Bóle głowy, migrena, bóle twarzy - przyczyny, diagnostyka, leczenie

Rodzaje bólu głowy

Ból głowy to jedna z najpowszechniejszych dolegliwości, z którą spotyka się prawie każdy człowiek: co najmniej 90% osób ma z nim do czynienia przynajmniej raz w ciągu życia [1]. Bóle głowy należą również do najczęściej zgłaszanych objawów, z którymi pacjenci udają się do swoich lekarzy rodzinnych [2].

Ze względu na przyczynę powstania, bóle głowy i twarzy można podzielić na dwie kategorie: bóle pierwotne i bóle wtórne (inaczej objawowe). Do pierwotnych bólów głowy zalicza się bóle samoistne, którym nie towarzyszą zmiany strukturalne w mózgu. Bóle wtórne są natomiast skutkiem innej choroby - udaru mózgu, nadciśnienia tętniczego, zapalenia ucha środkowego, jaskry lub guza mózgu, prowadzącego do ucisku lub przemieszczania się struktur międzyczaszkowych [3].

Wśród pierwotnych bólów głowy, najczęściej dotykających pacjentów, wymienia się:

• ból głowy typu napięciowego,
• migrenę,
• ból klasterowy,
• ból głowy lub twarzy towarzyszący neuralgii trójdzielnej [2].

Czym ból głowy różni się od migreny? Diagnostyka bólu głowy, twarzy i migreny

Aby móc skutecznie leczyć bóle głowy i twarzy, konieczne jest postawienie prawidłowego rozpoznania. Bardzo ważne jest, aby lekarz, do którego zgłasza się pacjent, wykluczył wtórne źródło dolegliwości, takie jak np. malformację tętniczo-żylną, guza mózgu, udar, zakrzepicę zatok mózgowia lub inną chorobę, mogącą stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia pacjenta [1].

Kluczowym etapem w diagnostyce bólów głowy i twarzy jest pogłębiony wywiad, który służy określeniu czasu trwania dolegliwości bólowych i ich częstotliwości oraz czynników, z którymi mogą być związane. Pozwala to na określenie, który z pierwotnych bólów głowy występuje u danego pacjenta.

Ból głowy typu napięciowego to obustronny, uciskowy lub rozpierający ból głowy o niewielkim lub umiarkowanym natężeniu, który nie nasila się podczas rutynowej aktywności fizycznej, takiej jak spacer czy wchodzenie po schodach. Zazwyczaj trwa od 30 minut do 7 dni i może mu towarzyszyć napięcie mięśni w okolicy głowy i karku, nadwrażliwość na światło i dźwięki lub też łagodne nudności [2].

Migrena to silny, nawracający, umiejscowiony jednostronnie, pulsujący ból głowy, objawiający się napadami trwającymi od 4 do 72 godz., któremu towarzyszą nudności lub wymioty oraz nasilanie się dolegliwości pod wpływem aktywności fizycznej i bodźców, takich jak światło, dźwięki lub zapachy. Migrena może przebiegać z aurą (napad bólowy jest wówczas poprzedzony występowaniem specyficznych objawów neurologicznych, takich jak zaburzenia widzenia czy zaburzenia uwagi i koncentracji) lub bez niej. Jedną z jej odmian jest migrena miesiączkowa oraz migrena zależna od miesiączki [2,4]. 

Migrenę miesiączkową oraz migrenę zależną od miesiączki rozpoznaje się, jeżeli napad bólowy rozpoczyna się na 2 dni przed wystąpieniem krwawienia miesięcznego i trwa przez następne 3 dni. Różnica między nimi polega na tym, że w migrenie miesiączkowej napady nie występują w innych dniach cyklu miesiączkowego niż krwawienie, natomiast w przypadku migreny zależnej od miesiączki - tak [2].

Trójdzielno-autonomiczne bóle głowy, wśród których najbardziej znany jest klasterowy ból głowy, charakteryzują się przeszywającym, silnym, jednostronnym bólem głowy, zlokalizowanym w okolicy skroniowej lub oczodołowej, któremu towarzyszą objawy autonomiczne, takie jak: łzawienie, przekrwienie spojówki, zwężenie źrenicy, zatkanie otworu nosowego, nadmierna potliwość twarzy lub katar. Określenie klasterowy oznacza, że ataki bólu występują w zgrupowaniach - pojawiają się w regularnych odstępach czasu w ciągu kilku tygodni lub miesięcy, a następnie znikają na jakiś czas [2].

Nerwoból trójdzielny, należący do tzw. idiopatycznych (pojawiających się spontanicznie) neuralgii w obrębie twarzy, to bardzo silny, przeszywający ból, występujący jednostronnie, w obszarze unerwienia jednej lub kilku gałęzi nerwu trójdzielnego. Atak bólowy trwa zwykle kilka sekund, po czym nagle powraca, co bywa bardzo uciążliwego dla chorego. Ból może być wywoływany przez dotyk, podmuch powietrza, picie i spożywanie posiłków, mycie zębów albo mówienie [2].

Leczenie bólu głowy, twarzy i migreny

Wybór sposobu leczenia zależy od postawionego rozpoznania oraz intensywności i częstotliwości objawów zgłaszanych przez chorego. Strategia terapeutyczna powinna być dobierana indywidualnie dla każdego pacjenta, najlepiej na podstawie prowadzonego przez niego dzienniczka bólów głowy, w którym notuje się informacje dotyczące godziny rozpoczęcia i czasu trwania ataku oraz wszystkich towarzyszących mu dolegliwości i czynników, które mogły go wywołać. 

W leczeniu napięciowego bólu głowy stosuje się kwas acetylosalicylowy (aspirynę) oraz inne niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ). Doskonałym uzupełnieniem leczenia może być również zastosowanie technik psychoterapii, akupunktury, biofeedbacku lub szeroko pojętej relaksacji, które w wielu przypadkach pozwalają zredukować ilość stosowanych leków. W cięższych przypadkach konieczne może być wprowadzenie małych dawek takich leków jak: amitryptylina, mirtazapina, wenlafaksyna, klomipramina lub mianseryna [2]. Decyzję o ich włączeniu podejmuje lekarz.

Lekami pierwszego wyboru w migrenie, zwłaszcza przy napadach o dużym nasileniu, są tryptany, których jednak nie powinno się przyjmować powyżej 10 dni w miesiącu, aby nie doprowadzić do wystąpienia polekowego bólu głowy. W doraźnym leczeniu napadów migreny można wykorzystać NLPZ, które powinny być przyjęte w odpowiednio wysokiej dawce, na samym początku ataku bólowego. W ciężkich przypadkach wprowadza się leczenie profilaktyczne, zapobiegające występowaniu kolejnych napadów. W tym celu stosuje się m.in. leki przeciwpadaczkowe, leki przeciwdepresyjne, β-adrenolityki, antagonistów kanału wapniowego oraz zabiegi z toksyny botulinowej [2,4].

Chorym na neuralgią trójdzielną nie zaleca się opioidów ani NLPZ, ponieważ nie są one skuteczne. Zamiast tego stosuje się preparaty z grupy leków przeciwpadaczkowych, takie jak karbamazepina czy okskarbazepina, zaczynając od najmniejszej możliwej dawki i stopniowo zwiększając ją aż do uzyskania wymaganego efektu.

W leczeniu klasterowego bólu głowy stosuje się inhalacje 100-procentowym tlenem za pomocą maski twarzowej oraz tryptany, podawane podskórnie lub donosowo, Nie zaleca się stosowania tryptanów w formie doustnej ani opioidów. Pacjenci, u których rozpoznano klasterowy ból głowy, powinni również otrzymać leczenie profilaktyczne (werapamil) i zostać skierowani do lekarza specjalisty.

Bibliografia: 

1.    Tabak J. i in., Bóle głowy – wybrane aspekty epidemiologiczne i etiopatogenezy, Journal of Clinical Healthcare 2/2018.

2.    Stopińska K. i in., Leczenie samoistnych bólów głowy w praktyce lekarza rodzinnego, Lekarz POZ 5/2019

3.    https://www.mp.pl/pacjent/objawy/152658,bol-glowy, ostatni dostęp: 10.08.2022

4.    Stępień A., Migrena i jej postacie kliniczne, Termedia, Poznań 2009.