Niewydolność oddechowa

Niewydolność oddechowa - informacje podstawowe

Niewydolność oddechowa jest częstym powikłaniem wielu chorób. Biorąc pod uwagę szybkość narastania objawów, wyróżniamy niewydolność oddechową ostrą, rozwijającą się w ciągu minut lub godzin, oraz niewydolność oddechową przewlekłą, która rozwija się w ciągu tygodni lub miesięcy i najczęściej stanowi powikłanie wieloletniego schorzenia układu oddechowego, sercowo-naczyniowego bądź neurologicznego. Ostra niewydolność oddechowa jest stanem zagrożenia życia i wymaga natychmiastowego leczenia w warunkach szpitalnych.

Przyczyny niewydolności oddechowej

Przyczyny prowadzące do niewydolności oddechowej można podzielić na płucne i pozapłucne. Do przyczyn płucnych zaliczamy choroby takie jak:

• astma,
• przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP),
• zapalenie płuc,
• niedodma,
• odma opłucnowa,
• włóknienie płuc,
• rozstrzenie oskrzeli.

Z kolei do przyczyn pozapłucnych prowadzących do niewydolności oddechowej należą:

• choroby układu krążenia (np. zatorowość płucna, niewydolność serca),
• choroby ściany klatki piersiowej (np. znaczne skrzywienie kręgosłupa, znaczna deformacja klatki piersiowej, rozległe złamania żeber) upośledzające właściwą mechanikę oddychania,
• znaczna otyłość,
• choroby neurologiczne (np. guzy mózgu, udar) uszkadzające ośrodek w mózgu odpowiadający za oddychanie.

Zatrucia lekami i narkotykami również mogą prowadzić do zaburzeń funkcjonowania ośrodka oddychania w mózgu i zmniejszenia wentylacji płuc.

Epidemiologia niewydolności oddechowej

Nie ma dokładnych danych na temat występowania niewydolności oddechowej w populacji pacjentów. Bardzo liczne przyczyny tego stanu powodują, że trudno oszacować realną liczbę zachorowań. Wśród pacjentów hospitalizowanych ostrą niewydolność oddechową stwierdza się nawet u 50% chorych, a śmiertelność w tej grupie sięga 41%. Do czynników pogarszających przebieg niewydolności oddechowej i zwiększających ryzyko zgonu zaliczamy przewlekłą chorobę nerek, choroby hematologiczne, marskość wątroby, wstrząs, sepsę, starszy wiek.

Objawy niewydolności oddechowej

W niewydolności oddechowej występuje szerokie spektrum objawów ze strony układu oddechowego, układu krążenia, układu nerwowego czy skóry. Pacjenci z niewydolnością oddechową mają trudność z mówieniem na jednym wdechu z powodu towarzyszącej duszności, widoczna jest trudność w nabraniu powietrza, wymagająca przyjęcia pozycji siedzącej i uruchomienia dodatkowych mięśni oddechowych. Mogą wystąpić także dezorientacja, niepokój, zaburzenia świadomości. Liczba oddechów na minutę zwiększa się lub niebezpiecznie zmniejsza. Zaburzeniom tym towarzyszą znacznie zwiększone tętno (tachykardia) lub bardzo niskie tętno (bradykardia), zaburzenia rytmu serca. Ciśnienie tętnicze krwi jest zazwyczaj niskie. Widoczna jest sinica skóry.

Podstawę rozpoznania niewydolności oddechowej stanowi badanie gazometryczne krwi, które polega na pobraniu cienką igłą krwi z tętnicy (nie z żyły) i oznaczenie w krótkim czasie prężności tlenu i dwutlenku węgla. Gazometria krwi tętniczej jest zazwyczaj dostępna tylko w oddziałach szpitalnych. Badaniem pomocniczym dostępnym w domu pacjenta jest pomiar saturacji pulsoksymetrem. Do pomiaru służą czujniki zakładane na palec lub małżowinę uszną. Prawidłowa saturacja krwi mieści się w granicy 95–98%, podczas tlenoterapii może wynosić 99–100%. Zdecydowanie nieprawidłowy wynik to saturacja poniżej 92% – wymagane jest wtedy wykonanie gazometrii krwi tętniczej. Badaniami wykonywanymi w następnej kolejności są oznaczenie D-dimerów, morfologia krwi, EKG, badanie radiologiczne klatki piersiowej. Dalsze badania diagnostyczne zależą od choroby podstawowej prowadzącej do niewydolności oddechowej (np. echo serca, tomografia komputerowa klatki piersiowej, spirometria).

Leczenie niewydolności oddechowej

Leczenie niewydolności oddechowej to proces złożony i wielokierunkowy. Najważniejszym aspektem jest leczenie choroby podstawowej, która doprowadziła do wystąpienia objawów i pogorszenia równowagi gazometrycznej krwi. W przypadku pacjentów z astmą czy POChP duże znaczenie ma odpowiednie dobranie leków, umożliwiające skuteczną kontrolę objawów, tak aby w przyszłości nie dochodziło do zaostrzeń choroby lub dochodziło do nich stosunkowo rzadko. Nieodzowną terapią niewydolności oddechowej jest wdrożenie tlenoterapii, tj. podania tlenu do oddychania przez wąsy bądź maskę tlenową, a w skrajnie ciężkim ostrym przebiegu – zaintubowanie pacjenta i podłączenie go do respiratora. Wśród pacjentów z przewlekłą niewydolnością oddechową zaleca się domowe leczenie tlenem. Jest ono możliwe dzięki koncentratorowi tlenu, który można zakupić lub wypożyczyć na czas terapii. Najlepsze rezultaty domowego leczenia tlenem pacjent osiąga przy oddychaniu tlenem przez co najmniej 15 godzin na dobę. W leczeniu stosuje się także mechaniczne wspomaganie wentylacji przy użyciu metod nieinwazyjnych, polegających na podłączeniu pacjenta do urządzenia CPAP lub BiPAP.

Profilaktyka niewydolności oddechowej

Podstawowe znaczenie w zapobieganiu przewlekłej niewydolności oddechowej odgrywają:

• zaprzestanie palenia tytoniu (w tym papierosów elektronicznych),
• unikanie ekspozycji na dym tytoniowy, szkodliwe pyły, gazy, dymy fabryczne,
• zaprzestanie picia alkoholu.

W przypadku zakażeń dróg oddechowych bardzo ważne są ich skuteczne leczenie oraz profilaktyka, w tym szczepienia przeciw pneumokokom, grypie, SARS-CoV-2.

Piśmiennictwo:

1. Chazan R (red). Pneumonologia i alergologia. Wybrane jednostki chorobowe. Alfa-Medica Press, Bielsko-Biała 2010.
2. Barg W i wsp. Niewydolność oddechowa. Antczak A (red.). Wielka Interna. Pulmonologia. Część 2. Medical Tribune, Warszawa 2020.
3. Mejza F, Siga O. Tlenoterapia w stanach nagłych u dorosłych. Praktyczne wskazówki z wytycznych British Thoracic Society. Med Prakt 2018; 9(331): 24–33.