Powiększone węzły chłonne – przyczyny i objawy

Węzły chłonne – informacje podstawowe

Węzły chłonne są rozmieszczone w całym organizmie i stanowią ważny element układu limfatycznego. Odgrywają istotną rolę w prawidłowym działaniu układu immunologicznego. Można porównać je do bazy wojskowej, w której stacjonują komórki układu odpornościowego, gotowe zareagować w momencie zagrożenia. Do węzłów chłonnych spływają bowiem informacje o znajdującym się w bliskim sąsiedztwie niebezpieczeństwie, np. o obecności bakterii, wirusów, czynników chemicznych czy urazach.

Lokalizacja węzłów chłonnych

Węzły chłonne są obecne w całym organizmie. Część z nich jest łatwo dostępna podczas badania, inne znajdują się głębiej, w okolicach narządów wewnętrznych (płuc, jelit, wątroby i innych).

Największe skupiska węzłów chłonnych, dostępne w badaniu palpacyjnym, znajdują się:

• na potylicy,
• pod żuchwą,
• na szyi,
• pod pachami,
• w pachwinach.

Prawidłowe węzły chłonne

Prawidłowe węzły chłonne zazwyczaj pozostają niewyczuwalne. Czasem jednak zdarza się je wyczuć pod skórą – mają wówczas wielkość przypominającą ziarnko grochu. Jest to nadal w granicach normy i nie powinno budzić niepokoju. Naszą czujność powinno wzbudzić powiększenie się węzłów powyżej 1 cm (w przypadku węzłów pachwinowych – powyżej 1,5 cm). Należy sprawdzić, czy pod wpływem dotyku węzeł się przesuwa, czy pozostaje nieruchomy, czy jest bolesny i czy skóra nad węzłem nie jest zaczerwieniona lub zmieniona. 

W jakich chorobach mogą występować powiększone węzły chłonne?

W chorobach infekcyjnych, takich jak np.:

• zapalenie gardła i/lub zatok przynosowych wywoływane przez bakterie (gronkowce, paciorkowce – angina paciorkowcowa, szkarlatyna) lub wirusy (np. rinowirusy);
• próchnica i choroby zębów;
• zapalenie ślinianek;
• mononukleoza;
• kiła;
• gruźlica;
• zakażenia skóry i tkanki podskórnej (np. gronkowcowe);
• odra;
• różyczka;
• opryszczka;
• ospa wietrzna, półpasiec.

W chorobach autoimmunologicznych, takich jak np.:

• reumatoidalne zapalenie stawów,
• toczeń rumieniowaty układowy,
• zespół Sjögrena,
• autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (choroba Hashimoto).

W nowotworach takich jak np.:

• chłoniaki,
• białaczki,
• przerzuty guzów litych.

W innych chorobach, takich jak np.:

• sarkoidoza,
• atopowe zapalenie skóry,
• łuszczyca,
• HIV/AIDS,
• choroba Kawasakiego,
• podostre zapalenie tarczycy.

Wiele innych chorób także może powodować powiększenie węzłów chłonnych.

Czy powiększone węzły chłonne zawsze wskazują na nowotwór?

Nie, powiększone węzły chłonne nie muszą mieć związku z nowotworem. Najczęstszą przyczyną tego stanu są bowiem infekcje i to o toczącym się procesie zapalnym powinniśmy myśleć w pierwszej kolejności. Niepokój onkologiczny powinna wzbudzić obecność dużych, twardych węzłów, połączonych „w pakiety”, trudnych do przesunięcia pod skórą.

Kiedy należy rozważyć wizytę u lekarza?

Przyjmuje się, że jeżeli węzły chłonne osiągają wielkość do 1 cm i towarzyszy temu infekcja, wówczas przez kilka dni można się wstrzymać z wizytą u lekarza. Węzły odczynowe (powiększone w przebiegu zapalenia) stopniowo, w miarę trwania infekcji powinny się zmniejszać. Jeżeli jednak węzły osiągają duże rozmiary (powyżej 1 cm), nie występuje równocześnie infekcja, która mogłaby tłumaczyć ten stan, wówczas nie powinno się zwlekać z umówieniem wizyty u lekarza. Szczególnie niepokojąca jest sytuacja, kiedy powiększeniu węzłów chłonnych towarzyszą objawy ogólne takie jak: spadek masy ciała o około 10% w ciągu ostatnich 6 miesięcy, utrzymujące się przez ponad 2 tygodnie stany podgorączkowe lub temperatura powyżej 38°C bez towarzyszącej infekcji lub nocne poty. Takie objawy powinny skłonić do szybkiej konsultacji z lekarzem.

Jak diagnozować i leczyć powiększone węzły chłonne?

W większości przypadków diagnostyka nie jest konieczna. Jeżeli powiększenie węzłów chłonnych współwystępuje z objawami infekcji, np. zapalenia gardła czy zatok przynosowych, postępowanie obejmuje leczenie objawowe infekcji (leki przeciwgorączkowe, przeciwzapalne i inne łagodzące objawy) i cierpliwe wyczekiwanie. Jeżeli objawy infekcji nie ustępują mimo kilku dni leczenia lub stan chorego się pogarsza, wskazana jest konsultacja z lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej. Na podstawie badania lekarz podejmuje decyzję o ewentualnym pogłębieniu diagnostyki. 

W przypadku utrzymującej się limfadenopatii należy rozważyć wykonanie badania USG węzłów chłonnych, RTG klatki piersiowej oraz badań laboratoryjnych [morfologia z rozmazem, poziom wskaźników stanu zapalnego (OB, CRP) oraz innych, takich jak np. parametry wątrobowe czy aktywność dehydrogenazy mleczanowej (LDH)]. 

O czym świadczy lokalizacja powiększonych węzłów chłonnych?

Okolica, w której występują powiększone węzły chłonne, jest ważną wskazówką diagnostyczną, pozwalającą ustalić przyczynę dolegliwości. Z racji tego, że powiększeniu najczęściej ulegają węzły chłonne w miejscach spływu chłonki z danego obszaru, łatwiej można zlokalizować źródło stanu zapalnego i zaplanować dalszą diagnostykę. 

• Powiększenie węzłów chłonnych pod pachą może być wynikiem: zakażeń skóry, zapalenia gruczołu piersiowego u kobiet karmiących, odpowiedzi na szczepienie podane w ramię po tej samej stronie (po szczepieniu przeciwko gruźlicy u niemowląt węzeł chłonny okolicy pachowej może być powiększony nawet przez kilka tygodni), nowotworów piersi, nowotworów układu krwiotwórczego, choroby kociego pazura.
• Powiększenie węzłów chłonnych na szyi spotykane jest bardzo często. U dzieci, szczególnie tych w wieku przedszkolnym i szkolnym, czyli osób narażonych na ciągły kontakt z czynnikami infekcyjnymi, zdarza się, że węzły chłonne tej okolicy mogą być powiększone i wyczuwalne przewlekle. Wśród przyczyn wymienia się: infekcje górnych dróg oddechowych (gardło, ucho, zatoki), próchnicę, zapalenie jamy ustnej, mononukleozę, chorobę Kawasakiego, nowotwory (w tym białaczki, chłoniaki). 
• Powiększenie węzłów chłonnych pachwinowych – o ile większość pacjentów doskonale zdaje sobie sprawę z obecności węzłów chłonnych w obrębie szyi, okolicy podżuchwowej i pachowej, o tyle węzły chłonne pachwinowe pozostają zapomniane. Ulegają powiększeniu w przypadku zakażeń w obrębie kończyn dolnych (zakażenie skóry, zapalenia stawów), pachwin (trądzik odwrócony), chorób układu rozrodczego, chorób wenerycznych, chorób skóry (atopowe zapalenie skóry).

Piśmiennictwo:

1. Gaddey HL, Riegel AM. Unexplained lymphadenopathy: evaluation and differential diagnosis. Am Fam Physician 2016; 94(11): 896–903. 
2. Stanford EF, Levine HM, Cabana MD i wsp. Lymphadenopathy: differential diagnosis and indications for evaluation. Pediatr Rev 2024; 45(8): 429–439.