Hipoglikemia polekowa

Definicje - ile cukru to za mało?

Hipoglikemię rozpoznaje się, gdy stężenie cukru we krwi wynosi <70 mg/dl (<3,9 mmol/l). Poziom glukozy nie musi jednak korelować z objawami klinicznymi - niektóre osoby mogą prawidłowo funkcjonować przy znacznie niższej glikemii, podczas gdy część chorych rozwinie dolegliwości przy glikemii nawet powyżej 100 mg/dl (zwłaszcza, jeżeli doszło do szybkiego spadku z wysokiego poziomu) [1]. 

Jeżeli dojdzie do zaburzenia czynności mózgu, a chory potrzebuje pomocy osób trzecich z powodu głębokich zaburzeń świadomości, mówimy o ciężkiej hipoglikemii. Z kolei, gdy pacjent sam potrafi sobie poradzić ze zbyt niskim poziomem cukru, jest to hipoglikemia łagodna [1].

Przyczyny hipoglikemii

Hipoglikemia może mieć wiele przyczyn. Do najważniejszych z nich należą m.in.:

• głodzenie, niedożywienie;
• choroby wątroby, np. marskość, zapalenie;
• choroby przewlekłe, np. nowotwory, zaawansowana niewydolność serca, POChP;
• insulinoma - rzadki nowotwór, wydzielający insulinę;
• zaburzenia endokrynologiczne, np. niedoczynność kory nadnerczy, niedoczynność tarczycy. 

Najczęściej jednak hipoglikemia jest spowodowana działaniem leków stosowanych w leczeniu cukrzycy. 

Hipoglikemia polekowa - na które leki należy uważać?

Insulina jest hormonem obniżającym stężenie cukru we krwi. Osoby z cukrzycą typu 1 oraz z zaawansowaną cukrzycą typu 2 produkują insulinę w niewystarczającej ilości lub nie wytwarzają jej wcale. Z tego względu muszą otrzymywać ją z zewnątrz - stosują insulinoterapię. Istnieją też leki stosowane w cukrzycy typu 2 na etapie, kiedy trzustka ma jeszcze zdolność wytwarzania insuliny, które pobudzają jej wydzielanie. Spośród doustnych leków przeciwcukrzycowych, największy potencjał do wywołania hipoglikemii mają pochodne sulfonylomocznika, np. glimepiryd, glipizyd, glibenklamid. Warto podkreślić, że nie wszystkie grupy leków stwarzają ryzyko wystąpienia hipoglikemii.

Ryzyko wystąpienia hipoglikemii u osób z cukrzycą jest większe w przypadku:

• podania zbyt dużej dawki insuliny lub leków doustnych;
• pominięcia posiłku lub spożycia zbyt małej ilości pokarmu po podaniu insuliny lub pochodnych sulfonylomocznika;
• intensywnego wysiłku fizycznego (do którego pacjent nie przygotował się odpowiednio);
• ciężkiej infekcji;
• spożycia alkoholu;
• przyspieszenia wchłaniania się insuliny po wstrzyknięciu (wysoka temperatura zwiększa przepływ krwi i wchłanianie leku, np. podczas upałów, pobytu w saunie lub gorącej kąpieli); 
• zwiększenia wrażliwości na insulinę, np. po schudnięciu, wprowadzeniu nowej diety, poprawie wyrównania cukrzycy;
• osób starszych i małych dzieci [1,2].

Niebezpieczeństwo stanowi też nieświadomość hipoglikemii, czyli nieodczuwanie spadku poziomu cukru. Jest to częste u osób z wielokrotnie powtarzającymi się epizodami hipoglikemii. Tacy pacjenci są bardziej narażeni na poważne, a nawet potencjalnie śmiertelne powikłania.

Objawy hipoglikemii

Hipoglikemia może być stanem zagrożenia życia. Z tego powodu każdy, zwłaszcza mając w otoczeniu osoby chorujące na cukrzycę, powinien znać objawy hipoglikemii i wiedzieć, jak zareagować, gdy się pojawią. 

Wczesne objawy:

• zawroty głowy, zaburzenia równowagi,
• zaburzenia koncentracji i uwagi,
• mroczki przed oczami,
• nudności,
• nasilony głód,
• pocenie się,
• bladość skóry,
• drżenie mięśni,
• lęk lub gniew [1,2].

Późne objawy:

• splątanie,
• zaburzenia mowy,
• osłabienie mięśni,
• napad padaczkowy,
• utrata przytomności,
• w skrajnych przypadkach śmierć [1,2].

Bezpieczne stosowanie leków w cukrzycy

Aby zminimalizować ryzyko wystąpienia hipoglikemii u chorych z cukrzycą, warto stosować się do poniższych zasad:

1. Monitoruj glikemię. W zależności od sposobu leczenia, lekarz zaleci Ci monitorowanie glikemii w konkretnych odstępach czasu - niektórzy wykonują pomiar raz w tygodniu, inni wielokrotnie w ciągu dnia. Regularne pomiary są szczególnie ważne u osób nieświadomych hipoglikemii, u których wykrycie niskiego poziomu glukozy we krwi w czasie rutynowej kontroli może być jedyną możliwością wczesnego wykrycia zaburzenia, a wdrożenie leczenia pozwoli zapobiec niebezpiecznym konsekwencjom. 
2. Dokładnie dawkuj leki. Insulina i inne leki stosowane w cukrzycy mogą być niebezpieczne, jeżeli zostaną podane w nieodpowiedniej dawce. Podczas ich przyjmowania skup się na wykonywanej czynności i sprawdź dwukrotnie, czy podajesz właściwą dawkę odpowiedniego preparatu. 
3. Jedz regularnie. Stałe pory posiłków i ich podobna wartość kaloryczna są bardzo ważne podczas leczenia insuliną oraz pochodnymi sulfonylomocznika. Warto też zawsze mieć przy sobie bogatą w cukier prosty przekąskę, którą należy spożyć, gdy pojawią się pierwsze objawy hipoglikemii. 
4. Planuj wysiłek fizyczny. Aktywność fizyczna zazwyczaj będzie wymagała przyjęcia większej ilości pokarmu lub zmniejszenia dawki leku prowadzącego do obniżenia poziomu we krwi. Zawsze dokładnie zaplanuj ćwiczenia i przygotuj się do nich. 
5. Alkohol spożywaj z rozwagą. Picie alkoholu zmniejsza zdolność wątroby do utrzymywania stałego poziomu cukru we krwi, nawet przez wiele godzin po jego spożyciu. Osłabi też Twoje odczuwanie objawów alarmowych hipoglikemii. Pamiętaj o regularnych pomiarach glikemii i spożywaniu pokarmów podczas konsumpcji alkoholu. 
6. Zadbaj o plan B. Zawsze należy brać pod uwagę scenariusz, że pomimo Twoich starań, dojdzie do hipoglikemii. Poinformuj osoby w swoim otoczeniu o alarmowych objawach i właściwym postępowaniu. Rozważ też noszenie przy sobie dokumentu informującego, że jesteś chory na cukrzycę, aby w razie potrzeby interwencji informacja ta była jasna dla osób udzielających Ci pomocy [1,2]. 

Pomoc doraźna - działaj szybko!

W przypadku wystąpienia hipoglikemii, należy dążyć do podania cukrów prostych. Jeżeli chory jest świadomy i może przyjmować pokarmy doustnie, najlepiej podać pokarm lub płyn zawierający cukier (cukierek, słodzoną herbatę) lub specjalny preparat glukozy przeznaczony dla osób z cukrzycą. Następnie należy podać normalny posiłek, aby zapobiec szybkiemu nawrotowi hipoglikemii. Warto wykonywać kontrolne pomiary glikemii, aby upewnić się, że poziom cukru został ustabilizowany. W przypadku ciężkiej hipoglikemii, gdy u chorego doszło do zaburzeń świadomości, należy natychmiast wezwać zespół pogotowia ratunkowego. Jeżeli nastąpi zatrzymanie krążenia, trzeba rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową.

Nie zwlekaj z pomocą - hipoglikemia może doprowadzić do uszkodzenia narządów wewnętrznych, w tym mózgu. Twoje szybkie działanie może uratować komuś życie. 

Referencje

1. [red.prow.] Gajewski P. Interna Szczeklika, Mały Podręcznik. Medycyna Praktyczna. Kraków, 2021/22. 
2. Mayo Clinic, Patient Care & Health Information: Diabetic Hypoglycemia (ostatni dostęp 10.08.2022)