Zapalenie płuc z nadwrażliwości

Zapalenie płuc z nadwrażliwości - informacje podstawowe

Zapalenie płuc z nadwrażliwości (ang. hypersensitivity pneumonitis, HP), nazywane wcześniej alergicznym zapaleniem pęcherzyków płucnych (AZPP), należy do grupy chorób śródmiąższowych. W jego przebiegu dochodzi do nieprawidłowej reakcji immunologicznej i zapalenia oskrzelików i pęcherzyków płucnych w odpowiedzi na wdychane, najczęściej organiczne czynniki zewnętrzne (antygeny – cząsteczki wiążące się ze swoistymi przeciwciałami), pochodzące ze środowiska pacjenta.

Przyczyny zapalenia płuc z nadwrażliwości

Lista wziewnych czynników, które mogą powodować HP, przekracza 300 pozycji i prawdopodobnie będzie dalej poszerzana. Tradycyjnie poszczególne narażenia prowadzące do choroby noszą swoje własne nazwy, np. „płuco farmera” to narażenie na antygeny pochodzące z siana, „płuco hodowcy ptaków” – narażenie na antygeny ptasie (pochodzące od kaczek, kur, gołębi, papug itd.), „płuca użytkownika sauny” – narażenie na prątki pochodzące z parującej wody (jako reakcja immunologiczna, a nie zakażenie) itd.

Poza osobami mającymi styczność z hodowlą zwierząt i uprawą roślin narażone są również osoby pracujące np.: w przetwórstwie zboża i mąki, przy frezowaniu tarcicy, w budownictwie, przy produkcji papieru, w przemyśle tworzyw sztucznych, przy konserwacji klimatyzacji oraz zbiorników wodnych.

Nie jest jasne, dlaczego tylko niektórzy ludzie rozwijają reakcję na poszczególne antygeny w postaci HP. Według jednej z teorii odpowiada za to predyspozycja genetyczna.

Epidemiologia zapalenia płuc z nadwrażliwości

HP należy do chorób rzadkich. Z racji mnogości i różnorodności czynników prowadzących do powstania choroby częstość jej występowania w dużym stopniu zależy od regionu świata, pory roku, lokalnych obyczajów i innych czynników. Występowanie HP nie przekracza kilku przypadków na 100 tys. osób w populacji ogólnej.

Objawy zapalenia płuc z nadwrażliwości

Częstymi objawami HP są duszność (głównie wysiłkowa) i kaszel. Mogą im towarzyszyć objawy przypominające infekcję, tzn. gorączka, dreszcze, rozbicie i ogólne złe samopoczucie. Czasem występuje chudnięcie.

Objawy mogą rozwijać się w sposób ostry na przestrzeni kilku dni lub tygodni bądź stopniowo, przez miesiące i lata. Często występują jako nawracające epizody.

Leczenie zapalenia płuc z nadwrażliwości

Podstawowym krokiem w leczeniu HP jest usunięcie ekspozycji na antygen wywołujący chorobę. Może być to relatywnie prosta interwencja (np. usunięcie pościeli z pierzem z mieszkania lub zaprzestanie korzystania z sauny), jednak niejednokrotnie jej przeprowadzenie może sprawiać sporą trudność, np. w sytuacji, kiedy chory musi zmienić miejsce zamieszkania lub dotychczas wykonywaną pracę zawodową. Z racji konieczności włożenia dużego nakładu sił i środków finansowych taka zmiana nie zawsze jest możliwa.

U chorych z utrzymującymi się lub bardziej nasilonymi objawami stosowane bywają doustne preparaty glikokortykosteroidów (prednizon – syntetyczna pochodna kortyzonu, hormonu nadnerczy, wykazująca działanie przeciwzapalne). U pacjentów, u których unikanie ekspozycji i leczenie glikokortykosteroidami nie przynoszą efektów, stosowane są dodatkowe leki immunosupresyjne – azatiopryna i mykofenolan mofetylu.

Pacjenci, u których rozwija się niewydolność oddychania, wymagają tlenoterapii, co jest możliwe w ramach programu domowego leczenia tlenem. Wskazane są również rehabilitacja pulmonologiczna (ćwiczenia wzmacniające mięśnie oddechowe, edukacja zdrowotna i nauka prawidłowego toru oddychania, efektywnego kaszlu) i regularne szczepienia przeciwko grypie, pneumokokom i COVID-19.

W wyselekcjonowanych, ciężkich przypadkach stosuje się przeszczepienie płuc.

Profilaktyka zapalenia płuc z nadwrażliwości

Istotą choroby jest nadmierna reakcja organizmu na antygeny pochodzące ze środowiska. Jedyną możliwością profilaktyki HP jest maksymalne zmniejszanie ekspozycji. W zależności od czynnika wywołującego metody mogą być bardzo różnorodne.

Przede wszystkim w pracy należy korzystać ze środków ochrony osobistej takich jak maski ochronne, filtry klimatyzacji itd. Pomieszczenia, w których przebywają ludzie, powinny być regularnie wietrzone, konieczne jest również sprawne usuwanie wilgoci.

W przypadku pracy z materiałami biologicznymi (np. wióry, słoma) należy je regularnie usuwać, aby nie dopuścić do ich zawilgacania i gnicia.

Podobnych przykładów można mnożyć wiele, jednak zawsze główną zasadą pozostaje minimalizacja ekspozycji na antygeny przez zmniejszenie kontaktu z nimi, skrócenie czasu ekspozycji oraz ograniczenie rozrostu grzybów i bakterii w materiałach biologicznych.

Piśmiennictwo

1. Fernández Pérez ER i wsp. Epidemiology of hypersensitivity pneumonitis among an insured population in the United States: a claims-based cohort analysis. Ann Am Thorac Soc 2018; 15(4): 460–469.
2. Greenberger PA. Hypersensitivity pneumonitis: a fibrosing alveolitis produced by inhalation of diverse antigens. J Allergy Clin Immunol 2019; 143(4): 1295–1301.
3. Raghu G i wsp. Diagnosis of hypersensitivity pneumonitis in adults. An official ATS/JRS/ALAT clinical practice guideline. Am J Respir Crit Care Med 2020; 202(3): e36–e69.