Tętniak mózgu – przyczyny, objawy, leczenie, badania

Tętniak mózgu – przyczyny

Tętniaki mózgu najczęściej rozwijają się w wieku dorosłym. Ich powstawanie może być wynikiem wrodzonych nieprawidłowości w budowie ścian tętnic, miażdżycy, a także zapaleń ściany naczynia. Tętniaki powstają, gdy dochodzi do uszkodzenia błony środkowej ściany tętnicy w wyniku długotrwałego oddziaływania czynników hemodynamicznych, takich jak nadciśnienie tętnicze, bądź w wyniku zawirowań krwi w miejscach rozgałęzienia tętnic.

Tętniaki workowate stanowią około 80% wszystkich tętniaków mózgu i występują głównie w miejscach rozgałęzień tętnic. Ściana tych tętniaków jest cienka, a w ich wnętrzu mogą się tworzyć skrzepliny. 

Tętniaki wrzecionowate są zazwyczaj związane z miażdżycą. Występują głównie u osób starszych, ale mogą pojawić się także u osób młodszych, zwłaszcza w przypadku zapaleń naczyń lub w zespole Marfana. Tętniaki wrzecionowate rzadziej prowadzą do krwotoków podpajęczynówkowych, ale częściej tworzą skrzepliny, które mogą blokować światło naczynia, skutkując niedokrwieniem  mózgu.

Badania przesiewowe w kierunku tętniaków mózgu zaleca się osobom z niektórymi chorobami genetycznymi, takimi jak np. autosomalna dominująca wielotorbielowatość nerek, zespół Marfana, neurofibromatoza typu 1. Choć tętniaki mogą nie wywoływać objawów, u niektórych pacjentów prowadzą do krwawienia, co wiąże się z poważnym ryzykiem, w tym śmiercią lub trwałą niepełnosprawnością.

Tętniak mózgu – epidemiologia i czynniki ryzyka

Tętniaki mózgowe występują u około 3,2% populacji. Najczęściej wykrywa się je między 40. a 60. rokiem życia; tylko sporadycznie występują u noworodków. Do czynników ryzyka wystąpienia tętniaka mózgu zaliczamy: czynniki genetyczne (rodzinne występowanie), nadciśnienie tętnicze, płeć żeńską, miażdżycę, palenie papierosów, urazy i stany zapalne naczyń.

Tętniak mózgu – diagnostyka

Przed pęknięciem tętniaki mózgu zazwyczaj nie dają żadnych objawów, a badania przesiewowe w całej populacji są nierealne ze względu na koszty obrazowania mózgu. Niepęknięte tętniaki wykrywa się głównie przypadkowo lub podczas diagnostyki wśród rodzin osób dotkniętych chorobą.

Tętniak mózgu – objawy

Tętniaki wewnątrzczaszkowe najczęściej nie powodują żadnych dolegliwości. W przypadku dużego rozmiaru tętniaka lub ucisku struktur mózgu może dochodzić do pojawiania się objawów neurologicznych w zależności od umiejscowienia, tj.: bólu głowy, zawrotów głowy, szumu w uszach, zaburzeń widzenia. Zmiany tętniakowate najczęściej są wykrywane przypadkowo w trakcie badań obrazowych głowy wykonywanych z innych przyczyn lub rozpoznawane już w przypadkach nagłego krwawienia wewnątrzczaszkowego.

Krwotok podpajęczynówkowy – objawy

Objawy krwotoku podpajęczynówkowego (który może wystąpić w wyniku pęknięcia tętniaka mózgu) obejmują nagły i bardzo silny ból głowy, najczęściej w okolicy potylicy (tylnej części głowy) oraz karku. Ból może być jednostronny, to znaczy występować tylko po jednej stronie. Dodatkowo ból głowy może być związany z światłowstrętem (uczuciem dyskomfortu lub bólu w oczach przy ekspozycji na światło), nudnościami, zaburzeniami świadomości (takimi jak dezorientacja lub osłabienie zdolności koncentracji), a w cięższych przypadkach może prowadzić do śpiączki (utraty świadomości).

Po 3–12 godzinach od pęknięcia tętniaka mogą pojawić się objawy oponowe, które są reakcją organizmu na obecność krwi w przestrzeni między mózgiem a jego osłonkami (pajęczynówką). Objawy oponowe obejmują sztywność karku oraz ból przy poruszaniu głową.

Pęknięcie tętniaka mózgu może nastąpić na skutek nagłego wzrostu ciśnienia tętniczego (wysokiego ciśnienia krwi), spowodowanego np. wysiłkiem fizycznym, takim jak podnoszenie ciężarów, wypróżnianie, stosunek płciowy, czy uraz głowy.

Pęknięcie tętniaka mózgu a rokowanie

Cechy tętniaka, takie jak jego lokalizacja w tzw. tylnym kręgu (obejmującym tętnice kręgowe, tętnice podstawne oraz tętnice tylne mózgu), duża średnica (powyżej 10 mm) oraz wcześniejsze krwawienia, wiążą się z wyższym ryzykiem pęknięcia tętniaka. Śmiertelność w przypadku krwotoku podpajęczynówkowego spowodowanego pęknięciem tętniaka jest znaczna. Wśród osób, u których doszło do krwotoku podpajęczynówkowego:

• 12% umiera natychmiast;
• ponad 30% umiera w ciągu miesiąca;
• od 25% do 50% umiera w ciągu 6 miesięcy;
• 30% osób, które przeżyły, pozostaje całkowicie lub częściowo zależnych od pomocy innych osób.

Tętniak mózgu – leczenie

Dostępne są 3 opcje leczenia tętniaków mózgu: leczenie zachowawcze, klipsowanie mikrochirurgiczne oraz leczenie wewnątrznaczyniowe. Celem 2 ostatnich metod jest wykluczenie tętniaka z normalnego krążenia krwi.

• Leczenie zachowawcze polega na obserwacji tętniaka oraz leczeniu czynników ryzyka, takich jak nadciśnienie tętnicze czy inne problemy zdrowotne, które mogą sprzyjać rozwojowi tętniaków.
• Klipsowanie mikrochirurgiczne to zabieg, w którym chirurg zakłada specjalny klips na tętniaka, aby zatrzymać przepływ krwi w tętniaku.
• Leczenie wewnątrznaczyniowe polega na wprowadzeniu cewnika do naczyń krwionośnych, a następnie wprowadzeniu materiałów (np. spirali) do tętniaka, co również skutkuje wykluczeniem tętniaka z krążenia.

Leczenie neurochirurgiczne (np. klipsowanie mikrochirurgiczne) wiąże się z większym ryzykiem powikłań niż leczenie wewnątrznaczyniowe, ale po leczeniu wewnątrznaczyniowym ryzyko ponownego pęknięcia tętniaka jest nieco wyższe. Dlatego decyzja o leczeniu powinna uwzględniać równowagę między ryzykiem leczenia a ryzykiem pęknięcia tętniaka.

Ryzyko pęknięcia tętniaka w ciągu roku wynosi średnio 1,4%, a w ciągu 5 lat – 3,4%. Czynniki, które mogą wpływać na ryzyko pęknięcia tętniaka, obejmują:

• wiek pacjenta,
• nadciśnienie (wysokie ciśnienie krwi),
• historię wcześniejszych krwotoków podpajęczynówkowych,
• wielkość tętniaka,
• lokalizację tętniaka w mózgu.

Wielkość tętniaka monitoruje się za pomocą badań takich jak angiografia (obrazowanie naczyń krwionośnych), angiografia rezonansu magnetycznego (angio-MRI) lub angiografia tomografii komputerowej (angio-TK).

W przypadku krwotoku podpajęczynówkowego (krwawienie do przestrzeni wokół mózgu) niezbędne jest natychmiastowe leczenie w wyspecjalizowanych ośrodkach neurochirurgicznych, które dysponują odpowiednim zapleczem intensywnej terapii.

Tętniak mózgu – jak zapobiegać?

Nie ma obecnie metody zapobiegania powstawaniu tętniaków mózgu. W przypadkach stwierdzenia bezobjawowych zmian istotne jest kontrolowanie przewlekłych schorzeń, zwłaszcza nadciśnienia tętniczego oraz hiperlipidemii, a także unikanie palenia tytoniu. W każdym przypadku pojawienia się zmian neurologicznych należy pilnie skontaktować się z lekarzem.

Piśmiennictwo:

1. Jiang B, Paff M, Colby GP i wsp. Cerebral aneurysm treatment: modern neurovascular techniques. Stroke Vasc Neurol 2016; 1(3): 93–100.
2. Xu Z, Rui YN, Hagan JP i wsp. Intracranial aneurysms: pathology, genetics, and molecular mechanisms. Neuromolecular Med 2019; 21(4): 325–343.
3. Gajewski P (red.). Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna, Kraków 2023.