok obocznych i obturacji dróg oddechowych.

Przyczyny polipów nosa

Polipy nosa z reguły lokalizują się w okolicy ujścia zatok obocznych nosa do jamy nosowej – tzw. kompleksu przewodowo-nosowego. Stanowią powikłanie wielu chorób o podłożu zapalnym – przewlekłego zapalenia nosa i zatok zarówno o podłożu alergicznym, jak i niealergicznym. Polipy powstające wtórnie do infekcji nie mają tendencji do ustępowania po leczeniu antybiotykami. Do predysponowanej grupy osób należą pacjenci obciążeni astmą oskrzelową oraz ci, u których w wywiadzie rodzinnym występowały polipy nosa. Polipy nosa są również objawem rzadszych schorzeń, takich jak: alergiczne grzybicze zapalenie zatok, mukowiscydoza, zespół Churga-Strauss (zapalenie naczyń).

Wskutek działania licznych czynników prozapalnych, komórek z grupy limfocytów oraz cytokin, leukotrienów i prostaglandyn dochodzi do nadmiernej stymulacji tkanki wyścielającej przewody nosowe oraz zatoki oboczne nosa i do proliferacji. Objawia się to przerostem błony śluzowej i powstawaniem zgrubień o owalnym lub kulistym kształcie, które często mają charakter uszypułowanych zmian i mogą osiągać znaczne rozmiary. W błonie śluzowej osób z polipami stwierdza się znaczną aktywność komórkową i niejednokrotnie nacieki komórkowe zwłaszcza eozynofilów, a także granulocytów i plazmocytów. Dokładny mechanizm powstawania zmian nie jest jasny, jednak wydaje się, iż u osób predysponowanych do ich powstawania mechanizmy immunologiczne stymulują procesy zapalne, wywołują nadmierną odpowiedź na czynniki zakaźne, a także w odpowiedzi na niezakaźne bodźce.

W badaniu bezpośrednim laryngologicznym są to gładkie, białawoszare lub białawożółtawe masy, podatne na ucisk, zazwyczaj ruchome. Blady kolor jest wynikiem słabego unaczynienia zmian, ale w przypadku nawracających urazów i zapaleń polipy mogą mieć czerwoną barwę i szorstką powierzchnię. Zmiany najczęściej występują obustronnie, a u osób predysponowanych do ich powstawania mogą rozwinąć się w innych obszarach błon śluzowych. W celu dokładnej oceny występowania polipów nosa wykonuje się rynoskopię, endoskopię nosa i zatok z użyciem giętkiego aparatu, a także badania obrazowe tomografii komputerowej i rezonansu magnetycznego. W przypadku zmian nietypowych lub występujących jednostronnie może być konieczna diagnostyka histopatologiczna w celu wykluczenia nowotworowego i złośliwego charakteru zmiany. W toku diagnostyki należy uwzględnić przyczyny zakaźne, wobec czego wykonuje się wymazy z nosa i gardła, a także choroby o podłożu alergicznym. W niektórych przypadkach może dojść do wypełnienia całego przewodu nosowego lub zatoki nosa przez masę polipa, co zwiększa częstość powikłań. Oprócz nawracających zakażeń nosa i zatok do obrazu powikłań należy obturacja dróg oddechowych, która może być przyczyną obturacyjnego bezdechu sennego i chrapania. W rzadkich przypadkach może dochodzić do ciężkich zakażeń szerzących się przez ciągłość – do najgroźniejszych należą ropnie zatok, zapalenia oczodołów oraz zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i zakrzepica żył głębokich obszaru zaopatrującego zatoki.

Epidemiologia polipów nosa

Polipy nosa występują u ok. 4% populacji, częściej u mężczyzn, rasa i pochodzenie nie mają znaczenia. Zwykle pojawiają się po 2. roku życia, lecz mogą rosnąć w każdym wieku. Obserwuje się je z podobną częstością we wszystkich grupach powyżej 30. roku życia, a częstość ich pojawiania się maleje dopiero po 60. roku życia. Do grup cechujących się wysoką częstością występowania polipów nosa należą przede wszystkim pacjenci z astmą aspirynową i nadwrażliwością na kwas acetylosalicylowy: polipy stwierdza się nawet u 5–10% chorych. Polipy w młodym wieku z towarzyszącą obturacją mogą wskazywać na mukowiscydozę, mnogie zmiany w innych lokalizacjach mogą nasuwać podejrzenie choroby układowej naczyń w przebiegu zespołu Churga-Strauss. Pomimo leczenia polipy mają tendencję do nawrotów – nawet do 60% pacjentów poddawanych leczeniu chirurgicznemu w ciągu 5 lat może wymagać ponownych zabiegów.

Objawy polipów nosa

Polipy nosa zazwyczaj nie są odczuwalne przez pacjenta, a pojawienie się objawów związane jest najczęściej ze wzrostem zmian lub ich mnogą lokalizacją. Polipy znacznych rozmiarów mogą dawać następujące objawy: wyciek surowiczej lub ropnej treści z jam nosa, uczucie zatkania nosa, łzawienie, spływanie treści surowiczej po tylnej ścianie gardła, upośledzenie lub zniesienie węchu, a także upośledzenie smaku. Może również występować ból i ucisk u nasady nosa, bóle głowy związane z zablokowaniem przez polipy naturalnych ujść zatok, bóle zębów, a także bezdechy i chrapanie. Polipy nosa mogą być także przyczyną nawracających zakażeń górnych dróg oddechowych spowodowanych brakiem fizjologicznego przepływu powietrza przez nos i opróżniania zatok z wydzieliny, co najczęściej objawia się całkowitym zablokowaniem nosa, zmianą treści z nosa na ropny charakter, gorączką i ogólnym osłabieniem.

Leczenie polipów nosa

W leczeniu polipów można stosować strategię zachowawczą oraz zabiegową. W początkowym etapie rozważa się podawanie do nosa glikokortykosteroidów w postaci kropli, które działają przeciwzapalnie i przeciwobrzękowo. Najczęściej podejmuje się próby zachowawczego leczenia w przypadkach drożnego nosa, niewielkiego rozmiaru polipów oraz braku poważnych powikłań, zwłaszcza infekcyjnych. Leczenie kontynuuje się zwykle przez ok. 6 miesięcy. W przypadku braku jego skuteczności można rozważyć krótkotrwałą terapię sterydami doustnie, zwłaszcza jeśli istnieją przeciwwskazania do leczenia zabiegowego, jednak najczęściej jedyną opcją wyleczenia jest zabieg polipektomii. W przeszłości podejmowano również próby leczenia przeciwleukotrienowego i przeciwalergicznego, jednak nie znaleziono odpowiednich dowodów na pełną skuteczność leczenia. Leczenie glikokortykosteroidami często przynosi efekt w postaci zmniejszenia lub zniknięcia polipów, jednakże po odstawieniu leków objawy nawracają, dlatego ważne jest również leczenie choroby podstawowej powodującej polipy. W przypadkach wykrywanych towarzyszących zakażeń ważne jest określenie kolonizacji bakteryjnej oraz odpowiednia antybiotykoterapia i leczenie przeciwzapalne.

Jeśli leczenie zachowawcze nie przyniesie dobrego efektu, wówczas zaleca się postępowanie zabiegowe. W procesie kwalifikacji do usunięcia polipów ważne jest uprzednie wykonanie dokładnych badań obrazowych w celu określenia rozmiaru i liczby zmian. W przypadku dużej liczby polipów lub ich znacznych rozmiarów wskazane jest usunięcie operacyjne, jednak najczęściej sięga się po metodę endoskopową, tzw. funkcjonalną chirurgię endoskopową zatok (FESS). Podczas zabiegu oprócz usunięcia polipów można również powiększyć naturalne ujścia zatok lub skorygować inne nieprawidłowości w ich obrębie. Rozważa się także pooperacyjne leczenie glikokortykosteroidami donosowo, zwłaszcza w przypadku nawrotowych zmian.

Profilaktyka polipów nosa

Nie ma metody skutecznie zapobiegającej polipom nosa. Ważne jest odpowiednie leczenie schorzeń współistniejących, zwłaszcza astmy oskrzelowej, oraz zapobieganie zakażeniom. W przypadku predyspozycji do powstawania zmian duże znaczenie mają regularna kontrola laryngologiczna i wczesne leczenie, jeśli pojawią się polipy. Zapobiega to bowiem powikłaniom.

Piśmiennictwo

1. Segal N, Gluk O, Puterman M. Nasal polyps in the pediatric population. B-ENT 2012.
2. Drake-Lee AB. Nasal polyps. Hosp Med 2004; 65(5): 264–267. 
3. Stevens WW, Schleimer RP, Kern RC. Chronic rhinosinusitis with nasal polyps. J Allergy Clin Immunol Pract 2016; 4(4): 565–572. 
4. Ta NH. Will we ever cure nasal polyps? Ann R Coll Surg Engl 2019; 101(1): 35–39.