Rak wątroby – przyczyny, objawy, rokowanie

Kto może zachorować na raka wątroby?

Najczęstszym pierwotnym (czyli niebędącym przerzutem) nowotworem wątroby jest rak wątrobowokomórkowy (określany również jako HCC – hepatocellular carcinoma). Zwykle występuje on u osób, których wątroba została uszkodzona, np. wskutek:

• zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu B lub C (WZW B lub C);
• marskości alkoholowej wątroby;
• niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby (NAFLD);
• narażenia na aflatoksyny – zielonkawą pleśń porastającą produkty spożywcze (w przypadku jej pojawienia się nie wystarczy odkrojenie zepsutej części – grzyb zajął już większy obszar niż jesteśmy w stanie zobaczyć gołym okiem, a zatem należy wyrzucić cały produkt lub opakowanie);
• przyjmowania sterydów anabolicznych;
• niektórych chorób genetycznych, np. niedoboru α1-antytrypsyny (defektu wydzielania przez wątrobę pewnego białka, które w efekcie gromadzi się w niej i ją uszkadza), hemochromatozy (nadmiernego wchłaniania żelaza z pokarmu i jego odkładania się w różnych narządach), choroby Wilsona (gromadzenia się miedzi w organizmie) czy porfirii (zaburzenia powstawania hemoglobiny, która umożliwia erytrocytom, czyli czerwonym krwinkom, transport tlenu do innych komórek) [2].

Biorąc pod uwagę czynniki ryzyka, zaleca się, aby pacjenci ze stwierdzoną marskością wątroby, przewlekłym zapaleniem wątroby typu B lub nasilonym włóknieniem tego narządu raz na 6 miesięcy poddawali się badaniu USG. Zwiększa to szanse na wczesne wykrycie ewentualnego nowotworu, a tym samym na powodzenie jego leczenia [2, 3].

Jednocześnie warto podkreślić, że doustna antykoncepcja hormonalna, której zarzucano negatywny wpływ na rozwój raka wątroby, ma związek z występowaniem jedynie gruczolaka wątrobowokomórkowego typu 1 – łagodnego nowotworu, który ma bardzo niskie ryzyko zezłośliwienia. Stare badania, na podstawie których wyciągnięto kiedyś odwrotne wnioski, opierały się na obserwacji pacjentek stosujących stare leki zawierające dużo wyższe niż w obecnie dostępnych preparatach dawki hormonów [4].

Rak dróg żółciowych a rak wątroby

Potoczne nazewnictwo nie zawsze pokrywa się z nomenklaturą medyczną, co może prowadzić do nieporozumień. Przykładowo, mianem “raka wątroby” określa się czasem również inne nowotwory zlokalizowane pierwotnie w okolicy wątroby i naciekające ten narząd. Mowa przede wszystkim o raku pęcherzyka żółciowego (zwanego przez pacjentów “woreczkiem żółciowym”) i raku dróg żółciowych. Obie te choroby dotyczą przede wszystkim osób w podeszłym wieku (powyżej 70. r.ż.), a do dodatkowych czynników ryzyka należą:

• palenie papierosów,
• kamica pęcherzyka żółciowego,
• narażenie na niektóre związki chemiczne (m.in. nitrozaminy obecne w przetworzonym mięsie, PCV),
• pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych (czasem określane jako PSC) prowadzące do ich włóknienia,
• nieswoiste zapalenia jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna i WZJG, czyli wrzodziejące zapalenie jelita grubego).

Do typowych objawów raka dróg żółciowych i pęcherzyka żółciowego należą żółtaczka, świąd i ciemne zabarwienie moczu, a także ból brzucha i ogólne złe samopoczucie. Niestety, pojawiają się one stosunkowo późno, co odwleka w czasie diagnozę i opóźnia rozpoczęcie leczenia [5].

Zobacz także:

>>> Badania wątroby

>>> Doskwiera Ci uporczywy świąd? To może być choroba wątroby

>>> Encefalopatia wątrobowa

Objawy nowotworu wątroby

Objawy raka wątrobowokomórkowego i innych nowotworów zlokalizowanych w tym narządzie są niespecyficzne i zwykle pojawiają się dopiero w momencie, kiedy choroba jest już zaawansowana. Należą do nich:

• przewlekłe zmęczenie;
• brak apetytu;
• powiększenie obwodu brzucha;
• żółtaczka – żółte zabarwienie twardówek oczu, a następnie również skóry;
• uczucie pełności w nadbrzuszu;
• obrzęki kończyn dolnych.

Ich wystąpienie powinno skłonić do wizyty u lekarza rodzinnego, który zleci dodatkowe badania (w pierwszej kolejności oznaczenie odpowiednich parametrów we krwi i USG jamy brzusznej). W przypadku niepokoju onkologicznego, kolejnym krokiem może być wykonanie innych badań obrazowych (np. MRI – rezonansu magnetycznego) i – rzadziej – biopsja oraz wystawienie karty DiLO [2].

Warto jednak podkreślić, że USG to badanie przesiewowe i nie każda uwidoczniona w ten sposób zmiana ostatecznie okazuje się nowotworem złośliwym. Czasem okazuje się, że niepotrzebny niepokój wzbudziły guzki regeneracyjne (powstające w przewlekle uszkodzonej wątrobie) albo łagodny naczyniak, który jest wykrywany przypadkowo nawet u 7% pacjentów. W obu przypadkach nie ma potrzeby leczenia, a postępowaniem z wyboru jest obserwacja – powtarzanie badania USG raz w roku [3, 6].

Jak przebiega leczenie raka wątroby?

Wybór metody leczenia raka wątrobowokomórkowego zależy od stopnia zaawansowania nowotworu (głównie od rozmiaru guza i lokalizacji ewentualnych przerzutów) oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta (wydolności wątroby i współwystępowania innych chorób).

Podstawą jest zwykle leczenie miejscowe: chirurgiczne usunięcie fragmentu wątroby z guzem, ablacja (zniszczenie tkanki nowotworowej za pomocą fal radiowych, substancji chemicznych albo bardzo niskiej lub wysokiej temperatury), ewentualnie przeszczepienie wątroby. U chorych z rozsianym nowotworem istnieje również możliwość włączenia leku doustnego: sorafenibu, który ogranicza podziały nieprawidłowych komórek [2].

Ile żyje się z rakiem wątroby?

5-letnia przeżywalność po resekcji wątroby wynosi 34–65%. Jest ona większa w przypadku przeszczepienia narządu. Wówczas 80% pacjentów przeżywa 5 lat, 60% – 10 lat, a 30% – 20 lat [2].

Należy jednak podkreślić, że u pacjentów z rakiem wątroby – podobnie jak u tych z nowotworami innych narządów – rokowanie jest silnie zależne od stopnia zaawansowania choroby w momencie rozpoznania. Wobec tego warto prowadzić zdrowy tryb życia (dbać o zdrową dietę i aktywność fizyczną, ograniczyć spożywanie alkoholu i rzucić palenie), a także obserwować swoje ciało i zmiany, które w nim zachodzą. Jeśli cokolwiek Cię niepokoi, skonsultuj to ze swoim lekarzem – wczesne wykrycie choroby (nie tylko nowotworowej) to podstawa!

Referencje

1. Wojciechowska, U., Barańska, K., Michałek, I., Olasek, P., Miklewska, M., & Didkowska, J. A. (2021). Nowotwory złośliwe w Polsce w 2020 roku. Krajowy Rejestr Nowotworów. https://onkologia.org.pl/sites/default/files/publications/2023-01/nowotwory_2020.pdf 
2. Szczeklik, A., & Gałecki, P. (2023). Interna Szczeklika 2023/24. Mały podręcznik. Medycyna Praktyczna. 
3. Szurowska, E., Nowicki, T., & Studniarek, M. (2011). Diagnostyka obrazowa raka pierwotnego wątroby. Onkologia W Praktyce Klinicznej, 7(2), 73–83.
4. An N. (2015). Oral Contraceptives Use and Liver Cancer Risk: A Dose-Response Meta-Analysis of Observational Studies. Medicine, 94(43), e1619. https://doi.org/10.1097/MD.0000000000001619 
5. Moris, D., Palta, M., Kim, C., Allen, P. J., Morse, M. A., & Lidsky, M. E. (2023). Advances in the treatment of intrahepatic cholangiocarcinoma: An overview of the current and future therapeutic landscape for clinicians. CA: a cancer journal for clinicians, 73(2), 198–222. https://doi.org/10.3322/caac.21759 
6. Bioulac-Sage, P., Laumonier, H., Laurent, C., Blanc, J. F., & Balabaud, C. (2008). Benign and malignant vascular tumors of the liver in adults. Seminars in liver disease, 28(3), 302–314. https://doi.org/10.1055/s-0028-1085098