Mononukleoza zakaźna

Mononukleoza zakaźna – informacje podstawowe

Mononukleoza zakaźna (choroba pocałunków, gorączka gruczołowa) to zespół objawów charakteryzujący się bólem gardła, powiększeniem węzłów chłonnych szyjnych, zmęczeniem i gorączką. Objawy te wynikają najczęściej (w 90% przypadków) z pierwotnego zakażenia wirusem Epsteina-Barr (EBV). Za pozostałe 10% odpowiadają cytomegalowirus, ludzki wirus opryszczki 6, wirus opryszczki pospolitej typu 1 i HIV – mówi się wówczas o zespole mononukleozopodobnym. Termin „mononukleoza zakaźna” powstał w 1920 r. jako określenie zespołu objawów ostrego zakażenia wirusowego z dużymi atypowymi limfocytami we krwi obwodowej. 

Wirus Epsteina-Barr (EBV), znany również jako ludzki herpeswirus 4, należy do rodziny wirusów opryszczki. Znajduje się w ślinie, dlatego jest przenoszony przez kaszel, dzielenie się jedzeniem i sztućcami czy przez pocałunki. U zakażonych osób niewielkie ilości EBV mogą być wykrywane w ślinie przez całe życie, jednak największe ilości wirusa stwierdza się do 180. dnia od wystąpienia objawów. Objawy mononukleozy zakaźnej pojawiają się zwykle od 4 do 6 tygodni po zakażeniu EBV.

Mononukleoza zakaźna – epidemiologia

Zakażenie EBV jest niezwykle powszechne na całym świecie, około 90–95% osób miało kontakt z wirusem przed 30. rokiem życia. U dzieci przed okresem dojrzewania ten odsetek waha się od 20% do 80%.

Mononukleoza zakaźna – objawy

Nasilenie objawów mononukleozy zakaźnej jest zazwyczaj powiązane z wiekiem chorego. Około 75% młodych dorosłych w wieku 18–22 lat rozwija typowe objawy mononukleozy zakaźnej po zakażeniu EBV, około 15% ma objawy nietypowe, a 10% nie wykazuje żadnych objawów zakażenia. Małe dzieci często przechodzą infekcję bezobjawowo. 

Choroba zazwyczaj zaczyna się na jeden z dwóch sposobów: albo jako nagły bardzo silny ból gardła z powiększeniem szyjnych węzłów chłonnych, albo jako stopniowe narastanie złego samopoczucia, bólu mięśni („bólu ciała”) i zmęczenia.

Najczęstsze objawy mononukleozy to:

• silny ból gardła
• duże zmęczenie
• gorączka
• bóle głowy i ciała
• ból gałek ocznych
• suchość w jamie ustnej
• obrzęk węzłów chłonnych na szyi i pod pachami
• obrzęk wątroby lub śledziony (rzadziej)
• wysypka. 

Większość chorych wraca do zdrowia w ciągu 2–4 tygodni, jednak niektórzy mogą czuć zmęczenie jeszcze przez kilka kolejnych tygodni. Czasami objawy mononukleozy zakaźnej trwają 3–6 miesięcy lub dłużej. 

Mononukleoza zakaźna jest zazwyczaj diagnozowana na podstawie objawów. U osób, u których choroba przebiega nietypowo, potrzebne bywają specjalne testy laboratoryjne.

Badanie krwi w przebiegu zakażenia EBV może wykazać:

• zwiększenie liczby białych krwinek (leukocytów)
• nietypowo wyglądające białe krwinki (limfocyty atypowe)
• podwyższenie wartości enzymów wątrobowych AspAT i AlAT – co świadczy o nieprawidłowej czynności wątroby.

W diagnostyce można też użyć testów serologicznych wykrywających przeciwciała przeciwko EBV lub (rzadziej) testów PCR wykrywających DNA wirusa. Badanie przeciwciał jest łatwo dostępne, szybkie i stosunkowo tanie.

Mononukleoza zakaźna – powikłania

W ostrej mononukleozie poważne powikłania zdarzają się rzadko.

Zapalenie wątroby

Łagodne zapalenie wątroby jest powszechne: u około 75% pacjentów obserwuje się niewielki wzrost aktywności enzymów wątrobowych w czasie infekcji. Sytuacja wraca do normy po około 3–4 tygodniach. Zmiany w wątrobie są zwykle przemijające, ale z uwagi na ryzyko niewydolności organu u pacjentów z cięższym przebiegiem choroby zaleca się badania enzymów wątrobowych.

Pęknięcie śledziony

Pęknięcie śledziony, która w przebiegu mononukleozy może się powiększyć i stać się bardziej krucha, występuje rzadko – w 0,1– 0,5% przypadków. Najczęściej zdarza się to w ciągu 3 tygodni po rozpoznaniu mononukleozy. Ryzyko pęknięcia śledziony jest najwyższe u pacjentów, którzy uprawiają sporty kontaktowe (sporty walki, piłka nożna, hokej) lub zwiększające ciśnienie w jamie brzusznej (podnoszenie ciężarów). 

Ważne, aby po przechorowaniu mononukleozy nie wracać od razu do uprawiania sportu. Po 3 tygodniach od wystąpienia objawów można wrócić do dyscyplin bezkontaktowych. Powrót do pełnej aktywności sportowej wymaga konsultacji lekarskiej, zwłaszcza u osób z cięższym przebiegiem choroby.

Utrudnione oddychanie

Powiększenie węzłów chłonnych w przebiegu mononukleozy jest powszechne i najczęściej dotyczy węzłów szyjnych i zausznych. Obserwuje się również znaczne powiększenie migdałków gardłowych i podniebiennych, które pokryte są nalotem mogącym przypominać anginę bakteryjną. Szacuje się, że obrzęk migdałków powoduje upośledzenie oddychania w 1–3,5% przypadków, częściej u młodszych dzieci. Objawy obejmują stridor (świst krtaniowy), sinicę i przyspieszenie oddechu. Ich pojawienie się powinno prowadzić do natychmiastowego kontaktu z lekarzem i zastosowania odpowiedniego leczenia.

Leczenie mononukleozy zakaźnej

Chorym zaleca się odpoczynek i przyjmowanie popularnych leków przeciwgorączkowych, takich jak paracetamol lub ibuprofen. Z uwagi na towarzyszący chorobie silny ból gardła wskazane są leki miejscowe w postaci tabletek, sprayów i płukanek do gardła zawierających substancje przeciwbólowe, przeciwzapalne i miejscowo znieczulające. Odpoczynek i dobre odżywianie mają kluczowe znaczenie w powrocie do zdrowia. 

Antybiotyki są przeciwwskazane z dwóch przyczyn. Po pierwsze, mononukleoza jest chorobą spowodowaną przez wirusy, na które antybiotyki nie działają. Po drugie, stosowanie antybiotyków z grupy β-laktamów (penicylin) w trakcie mononukleozy może skutkować wystąpieniem wysypki plamisto-grudkowej, która dotyka około 70% pacjentów z mononukleozą leczonych tymi antybiotykami. 

Profilaktyka mononukleozy zakaźnej

Nie ma szczepionki chroniącej przed mononukleozą zakaźną. Aby chronić się przed zakażeniem, nie należy się całować, dzielić napojami, jedzeniem lub przedmiotami osobistymi z osobami cierpiącymi na mononukleozę. Przechorowanie daje odporność na całe życie, jednak wirus jest obecny w organizmie w formie latentnej (nieaktywnej). 

Osoby, które niedawno przebyły potwierdzone zakażenie EBV lub chorobę przypominającą mononukleozę zakaźną, nie powinny oddawać krwi w centrach krwiodawstwa.

Piśmiennictwo:

1. Centers for Disease Control and Prevention. Epstein-Barr virus and infectious mononucleosis. https://www.cdc.gov/epstein-barr/about-mono.html.
2. Dunmire SK, Hogquist KA, Balfour HH. Infectious Mononucleosis. Curr Top Microbiol Immunol 2015; 390(Pt 1): 211–240.
3. Fugl A, Andersen CL. Epstein-Barr virus and its association with disease – a review of relevance to general practice. BMC Fam Prac 2019; 20(1): 62.