Zapalenie ucha środkowego - co robić, gdy dziecko boli ucho?

Zapalenie ucha u dziecka – czym się objawia?

Zapalenie ucha środkowego jest częstą przyczyną bólu ucha - mówi się przy tym, że to jedna z najczęstszych chorób u dzieci na całym świecie. Ostre zapalenie ucha środkowego (OZUŚ) występuje nawet u 50-84% dzieci do 3. roku życia, ze szczytem zachorowań w wieku od 6 do 12 miesięcy [2].

Objaw sugerujący ostry stan zapalny to nagle pojawiający się ból ucha, często w godzinach nocnych [2]. U małych, niemówiących dzieci może objawiać się ciągnięciem lub trzymaniem za ucho, problemami ze snem, zmianą zachowania czy częstym płakaniem [1]. Istnieje przekonanie, że pocieranie ucha przez niemowlęta lub dzieci sugeruje jego ból, jednak nie należy łączyć tego zachowania jednoznacznie z wystąpieniem objawów [2].

Ból ucha ma charakter silny, pulsujący, a nagłe ustąpienie bólu może sugerować perforację błony bębenkowej. Ostremu zapaleniu ucha środkowego zwykle towarzyszą objawy takie jak katar, kichanie, kaszel, brak apetytu, niepokój u dziecka czy gorączka [2].

Perforacja błony bębenkowej, czyli jej przebicie, często budzi obawy wśród rodziców. Warto jednak pamiętać, że jeśli stan ten wystąpił samoistnie w przebiegu choroby, to błona ulegnie samoistnej regeneracji w ciągu kilku tygodni. Taki stan będzie odczuwalny jedynie jako przejściowe pogorszenie słuchu, jednak dzieci rzadko zgłaszają ten stan rzeczy [2].

W przypadku wystąpienia u dziecka bólu ucha, należy pamiętać, że podobne objawy mogą być spowodowane urazem głowy lub obecnością ciała obcego w uchu (na przykład zalegającej woskowiny). Nie oznacza to, że w takim wypadku należy lekceważyć ból ucha.

Podstawą postawienia diagnozy zapalenia ucha środkowego - oprócz wystąpienia objawów - jest badanie otoskopowe (bezpośrednie badanie uszu przy pomocy wziernika). Dlatego, jeśli podejrzewasz wystąpienie tego schorzenia u swojego dziecka, zgłoś się do lekarza Podstawowej Opieki Zdrowotnej.

Co powoduje zapalenie ucha środkowego?

Większość przypadków zapalenia ucha środkowego jest poprzedzone wirusowym nieżytem nosa, który potocznie nazywamy przeziębieniem - stąd wynikają wymienione wcześniej objawy towarzyszące. Podstawowym czynnikiem, na który zwraca się przy tym uwagę, jest charakterystyczna dla dzieci budowa trąbki słuchowej (która łączy jamę bębenkową ucha środkowego z gardłem) sprzyjająca rozwojowi choroby [1, 2]. 

Sama choroba, choć niemal zawsze powiązana z wirusową infekcją górnych dróg oddechowych, może mieć charakter bakteryjny, zwłaszcza jeśli trwa dłużej niż kilka dni. Warto przy tym pamiętać, że rozwojowi choroby sprzyjają między innymi warunki socjoekonomiczne, narażenie na dym papierosowy a nawet ograniczone karmienie piersią czy wykorzystywanie smoczka [1].

Zdarza się, że choroba ma charakter przewlekłego zapalenia ucha środkowego lub wysiękowego zapalenia ucha środkowego. Ostry wariant schorzenia może również mieć formę nawrotowego zapalenia ucha środkowego, dlatego nie należy lekceważyć objawów choroby i zawsze trzeba ustalić jej przyczynę.

Jak leczyć zapalenie ucha środkowego?

Ból ucha najczęściej ustępuje samoistnie w ciągu 24-48 godzin, dlatego w pierwszej kolejności zaleca się leczenie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. Zakłada się, że w większości wypadków czas ten wystarcza do samoograniczenia się choroby i ustąpienia dolegliwości. 

Zaleca się, aby przez pierwsze dwa dni stosować strategię “czujnej obserwacji” objawów i jednocześnie stosować leczenie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, bez konieczności stosowania antybiotyków. Dopiero w dalszej kolejności zaleca się leczenie przeciwbakteryjne [2]. Wbrew częstemu przekonaniu, wkładanie waty do ucha nie jest zalecane.

Na początkowym etapie wystąpienia objawów u dzieci zaleca się podawanie paracetamolu, który został uznany przez WHO za złoty standard bezpiecznej terapii o skutecznym działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym. Należy przy tym pamiętać o odpowiednim dla wieku dziecka i jego masy ciała dawkowaniu - u mniejszych dzieci 12-15 mg/kg co 4-6 godzin do dawki dobowej 90 mg/kg; przy masie powyżej 40 kg dawkowanie to 750-1000 mg co 4-6 godzin, nie przekraczając 4 g na dobę (podobnie jak u dorosłych) [2]. Stosowanie kropli do uszu lub nosa nie jest konieczne - doustne przyjmowanie leków przeciwbólowych jest wystarczające do złagodzenia dolegliwości i ograniczenia dalszego rozwoju objawów [2].

Niemniej, u dzieci poniżej 6. miesiąca życia zalecane jest natychmiastowe zastosowanie antybiotyków, dlatego gdy zaobserwujesz opisywane objawy u swojego dziecka, jak najszybciej zgłoś się do swojego lekarza Podstawowej Opieki Zdrowotnej. 

Inne wskazania do zrezygnowania z “czujnej obserwacji” to [2]:

• gorączka powyżej 39 stopni Celsjusza,
• znacznie nasilone dolegliwości bólowe i wymioty,
• obustronne zapalenie ucha środkowego u dzieci poniżej 2. roku życia,
• wyciek z ucha.

Referencje:

1. Schilder AG, Chonmaitree T, Cripps AW, Rosenfeld RM, Casselbrant ML, Haggard MP, Venekamp RP. Otitis media. Nat Rev Dis Primers. 2016 Sep 8;2(1):16063. doi: 10.1038/nrdp.2016.63. PMID: 27604644; PMCID: PMC7097351.
2. Rekomendacje postępowania w pozaszpitalnych zakażeniach układu oddechowego pod redakcją: prof. dr hab. n. med. Walerii Hryniewicz, dr hab. n. med. Piotra Albrechta, prof. dr hab. n. med. Andrzeja Radzikowskiego, Warszawa 2016