Niedoczynność tarczycy u dorosłych

Niedoczynność tarczycy u dorosłych - informacje podstawowe

Tarczyca to gruczoł zlokalizowany na szyi, wydzielający hormony: tyroksynę (T4) i trijodotyroninę (T3). Niedoczynność tarczycy jest chorobą spowodowaną niedoborem hormonów tarczycy (T4 i T3) w stosunku do potrzeb organizmu. U osoby zdrowej tarczyca produkuje T4 i T3 pod wpływem wydzielanej przez przysadkę mózgową tyreotropiny (ang. thyroid stimulating hormone, TSH). Wysokie stężenia T4 i T3 są dla przysadki sygnałem do zmniejszenia wydzielania TSH, natomiast stężenia zbyt niskie pobudzają wydzielanie tego hormonu. Tyroksyna i trijodotyronina są niezbędne do prawidłowej pracy wielu narządów organizmu, dlatego ich niedobór może wywoływać szereg zróżnicowanych objawów.

W zależności od tego, czy przyczyną niedoboru hormonów tarczycy jest uszkodzenie jej samej, czy nadzorujących pracę tarczycy struktur mózgu (podwzgórza i przysadki), mówimy odpowiednio o pierwotnej i wtórnej niedoczynności tarczycy.

Przyczyny niedoczynności tarczycy u dorosłych

Najczęstsze przyczyny pierwotnej niedoczynności tarczycy u dorosłych to:

1. Przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, czyli choroba Hashimoto, w której układ odpornościowy rozpoznaje tarczycę jako „obcą”, co wywołuje przewlekły proces zapalny gruczołu i prowadzi do jego postępującego niszczenia, a tym samym powoduje zmniejszenie produkcji hormonów tarczycy.
2. Stan po operacyjnym usunięciu tarczycy. Usunięcie tarczycy jest metodą leczenia nadczynności tarczycy spowodowanej wolem guzowatym lub chorobą Gravesa-Basedowa, a także raka tarczycy. Po takim zabiegu dochodzi do trwałej niedoczynności tarczycy.
3. Stan po leczeniu jodem promieniotwórczym (radioaktywnym) z powodu np. nadczynności tarczycy wywołanej wolem guzowatym lub chorobą Gravesa-Basedowa. Promieniowanie uszkadza trwale komórki tarczycy, doprowadzając do jej niedoczynności.

Rzadziej do niedoczynności tarczycy dochodzi wskutek innych niż choroba Hashimoto zapaleń tarczycy (np. podostrego czy poporodowego zapalenia tarczycy), stosowania leków (takich jak np. lit czy interferon).

Epidemiologia niedoczynności tarczycy u dorosłych

Na niedoczynność tarczycy choruje około 5% dorosłych kobiet i około 1% mężczyzn. Częstość choroby rośnie wraz z wiekiem, ale na niedoczynność tarczycy mogą chorować również osoby młode i dzieci. W przypadku choroby Hashimoto często obserwuje się jej występowanie rodzinne.

Objawy niedoczynności tarczycy u dorosłych

Objawy niedoczynności tarczycy wynikają z niedoboru tyroksyny i trijodtyroniny. Zalicza się do nich m.in.:

• osłabienie, zmęczenie, senność i zmniejszoną tolerancję wysiłku, 
• przyrost masy ciała, 
• uczucie chłodu, łatwe marznięcie,
• wypadanie włosów,
• przewlekłą chrypę,
• tendencję do zaparć,
• parestezje, bóle i kurcze mięśni,
• zaburzenia miesiączkowania, niepłodność, poronienia,
• spadek libido, zaburzenia wzwodu,
• zaburzenia pamięci,
• depresję,
• niestabilność emocjonalną.

Dolegliwości zgłaszane przez chorych z niedoczynnością tarczycy mogą mieć różne nasilenie. U osób z łagodnymi objawami choroba przez wiele miesięcy może nie zostać rozpoznana. Należy również pamiętać, że nierozpoznana niedoczynność tarczycy u kobiety w ciąży może prowadzić do poronień, a także do wystąpienia wad wrodzonych u dziecka.

Niedobór hormonów tarczycy może być również przyczyną szeregu nieprawidłowości w wynikach podstawowych badań laboratoryjnych, w tym m.in.: zwiększenia stężenia cholesterolu, niedokrwistości czy obniżenia stężenia sodu w surowicy.

Aby potwierdzić rozpoznanie niedoczynności tarczycy, należy wykonać badania hormonalne. Przesiewowym badaniem przeprowadzanym w celu oceny czynności tarczycy jest pomiar stężenia TSH. Wynik powyżej górnej granicy normy sugeruje rozpoznanie niedoczynności tarczycy i wymaga dodatkowo oznaczenia stężenia wolnej tyroksyny (fT4). W pierwotnej niedoczynności tarczycy (spowodowanej niedoborem hormonów wywołanym uszkodzeniem lub usunięciem gruczołu) podwyższonemu stężeniu TSH towarzyszy obniżony poziom fT4. We wtórnej niedoczynności tarczycy (wskutek uszkodzenia struktur mózgu takich jak podwzgórze czy przysadka mózgowa) obniżone jest stężenie zarówno TSH, jak i fT4. 

Po potwierdzeniu rozpoznania niedoczynności tarczycy na podstawie badań hormonalnych należy wykonać badania mające na celu ustalenie jej przyczyny. Takim badaniem jest np. USG tarczycy. Na jego podstawie można rozpoznać np. chorobę Hashimoto, dla której typowa jest nierównomiernie obniżona echogeniczność tarczycy. Do innych badań potwierdzających rozpoznanie niedoczynności tarczycy w przebiegu choroby Hashimoto należy stwierdzenie podwyższonego stężenia przeciwciał przeciwko tarczycowej peroksydazie (ang. anti-thyroid peroxidase, aTPO) i/lub tyreoglobulinie (aTg) we krwi. 

Leczenie niedoczynności tarczycy u dorosłych

Leczenie niedoczynności tarczycy polega na regularnym uzupełnianiu niedoboru hormonu tarczycy lewotyroksyną, która – choć produkowana syntetycznie – ma taką samą budowę i działanie jak T4. 

Lewotyroksynę należy przyjmować o stałej porze dnia, najlepiej rano, na czczo, minimum 30 min przed posiłkiem. Jeżeli równocześnie pacjent musi stosować leki z grupy inhibitorów pompy protonowej (leki takie jak omeprazol, pantoprazol, lansoprazol) z powodu choroby refluksowej przełyku lub choroby wrzodowej, czas między przyjęciem lewotyroksyny a zażyciem leków z tej grupy należy wydłużyć do 60 min. Leczenie lewotyroksyną wyrównuje niedobór hormonów tarczycy i prowadzi do podwyższenia stężenia fT4 przy równoczesnym obniżeniu stężenia TSH. Miarą skuteczności leczenia jest ustąpienie objawów klinicznych i normalizacja stężenia TSH, która w przypadku dobrania odpowiedniej dawki leku następuje zazwyczaj po 6–8 tygodniach leczenia. Jeżeli w kontrolnym badaniu wynik stężenia TSH jest nieprawidłowy (zbyt niski lub zbyt wysoki), trzeba zmodyfikować dawkę lewotyroksyny – odpowiednio ją zmniejszyć lub zwiększyć. W początkowym etapie leczenia kontrolę TSH przeprowadza się średnio co około 3 miesiące. Po stabilizacji stężenia TSH i ustąpieniu objawów niedoczynności tarczycy kontrolne badania można wykonywać co 6–12 miesięcy. 

U większości pacjentów z rozpoznaniem niedoczynności tarczycy konieczne jest leczenie lewotyroksyną przez całe życie. U wybranych osób, u których przyczyną niedoczynności tarczycy jest np. jej poporodowe, podostre lub polekowe zapalenie, niedoczynność może być przejściowa, a co za tym idzie – ustąpić, dzięki czemu chorzy mogą zakończyć leczenie. 

Profilaktyka niedoczynności tarczycy u dorosłych

Choroba Hashimoto, podobnie jak powodująca nadczynność tarczycy choroba Gravesa-Basedowa, jest chorobą uwarunkowaną genetycznie, więc nie mamy wpływu na jej wystąpienie. W celu wczesnego wykrycia niedoczynności tarczycy wywołanej chorobą Hashimoto u krewnych chorych dotkniętych tą chorobą rekomenduje się okresową kontrolę TSH. Nie zaleca się u nich stosowania leków, które mogą wywołać niedoczynność tarczycy. 

Piśmiennictwo:

1. Jarząb B, Lewiński A, Płaczkiewicz-Jankowska E. Choroby układu wewnątrzwydzielniczego. W: Szczeklik A (red.). Choroby tarczycy. Interna Szczeklika 2021. Kraków: Medycyna Praktyczna; 2021: 1352–1420. 
2. Jonklaas J, Bianco AC, Bauer AJ et al. Guidelines for the treatment of hypothyroidism: prepared by the american thyroid association task force on thyroid hormone replacement. Thyroid 2014; 24(12): 1670–1751.