Zawroty głowy przy wstawaniu – jakie mogą być ich przyczyny?

Jakie są przyczyny zawrotów głowy przy wstawaniu?

Zawroty głowy przy wstawaniu są typowe dla hipotonii (hipotensji) ortostatycznej. Jest to patologia, która charakteryzuje się spadkiem ciśnienia tętniczego krwi po przyjęciu pozycji pionowej. Hipotensja może prowadzić do zasłabnięć, a nawet omdleń. Zdecydowanie częściej występuje u osób starszych, prowadząc do upadków, które mogą być groźne w skutkach. Do przyczyn, które najczęściej powodują występowanie hipotonii ortostatycznej, należą leki moczopędne i rozszerzające naczynia krwionośne, które stosowane są w leczeniu nadciśnienia tętniczego i niewydolności serca. 

Do innych przyczyn hipotonii ortostatycznej należą: 

• uszkodzenie układu nerwowego na skutek nadużywania alkoholu lub w przebiegu długo trwającej cukrzycy, 
• choroby serca – niewydolność serca, zaburzenia rytmu, przebyty zawał serca, 
• odwodnienie i zaburzenia elektrolitowe, 
• ciężka infekcja, 
• niedokrwistość, 
• niedoczynność tarczycy.

Na wystąpienie hipotensji ortostatycznej narażeni są również chorzy ze zwyrodnieniem układu nerwowego (choroba Parkinsona, otępienie z ciałami Lewy’ego, zanik wieloukładowy), a także osoby starsze, zwłaszcza z zespołem kruchości. 

Występowanie zawrotów głowy podczas nagłej zmiany pozycji ciała może sugerować także łagodne położeniowe zawroty głowy, które są spowodowane uwolnieniem się i przesuwaniem kamyczków (otolitów) umiejscowionych w uchu wewnętrznym, a dokładniej w obrębie kanałów półkolistych ucha wewnętrznego. Za ich przyczynę uważa się urazy, zapalenie nerwu przedsionkowego, chorobę Meniere’a, migrenowe bóle głowy, operacje w obrębie zatok przynosowych i uszu, zabiegi stomatologiczne, a także nagłą głuchotę. 

Kolejnym powodem, dla którego może “kręcić się” w głowie jest zapalenie nerwu przedsionkowego. Jest to najprawdopodobniej manifestacja zakażenia HSV-1 (wirusa opryszczki zwykłej). Głównym objawem są w tym przypadku silne zawroty głowy, najczęściej o nagłym początku, które nasilają się przy zmianie pozycji ciała. Mogą towarzyszyć im wymioty. 

Zawroty głowy mogą być także wywołane stosowaniem niektórych leków. Należą do nich między innymi glikozydy naparstnicy, leki antyarytmiczne, leki przeciwpadaczkowe, opioidy, leki przeciwgrzybicze, a także leki przeciwcukrzycowe. 

Do pozostałych przyczyn, które mogą wywoływać zawroty głowy podczas wstawania, należą: 

• hipoglikemia, 
• nadciśnienie tętnicze, 
• zaburzenia błędnikowe, 
• choroby układu krążenia (zaburzenia rytmu serca, niewydolność serca), 
• polineuropatie lub choroby neurodegeneracyjne, 
• infekcje w obrębie ośrodkowego układu nerwowego
• fizjologiczne zawroty głowy, związane z ruchem. 

Jak zdiagnozować zawroty głowy przy wstawaniu?

Diagnostyka zawrotów głowy obejmuje przede wszystkim dokładny wywiad lekarski, oceniający nagłość i częstość występowania zawrotów głowy, czas ich trwania, występowanie szumów usznych oraz nudności i wymiotów. Dane z wywiadu pozwolą lekarzowi na skierowanie na odpowiednie badania diagnostyczne. 

Kolejnym krokiem jest badanie lekarskie, które obejmuje pomiar ciśnienia tętniczego, a także elementy badania neurologicznego – badanie nerwów czaszkowych, równowagi oraz obecność oczopląsu. Czasem konieczne jest wykonanie badań obrazowych głowy, na przykład tomografii komputerowej.

W diagnostyce hipotonii ortostatycznej istotne jest wykonanie testu aktywnej pionizacji. Podczas badania pacjent leży przez około 5 minut, a następnie podnosi się do pozycji stojącej i przebywa w niej około 3 minuty. Lekarz dokonuje pomiarów ciśnienia tętniczego zarówno w pozycji leżącej, jak i stojącej. W przypadku spadku ciśnienia tętniczego o odpowiednią wartość test uznaje się za pozytywny i pozwala na rozpoznanie hipotonii ortostatycznej. Jeśli rozpoznanie jest niepewne lub gdy badanie jest niebezpieczne dla pacjenta, zaleca się wykonanie testu pochyleniowego, który składa się z trzech etapów. Na początku badania pacjent przebywa w pozycji leżącej, aby następnie być stopniowo pionizowanym. Test należy zakończyć w przypadku spadku ciśnienia, wystąpienia objawów lub zakończenia fazy czynnej badania.

Typowym objawem hipotonii ortostatycznej jest uczucie nadchodzącego omdlenia (zimne poty, mroczki przed oczami) lub omdlenie, które następuje tuż po pionizacji. 

Omdlenie jest przejściową utratą przytomności, które zwykle ustępuje samoistnie po około 20 sekundach. Może być poprzedzone stanem przedomdleniowym, występują wtedy tzw. objawy prodromalne (zwiastunowe), które mogą ustąpić zanim dojdzie do utraty przytomności lub nasilać się, prowadząc do omdlenia. 

Do objawów zwiastunowych należą: 

• zawroty głowy (ale bez uczucia wirowania), 
• uczucie gorąca, 
• pocenie się, 
• nudności, 
• zamazanie pola widzenia, aż do przemijającego niedowidzenia. 

Objawy hipotensji ortostatycznej mogą obejmować wiele układów. Ich najważniejszą cechą jest jednak to, że pojawiają się po przyjęciu pozycji stojącej i ustępują po przyjęciu pozycji siedzącej lub leżącej. 

Do objawów tych zaliczamy: 

• bladość, 
• osłabienie, 
• zmęczenie, 
• nudności, 
• duszność, 
• ból w klatce piersiowej,
• kołatanie serca. 

Objawy mogą dotyczyć również mięśni obręczy barkowej – pojawia się ból szyi i ramion, określany, jako zespół “wieszaka na płaszcze”. Występować mogą również niewyraźne czy przyciemnione widzenie. 

Drugą najczęstszą przyczyną występowania zawrotów głowy związanych z pionizacją ciała są łagodne położeniowe zawroty głowy. Objawy wyzwalane są ruchem pionowym głowy, bywają szczególnie dokuczliwe podczas zmiany pozycji pacjenta w łóżku, nie mają także charakteru ciągłego. Po wystąpieniu ataku zawrotów głowy (trwającego zwykle nie dłużej niż kilkadziesiąt sekund) może utrzymywać się uczucie niestabilności. 

Podstawowym testem wykrywającym to schorzenie jest wykonanie manewru Dixa-Hallpike’a, który polega na ułożeniu pacjenta w odpowiedniej pozycji i rotacji głowy. 

Jak radzić sobie z zawrotami głowy przy wstawaniu?

Postępowanie w przypadku zawrotów głowy ma charakter objawowy i ma na celu złagodzenie lub usunięcie dolegliwości.

W przypadku hipotonii ortostatycznej leczenie koncentruje się na zmniejszeniu objawów, co pozwala na poprawę jakości życia. Postępowanie obejmuje zidentyfikowanie przyczyny dolegliwości i jej leczenie. Kluczowa może okazać się modyfikacja stosowanego dotychczas leczenia lub wyeliminowanie leku, który potencjalnie jest przyczyną hipotensji ortostatycznej. Ważne jest również unikanie sytuacji, które wywołują hipotensję (np. stopniowe podnoszenie się z pozycji pionowej), a także próba stosowania manewrów, które przeciwdziałają obniżeniu się ciśnienia tętniczego (np. krzyżowanie nóg, kucanie). Warto pamiętać również o właściwym nawodnieniu organizmu (minimum 1,5 litra wody dziennie) i spożyciu sodu (w postaci soli kuchennej, przy braku przeciwwskazań, na przykład kardiologicznych), a także regularnej aktywności fizycznej. 

W przypadku łagodnych położeniowych zawrotów głowy jedyną skuteczną metodą leczenia są techniki repozycyjne, natomiast leczenie farmakologiczne nie przynosi żadnych efektów terapeutycznych. Celem rehabilitacji jest takie przemieszczenie otolitów (kamyczków), aby nie wywoływały objawów chorobowych. W leczeniu zastosowanie znalazły trzy techniki rehabilitacyjne:

• technika pozycyjna Brandta i Daroffa, 
• manewr uwalniający Semona, 
• manewr repozycyjny Epleya.

Bardzo ważne jest, aby w przypadku pojawienia się zawrotów głowy skonsultować się z lekarzem, przede wszystkim, aby wykluczyć patologie w obrębie ośrodkowego układu nerwowego. Zdarza się, że zawroty głowy to pierwszy objaw poważnej choroby, tak może być np. w przypadku stwardnienia rozsianego. 

Konsultacja merytoryczna Lek. Mirosław Niedbała

Referencje

1. prof. dr hab. n. med. Jurek Olszewski. (2020). Stany Nagłe po Dyplomie. Nagłe Zawroty Głowy – Przyczyny i Postępowanie. https://podyplomie.pl/stanynaglepodyplomie/34448,nagle-zawroty-glowy-przyczyny-i-postepowanie (ostatni dostęp: 1.11.2023 r.) 
2. Interna Szczeklika 2022. Podręcznik chorób wewnętrznych. Red. Piotr Gajewski, Andrzej Szczeklik. Medycyna Praktyczna. Wydanie 13. 2022