Łatwe męczenie się - co może je powodować i kiedy zgłosić się do lekarza?

Niehigieniczny tryb życia – narażenie na przewlekły stres, siedząca praca i brak aktywnego wypoczynku, często prowadzą do nadwagi i otyłości, a także poczucia zmęczenia nawet przy niewielkim wysiłku. W opisanych sytuacjach najlepszym rozwiązaniem jest stopniowa zmiana nawyków żywieniowych i stylu życia, dbanie o prawidłową higienę snu i aktywność fizyczną. Wprowadzenie nawet niewielkich modyfikacji dotychczasowego stylu życia daje pierwsze efekty po krótkim czasie. Przewlekłe zmęczenie może jednak być pierwszym objawem wielu chorób układu krążenia, układu oddechowego, a także chorób autoimmunologicznych, a nawet nowotworowych. Dlatego nie należy go lekceważyć. Jakie objawy powinny wzbudzić niepokój? Kiedy zgłosić się do lekarza?

Kardiologiczne przyczyny zwiększonej męczliwości

Zwiększona męczliwość, której towarzyszy duszność, kaszel, obrzęki wokół kostek oraz częste nocne oddawanie moczu (nykturia), może świadczyć o niewydolności mięśnia sercowego. Może być ona wywołana wtórnie do wielu innych chorób – najczęściej nieleczonego nadciśnienia tętniczego i choroby niedokrwiennej serca. 

Przewlekłe zmęczenie, duszność i niemiarowość akcji serca (poczucie nierównego bicie serca), a nawet omdlenia mogą natomiast świadczyć o wystąpieniu migotania przedsionków – najczęstszej nadkomorowej arytmii serca, która nieleczona prowadzi do wielu powikłań, np. udaru niedokrwiennego mózgu.. Warto zaznaczyć, że migotanie przedsionków może przebiegać  bezobjawowo lub jego jedynym objawem może być właśnie przewlekłe zmęczenie. 

Kolejną jednostką chorobową, która wywołuje niespecyficzne dolegliwości, rozwija się powoli i podstępnie jest nadciśnienie tętnicze – może ono powodować m.in. bóle głowy, zmęczenie, a także krwawienia z nosa. 

Niepokój kardiologiczny powinno wzbudzić również nagłe pogorszenie tolerancji wysiłku, duszność i ból w klatce piersiowej, szczególnie promieniujący do żuchwy i lewego barku. Są to objawy charakterystyczne dla zawału serca –  jeśli wystąpią wskazane jest niezwłoczne wezwanie Zespołu Ratownictwa Medycznego lub zgłoszenie się do najbliższego Szpitalnego Oddziału Ratunkowego. 

Należy także pamiętać, że męczliwość może być spowodowana działaniem niepożądanym wielu leków stosowanych w chorobach układu krążenia np. leków przeciwnadciśnieniowych, czy beta-blokerów. Szczególnie w grupie pacjentów przyjmujących wiele leków jednocześnie – w przypadku wystąpienia takich objawów warto skonsultować je z lekarzem podczas kontrolnej wizyty.

Zmęczenie a choroby płuc

Łatwe męczenie się i zmniejszenie tolerancji wysiłku mogą być wyrazem duszności.  Nieznacznie nasilona, może nie upośledzać funkcjonowania organizmu w spoczynku, jednak nawet podczas niewielkiego wysiłku, np. spacer czy pokonanie kilku stopni, duszność może powodować zadyszkę i konieczność zatrzymania.

Duszność z towarzyszącą jej zwiększoną męczliwość, mogą świadczyć o chorobie płuc przebiegającej z obturacją, czyli skurczem oskrzeli, który utrudnia wydychanie powietrza z płuc. Są to przede wszystkim astma oskrzelowa oraz przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP). 

Przewlekłe zmęczenie może być także objawem obserwowanym w przedłużających się lub po przebytych infekcjach dróg oddechowych, w tym COVID-19. Zespół objawów określanych jako “long COVID” lub “post-COVID syndrome” według Lancet [1] może występować nawet u 65 milionów osób na świecie, które przeszły zakażenie SARS-CoV-2. Pacjenci skarżą się zwykle na przewlekłe zmęczenie, duszność, kaszel, ból w klatce piersiowej, “mgłę mózgową”, pogorszenie koncentracji i uwagi.Kolejną jednostką chorobową, powodującą przewlekłe zmęczenie i senność w ciągu dnia jest obturacyjny bezdech senny. Występuje on najczęściej u osób chorujących na otyłość. Jest ona wynikiem zapadającego  się w trakcie snu podniebienia miękkiego, które utrudnia przepływ powietrza w górnych drogach oddechowych i powoduje bezdechy (chwile bez powietrza), a w konsekwencji niedotlenienie organizmu i poczucie zmęczenia nawet od razu po wstaniu z łóżka. 

Zobacz także:

Zapalenie płuc z nadwrażliwości

Niewydolność oddechowa

Koronawirusowe zapalenie płuc

Inne przyczyny przewlekłego zmęczenia

Nadmierna męczliwość to objaw często obserwowany w chorobach tarczycy. Może on występować zarówno w niedoczynności, jak i nadczynności tego narządu. W przypadku niedoczynności tarczycy towarzyszą mu zwykle przyrost masy ciala, sucha skóra, łamliwość włosów i paznokci, obniżenie koncentracji, a także przewlekłe zaparcia. Nadczynność tarczycy natomiast objawia się zwiększoną męczliwością mięśni, biegunką, utratą masy ciała, uczuciem niepokoju i zdenerwowania czy drżeniem rąk. 

Inną przyczyną przewlekłego zmęczenia może być niedokrwistość, czyli obniżone stężenie hemoglobiny we krwi. Może być ona wywołana niedoborami (żelaza, witaminy B12, kwasu foliowego), zwiększoną utratą krwi, ale również nowotworami hematologicznymi, na przykład białaczkami. Anemia objawia się zwykle przyspieszoną akcją serca, bladością skóry, upośledzeniem koncentracji i zmniejszoną niż dotychczas tolerancją wysiłku. 

Co więcej, zwiększona męczliwość, współwystępująca ze znacznym obniżeniem nastroju i koncentracji może być także jednym z pierwszych objawów depresji. 

Do innych, relatywnie rzadkich przyczyn zwiększonej męczliwości należą: 

• cukrzyca, 
• przewlekła choroba nerek, 
• niewydolność wątroby, 
• choroby autoimmunologiczne, 
• nowotwory narządów litych,
• zespół przewlekłego zmęczenia. 

Kiedy zgłosić się do lekarza i jakie badania wykonać?

Przewlekłe zmęczenie jest objawem niespecyficznym – może wynikać zarówno z niezdrowego trybu życia, jak również być objawem poważnej choroby. Bezwzględnym wskazaniem do pilnej konsultacji z lekarzem jest nagłe pogorszenie wydolności organizmu, któremu towarzyszy ból w klatce piersiowej, duszność, nierówne bicie serca, obrzęki ciała. Zmęczenie występujące przewlekle powinno zostać skonsultowane w trakcie wizyty u lekarza podstawowej opieki zdrowotnej.

Podczas takiej konsultacji lekarz POZ najczęściej zleca się wykonanie dodatkowych badań: morfologii krwi obwodowej, stężenia glukozy i cholesterolu we krwi, parametrów nerkowych (kreatynina, mocznik), oznaczenie aktywności aminotransferaz (AstAT, AlAT), badania parametrów tarczycy (TSH, FT4, FT3). Dodatkowo, często rekomenduje się wykonanie badania radiologicznego klatki piersiowej, EKG. 

W razie podejrzenia chorób przewlekłych lekarz POZ poszerzy diagnostykę, w przypadku wykorzystania możliwości diagnostycznych podstawowej opieki zdrowotnej najprawdopodobniej skieruje do odpowiedniej poradni. Należy pamiętać, że wydolność organizmu i samopoczucie w dużej mierze zależą od stylu życia – zdrowej diety, regularnej aktywności fizycznej, odpowiedniej ilości snu, unikania używek, a także dbania o zdrowie psychiczne. Zgodnie z najnowszymi wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) [3] dorośli powinni wykonywać 150 - 300 minut tygodniowo aktywności fizycznej o umiarkowanej intensywności lub 75 - 150 minut aktywności fizycznej o dużej intensywności. Zdrowy tryb życia jest najlepszą formą profilaktyki chorób układu krążenia, które są najczęstszą przyczyną zgonów na świecie i znacznie pogarszają jakość życia powodując między innymi zwiększoną męczliwość.

Konsultacja merytoryczna Lek. Mirosław Niedbała

Referencje

1. The Lancet. (2023). Long COVID: 3 years in. The Lancet, 401(10379), 795. https://doi.org/10.1016/s0140-6736(23)00493-2
2. Interna Szczeklika 2022. Podręcznik chorób wewnętrznych. Red. Piotr Gajewski, Andrzej Szczeklik. Medycyna Praktyczna. Wydanie 13. 2022
3. https://ncez.pzh.gov.pl/aktywnosc-fizyczna/nowe-zalecenia-who-dotyczace-aktywnosci-fizycznej/ [ostatni dostęp 29.12.2023]