Półpasiec – groźna wysypka pęcherzykowa

Jakie objawy powoduje półpasiec?

Pierwsze objawy półpaśca są niespecyficzne i obejmują: stan podgorączkowy, ból głowy i złe samopoczucie. Nieco bardziej charakterystyczny jest ból wzdłuż jednego z dużych nerwów (najczęściej w linii jednego z żeber, w okolicy oka – tzw. półpasiec oczny lub nad linią żuchwy). Może on jednak dotyczyć dowolnej części ciała, a dolegliwości (a następnie zmiany skórne) prawie zawsze występują tylko po jednej stronie, nie przekraczając linii pośrodkowej ciała, która biegnie od czubka głowy przez pępek pomiędzy stopami. Ból może być tak silny, że początkowo bywa mylony ze stanami nagłymi, np. zawałem serca, zatorowością płucną, kolką nerkową albo zapaleniem wyrostka robaczkowego [1, 3]. Często pojawia się pod wpływem dotyku i towarzyszy mu świąd lub mrowienie. Po kilku dniach na tym obszarze pojawiają się zmiany skórne, które przechodzą ewolucję:

1. płaskie czerwonawe plamy (łatwe do przeoczenia);
2. grudki;
3. pęcherzyki wypełnione płynem surowiczym (podobnym do wody) lub ropne, w obu przypadkach z tendencją do pękania;
4. nadżerki i owrzodzenia;
5. strupy [1].

Kto może zachorować na półpaśca?

Szczególnie narażeni są seniorzy (zwłaszcza powyżej 80. r.ż.), a także osoby z nieprawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym (np. w przebiegu zakażenia HIV, w immunosupresji, w trakcie leczenia nowotworów złośliwych i po przeszczepieniu narządów) oraz z niektórymi chorobami przewlekłymi (m.in. cukrzycą lub hipercholesterolemią leczoną statynami) [1, 3].

Nie oznacza to jednak, że półpasiec dotyczy tylko dorosłych obarczonych poważnymi problemami zdrowotnymi. W przypadku, gdy kobieta w ciąży zachoruje na ospę wietrzną (nie zapadła na nią w dzieciństwie ani nie była szczepiona), ekspozycja na VZV będzie dotyczyła również płodu. W efekcie może dojść do jego uszkodzenia (embriopatii obejmującej m.in. bliznowacenie skóry, zaćmę oraz zaburzenia rozwoju intelektualnego i psychomotorycznego) lub przedwczesnego porodu, a wirus może dodatkowo uaktywnić się w wieku przedszkolnym, kiedy dziecko nie będzie jeszcze miało w pełni wykształconej odporności, wywołując wówczas półpaśca. Należy jednak podkreślić, że takie sytuacje są rzadkie [3, 4].

Diagnostyka i leczenie półpaśca

Zmiany skórne w przebiegu półpaśca są zwykle tak charakterystyczne, że stanowią podstawę rozpoznania choroby. W większości przypadków nie ma potrzeby wykonywania badań dodatkowych [1, 2].

Półpasiec to choroba wirusowa, więc w jej leczeniu nie wykorzystuje się antybiotyków, a doustne leki przeciwwirusowe (głównie acyklowir), które powinny zostać włączone jak najwcześniej od momentu pojawienia się wysypki. Przyspieszają one gojenie się zmian skórnych, a tym samym zmniejszają ból i ryzyko zarażenia znajdujących się w otoczeniu pacjenta osób nieodpornych na ospę wietrzną. Aby jeszcze bardziej zminimalizować ryzyko rozprzestrzenienia choroby, warto rozważyć opatrywanie zmian skórnych, tak aby materiał pochłaniał płyn uwolniony z pęcherzyków [2, 3].

Ponadto, w wyjątkowych sytuacjach terapię uzupełnia się o glikokortykosteroidy, które skracają czas trwania ostrych objawów i redukują ciężkość choroby. Natomiast uciążliwy ból można zwalczać paracetamolem lub niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi (NLPZ, np. ibuprofenem), a w sytuacji, gdy nie są one skuteczne – opioidowymi, np. tramadolem [1, 2, 3].

Powikłania półpaśca

Powikłania po przechorowaniu półpaśca są rzadkie – dotyczą głównie osób z zaburzeniami odporności. Najpowszechniejsza jest neuralgia popółpaścowa (nerwoból poherpetyczny), czyli wymagający farmakoterapii ból utrzymujący się ponad 30 dni od początku choroby lub nawracający po 4 tygodniach. Charakterystyczna jest dla niego allodynia, czyli wywoływanie nieprzyjemnych doznań przez bodźce, które dla zdrowych osób są neutralne (np. pieczenie pod wpływem kontaktu skóry z materiałem). Problem bywa tak nasilony, że może prowadzić do zaburzeń snu i nastroju. Czasem może mu towarzyszyć również świąd poherpetyczny, czyli intensywne swędzenie nieodpowiadające na standardowe leczenie. [1, 2].

Groźniejsze są powikłania półpaśca ocznego, które obejmują zapalenie spojówek, rogówki, błony naczyniowej lub nerwu wzrokowego, porażenie nerwu twarzowego oraz udar mózgu. Tak poważne skutki sprawiają, że ta forma choroby zawsze wymaga pilnej konsultacji lekarskiej i może być wskazaniem do leczenia w warunkach szpitalnych.

Z kolei w przypadku pacjentów z AIDS mogą wystąpić dodatkowo inne zaburzenia neurologiczne, w tym ostre zapalenie mózgu lub rdzenia kręgowego [1].

Czy da się uniknąć półpaśca?

Jako że półpasiec jest skutkiem reaktywacji wirusa już obecnego w organizmie pacjenta, unikanie członków rodziny i znajomych przechodzących obecnie infekcję VZV praktycznie nie ma wpływu na ryzyko zachorowania. Jednak, jeżeli w otoczeniu chorego znajdują się osoby nieodporne na wirusa VZV oraz osoby z grup ryzyka (m.in. stosujący leki immunosupresyjne, z wywiadem nowotworu, kobiety w ciąży), warto skonsultować się z lekarzem, aby omówić konieczne środki ostrożności w celu zmniejszenia ryzyka przeniesienia zakażenia.

Istnieją dwie szczepionki przeciwko półpaścowi, które zostały dopuszczone do obrotu w Polsce, lecz są one bardzo trudno dostępne. W efekcie jedyną swoistą metodą profilaktyki jest szczepienie przeciwko ospie wietrznej (innym preparatem) osób, które jeszcze na nią nie chorowały [1].

Jednocześnie należy podkreślić, że osoby bez znacznych zaburzeń odporności na półpaśca chorują zwykle tylko raz. Powtórna infekcja może świadczyć o innych problemach zdrowotnych i wymaga konsultacji z lekarzem [1, 2].

Opracowała Weronika Łyzińska

Referencje:

1. Zaborowski P. Półpasiec. Interna Szczeklika. Mały podręcznik 2020/21. Kraków, Medycyna Praktyczna; 2020; str. 1268-1271.
2. Sampathkumar P, Drage LA, Martin DP. Herpes zoster (shingles) and postherpetic neuralgia. Mayo Clin Proc. 2009 Mar;84(3):274-80.
3. Rosamilia LL. Herpes Zoster Presentation, Management, and Prevention: A Modern Case-Based Review. Am J Clin Dermatol. 2020 Feb;21(1):97-107.
4. Ahn KH, Park YJ, Hong SC, Lee EH, Lee JS, Oh MJ, Kim HJ. Congenital varicella syndrome: A systematic review. J Obstet Gynaecol. 2016 Jul;36(5):563-6.