Padaczka

Co to jest padaczka?

Padaczka (epilepsja) to przewlekła choroba neurologiczna, która charakteryzuje się występowaniem napadów padaczkowych (np. drgawkowych, ale nie tylko). Padaczka jest jedną z najczęstszych chorób neurologicznych. Występuje u ludzi w każdym wieku, na wszystkich szerokościach geograficznych. Termin epilepsja pochodzi z języka greckiego i oznacza „być dotkniętym przez coś poza kontrolą”.

Jaka jest definicja padaczki?

O padaczce mówimy, jeżeli napady się powtarzają. Jeden napad padaczkowy nie jest padaczką.
Tradycyjna definicja pozwala rozpoznać padaczkę wtedy, kiedy u osoby chorej wystąpią co najmniej dwa napady padaczkowe, które nie były sprowokowane przez żadne czynniki wyzwalające (np. alkohol, nieprzespanie nocy), a odstęp między tymi dwoma napadami był co najmniej 24-godzinny.

Co to jest napad padaczkowy?

Napad padaczkowy to nagłe, przejściowe zaburzenie funkcji mózgu, które powstaje wskutek nadmiernych i gwałtownych wyładowań bioelektrycznych w komórkach nerwowych. Napady padaczkowe mogą manifestować się różnymi objawami i trwać różnie długo. Mogą przybierać postać krótkotrwałych zaburzeń uwagi, nagłych skurczów mięśni, drgawek całego ciała lub utrat przytomności.

Rodzaje napadów padaczkowych

Napady padaczkowe można podzielić na dwie zasadnicze grupy:

• napady częściowe (ogniskowe),
• napady uogólnione.

Napady częściowe to takie, podczas których osoba chora jest najczęściej świadoma tego, co się z nią dzieje, a po zakończeniu napadu pamięta zdarzenie. Objawy mogą być różne – np. ruchowe, czuciowe, psychiczne, autonomiczne. Objawy ruchowe mogą przybierać postać rytmicznych ruchów jednej kończyny, może dojść do zwrotu gałek ocznych, głowy, tułowia w jedną stronę. Chory zachowuje świadomość lecz nie potrafi tych ruchów powstrzymać. Objawy czuciowe mogą objawiać się jako drętwienie, mrowienie, palenie, pieczenie, uczucie bólu, ciepła lub zimna pojawiające się np. w ręce, a następnie obejmujące całą kończynę górną i tułów. Napady częściowe mogą przybierać postać zaburzeń widzenia polegających na widzeniu iskier, błysków, kolorowych świateł, wzorów falistych, zygzaków lub ubytków w polu widzenia łącznie ze ślepotą. Mogą wystąpić napady węchowe, polegające najczęściej na odczuwaniu bardzo nieprzyjemnego zapachu, np. zapachu palonych opon, plastiku. Objawy psychiczne częściowego napadu padaczkowego to np. uczucie déjà vu, natrętne wspomnienia, uczucie przebywania poza własnym ciałem i obserwowania go z zewnątrz, wrażenie zniekształcenia otaczających przedmiotów. Objawy autonomiczne to np. dolegliwości w nadbrzuszu polegające na uczuciu ucisku wstępującego do gardła, zblednięcie, pocenie się, zaczerwienienie, wypieki, ślinienie, łzawienie, rozszerzenie lub zwężenie źrenic, orgazm, bezdech, szybka praca serca, nietrzymanie moczu, wymioty. 

Napady uogólnione to takie, w których dochodzi do zaburzeń świadomości, czyli chory nie wie, co się z nim działo, nie pamięta tego, że wystąpił u niego napad. Można je podzielić na dwie grupy:

• Napady niedrgawkowe to np. napady nieświadomości. Polegają na tym, że osoba chora w trakcie wykonywania jakiejś czynności nagle traci świadomość, nieruchomieje, ale nie upada, po chwili powraca do kontynuowania czynności, którą przerwał napad. Zwykle taki napad trwa kilka sekund.
• Napady drgawkowe są najcięższym i najbardziej dramatycznym objawem padaczki. Chory nagle traci przytomność i upada. Pierwsza faza napadu to faza toniczna, która trwa od 1 do 20 sekund i polega na nagłym skurczu wszystkich mięśni szkieletowych. Pacjent jest wtedy wyprężony, towarzyszą temu głośny krzyk, bezdech i zasinienie twarzy. Kolejna faza to faza kloniczna, polegająca na powtarzających się, masywnych drgawkach mięśni całego ciała. Trwa od 30 sekund do 2 minut. Po ustąpieniu drgawek następuje faza ponapadowa, w trakcie której pacjent jest nadal nieprzytomny, jego mięśnie stają się wiotkie, następuje głęboki wdech i odgłosy głębokiego głośnego oddychania. Pojawia się ślinotok, często z ust wypływa pienista ślina podbarwiona krwią. Krew w ślinie pojawia się w wyniku przygryzienia języka. Następuje też bezwiedne oddanie moczu. Po napadzie pacjent pozostaje nieprzytomny przez różnie długi czas. Źrenice są szerokie. Pacjent jest splątany, nie wie, co się z nim działo, gdzie się znajduje. Chory jest niezwykle zmęczony i zapada w głęboki sen. Po obudzeniu zwykle jest obolały, odczuwa silny ból mięśni przypominający ból po intensywnym treningu na siłowni, odczuwa też ból w miejscach, w których doznał urazów podczas upadku i drgawek. 

Pierwsza pomoc podczas napadu

Jeżeli jest się świadkiem napadu padaczkowego, należy:

• zachować spokój i zabezpieczyć miejsce, w którym znajduje się pacjent, tak by nic mu nie groziło;
• chronić głowę chorego przed urazami, np. podłożyć coś miękkiego, by w trakcie drgawek nie uderzał nią o podłoże;
• zapewnić drożność dróg oddechowych, rozluźnić zapięcie wokół szyi i ułożyć pacjenta w pozycji bezpiecznej na boku.

Następnie czekamy, aż napad ustąpi. Jeżeli po napadzie chory jest senny, należy mu pozwolić zasnąć. Większość napadów uogólnionych ustępuje po 2–3 minutach. Jeżeli napad się przedłuża, należy wezwać pogotowie ratunkowe.

Czego nie należy robić podczas napadu padaczkowego?

Nie należy wkładać choremu czegokolwiek między zęby, krępować ruchów jego ciała, powstrzymywać siłą drgawek rąk i nóg, cucić chorego wodą, budzić, szarpać po napadzie.

Jakie są przyczyny padaczki?

Padaczka jest chorobą o niejednolitych przyczynach – oznacza to, że etiologia może być różna. U ok. 65–75% pacjentów nie da się zidentyfikować przyczyny wystąpienia padaczki. Taka padaczka, której etiologii nie można ustalić, nazywana jest idiopatyczną i wiąże się z predyspozycją genetyczną. Jedynie u 1/3 chorych na padaczkę udaje się ustalić jej etiologię.

Do najczęstszych znanych przyczyn padaczki należą:

• urazy głowy, łącznie z uszkodzeniem okołoporodowym, czyli takim, do którego doszło w życiu płodowym lub podczas porodu;
• naczyniowe choroby mózgu, czyli przebycie udaru mózgu;
• choroby zwyrodnieniowe mózgu, czyli np. choroba Alzheimera;
• choroby demielinizacyjne, czyli np. stwardnienie rozsiane;
• pierwotne guzy (nowotwory) mózgu lub przerzuty nowotworowe do mózgu;
• choroby zapalne ośrodkowego układu nerwowego, czyli zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub zapalenie mózgu;
• uszkodzenie toksyczne mózgu, np. w wyniku przewlekłego nadużywania alkoholu lub stosowania narkotyków (np. kokainy, amfetaminy);
• stosowanie niektórych leków.

Jak wygląda diagnostyka padaczki?

Diagnostyką i leczeniem padaczki zajmuje się lekarz neurolog. Podstawowe znaczenie w rozpoznaniu padaczki ma dokładny wywiad uzyskany od chorego, rodziny i naocznych świadków napadu padaczkowego. Lekarz zadaje wiele pytań, które pomagają w ustaleniu rozpoznania i dobraniu odpowiedniego leczenia. Bardzo ważny jest dokładny opis napadu, pory dnia i okoliczności, w jakich wystąpił, czasu jego trwania, przyjmowanych leków. Lekarz dopytuje o czynniki wyzwalające napad, do których należą: brak snu, alkohol, długie oglądanie telewizji lub gra na komputerze, uczestniczenie w zdarzeniu, w czasie którego pojawiły się mrugające światła (np. dyskoteka, koncert).

Następnie lekarz przeprowadza dokładne badanie neurologiczne, podczas którego można wykryć objawy uszkodzenia układu nerwowego, których obecności pacjent nie jest świadomy.

Kolejny etap to zlecenie badań dodatkowych. Najistotniejszym badaniem w diagnostyce padaczki jest badanie elektroencefalograficzne (EEG). EEG jest nieinwazyjną metodą pomiaru napięcia między elektrodami rejestrującymi czynność bioelektryczną mózgu. Wykonuje się również badanie neuroobrazowe głowy, czyli rezonans magnetyczny lub tomografię komputerową.

Leczenie padaczki

Istnieje wiele leków przeciwpadaczkowych, które dobiera się indywidualnie do danego pacjenta. W wyborze leku znaczenie mają: wiek, płeć, choroby współistniejące, przyczyna padaczki (jeśli jest znana), rodzaje napadów, jakich doświadcza pacjent. Najlepiej, by leczenie było prowadzone przez lekarza neurologa specjalizującego się w leczeniu padaczki. Głównym celem leczenia jest zmniejszenie ryzyka wystąpienia kolejnego napadu padaczkowego. W niektórych przypadkach udaje się uzyskać całkowite ustąpienie napadów padaczkowych, co po pewnym czasie leczenia pozwala na odstawienie leków przeciwpadaczkowych.

Piśmiennictwo

1. Jędrzejczak J. Padaczka: najtrudniejsze są odpowiedzi na proste pytania. Termedia, Poznań 2008.
2. Jędrzejczak J, Mazurkiewicz-Bełdzińska M. (red.). Padaczka: diagnostyka różnicowa padaczkowych i niepadaczkowych incydentów napadowych. PZWL, Warszawa 2016.
3. Stępień A (red.). Neurologia. Medical Tribune, Warszawa 2015.
4. Louis ED, Mayer SA, Rowland LP (red.). Merritt Neurologia. Edra Urban & Partner, Wrocław 2017.
5. Bradley W i wsp. Neurologia w praktyce klinicznej. Czelej, Lublin 2007.
6. Prusiński A. Neurologia praktyczna. PZWL, Warszawa 2011.
7. Mumenthaler M, Mattle H (red.). Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2001.