Choroby autoimmunologiczne - jakie są najczęstsze i jakie dają objawy?

Co to jest choroba autoimmunologiczna?

Mechanizm powstawania chorób autoimmunologicznych jest analogiczny do działania układu odpornościowego na obcy patogen - bakterię, wirusa lub grzyb. W warunkach prawidłowych, jeśli szkodliwy drobnoustrój dostaje się do organizmu człowieka, układ immunologiczny (odpowiadający za odporność) reaguje szeregiem reakcji obronnych, które mają za zadanie zniszczyć intruza. 

Do reakcji tych możemy zaliczyć chociażby kichanie, kaszel, łzawienie (próba usunięcia patogenu z dróg oddechowych), stan zapalny (zwiększenie przepływu krwi i temperatury w miejscu, w którym wniknął do organizmu patogen) oraz inne, w tym niewidocznym gołym okiem reakcje zachodzące na poziomie komórkowym. W przypadku, gdy układ odpornościowy traktuje własne tkanki i komórki organizmu jako obcy, szkodliwy patogen i wywołuje reakcje obronne, możemy mówić o rozwoju choroby autoimmunologicznej. Towarzyszy jej uszkodzenie własnych tkanek oraz stan zapalny. Reakcja może przebiegać w sposób ostry lub przewlekły.

Choroba autoimmunologiczna – przyczyny i objawy

Choroby z autoagresji są różnorodną grupą schorzeń, których przyczyna nie jest jednoznacznie określona. Ryzyko rozwoju choroby autoimmunologicznej zwiększa:

• występowanie takich chorób w rodzinie (część jest uwarunkowana genetycznie), 
• palenie papierosów, 
• otyłość, 
• zakażenia niektórymi wirusami, 
• przyjmowanie niektórych leków. 

Trudno jest uwzględnić wszystkie objawy, jakie powodują schorzenia z kręgu autoimmunologicznych, gdyż mogą one dotyczyć różnych tkanek i narządów. Generalnie symptomy związane są z zapaleniem, uszkodzeniem lub utratą funkcji organu. 

Często na początku choroby występują objawy niecharakterystyczne takie jak gorączka, osłabienie, przewlekłe zmęczenie, a następnie dołączają symptomy, które łatwiej jest przypisać do konkretnego narządu. Przykładowo, w chorobie Hashimoto obserwuje się senność, zmęczenie, uczucie zimna, suchość skóry, wzrost masy ciała, zaparcia. Reumatoidalne zapalenie stawów poza ogólnym osłabieniem powoduje bolesność i obrzęk stawów, szczególnie drobnych stawów rąk i stóp. Po pewnym czasie dochodzi do zniekształceń i przykurczów zajętych stawów. Nieswoiste zapalenia jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego) dają objawy ze strony przewodu pokarmowego takie jak krwawienie, biegunki, bóle brzucha, a także bolesność i obrzęki stawów czy zmiany skórne. 

Czy choroby autoimmunologiczne są dziedziczne?

Występowanie chorób autoimmunologicznych jest trudne do przewidzenia. Obserwuje się je u obu płci, mogą mieć początek w młodości lub w starszym wieku. U krewnych osób cierpiących na choroby autoimmunologiczne ryzyko zachorowania jest zwiększone, jednak nie oznacza to, że choroba wystąpi na pewno. Część schorzeń uwarunkowana jest mutacjami w genach, jednak wtedy zazwyczaj u jednej osoby można zdiagnozować aż kilka chorób autoimmunologicznych, charakterystycznych dla danej mutacji. 

Najczęstsze choroby autoimmunologiczne - lista

Do najczęściej występujących chorób autoimmunologicznych należą:

• choroby reumatyczne - reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), twardzina układowa, toczeń rumieniowaty układowy, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK), układowe zapalenia naczyń, zespół Sjögrena, łuszczycowe zapalenie stawów, reaktywne zapalenie stawów,
• choroby tarczycy - choroba Hashimoto, choroba Gravesa-Basedowa,
• choroby jelit - choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG), celiakia,
• choroby nadnerczy - choroba Addisona,
• choroby układu nerwowego - miastenia, stwardnienie rozsiane (SM),
• choroby skóry - łuszczyca, łysienie plackowate,
• choroby wątroby - autoimmunologiczne zapalenie wątroby (AIH),
• niedokrwistość złośliwa (anemia Addisona i Biermera),
• sarkoidoza,
• cukrzyca typu 1.

Jakie badania są potrzebne przy chorobach autoimmunologicznych?

W diagnostyce różnicowej chorób autoimmunologicznych wykonuje się, poza podstawowymi badaniami laboratoryjnymi, badania autoprzeciwciał skierowanych przeciwko tkankom własnego organizmu np. czynnik reumatoidalny (RF) i przeciwciała ACPA w reumatoidalnym zapaleniu stawów, czy przeciwciała anty-TPO i anty-TG skierowane przeciwko komórkom i enzymom tarczycy w chorobie Hashimoto.  Należy jednak pamiętać, że na diagnozę składają się typowy obraz kliniczny oraz badania dodatkowe, a sama obecność autoprzeciwciał nie jest równoznaczna z zachorowaniem.

Jak wyleczyć choroby autoimmunologiczne?

Leczenie chorób autoimmunologicznych generalnie polega na zmniejszaniu stanu zapalnego toczącego się w organizmie, a także działaniu immunosupresyjnym, które polega na hamowaniu atakowania przez układ odpornościowy własnych tkanek. Ponieważ choroby z autoagresji są nieuleczalne, pacjenci muszą z reguły stosować leki do końca życia, z regularnym ich dostosowywaniem przez lekarza w zależności od fazy choroby.  

W przypadku niektórych chorób można wyróżnić dwa etapy leczenia: 

• indukcja remisji, czyli złagodzenie objawów choroby oraz wprowadzenie organizmu w stabilny stan, 
• a następnie podtrzymanie remisji, czyli stosowanie leków, które chronią przed nawrotem dolegliwości. Czasem udaje się utrzymać wieloletnią remisję, a pacjent nie odczuwa przez długi czas objawów choroby. 

Dodatkowo stosowane są leki wspomagające funkcję zajętych narządów, np. w cukrzycy typu 1 stosuje się insulinę, która niezbędna jest do funkcjonowania organizmu, a nie jest przez niego wytwarzana. 

Jaka dieta przy chorobach autoimmunologicznych?

Bezpieczną dietą, o udowodnionym naukowo działaniu przeciwzapalnym, jest dieta śródziemnomorska, opierająca się na spożyciu warzyw i owoców, produktów pełnoziarnistych, nabiału, ryb, a w małym stopniu spożyciu czerwonego mięsa i produktów wysokoprzetworzonych. Warto ją stosować nie tylko w chorobach autoimmunologicznych. Wyjątek stanowi celiakia, której leczenie opiera się na bezwzględnym stosowaniu diety bezglutenowej. Należy jednak pamiętać, że dieta stanowi jedynie dodatek do leczenia farmakologicznego, które jest podstawą leczenia chorób z autoagresji.

Konsultacja merytoryczna: Mirosław Niedbała, specjalista medycyny rodzinnej

Zobacz także: rzucenie palenia, leczenie otyłości

Referencje

1. Interna Szczeklika 2022. Podręcznik chorób wewnętrznych. Red. Piotr Gajewski, Andrzej Szczeklik. Medycyna Praktyczna. Wydanie 13. 2022