Profil alergiczny – badania biochemiczne krwi a uczulenia

Jakie są wskazania do wykonania badań w kierunku alergii?

Testy alergiczne wykonywane są w celu wykrycia źródła uczulenia u osób z dolegliwościami sugerującymi chorobę o podłożu alergicznym [1, 3]. Lista wskazań obejmuje m.in.:

• alergiczny nieżyt nosa – którego podejrzenie nasuwają objawy takie jak wodnista wydzielina z nosa, kichanie, swędzenie i uczucie zatkania nosa [1, 4];
• zapalenie spojówek – objawiające się łzawieniem, swędzeniem, przekrwieniem oczu, obrzękiem powiek [4];
• astmę oskrzelową – charakteryzującą się występowaniem napadów duszności, suchego kaszlu, świszczącego oddechu lub uczucia ucisku w klatce piersiowej [1, 4];
• kontaktowe zapalenie skóry (wyprysk kontaktowy) – objawiające się swędzeniem, pieczeniem i zaczerwienieniem skóry, ze zmianami o typie pęcherzyków, sączących grudek lub złuszczaniem naskórka, najczęściej zlokalizowane na dłoniach lub innych okolicach eksponowanych na alergen [5];
• alergię pokarmową – która może dawać zróżnicowane objawy, m.in. skórne (wysypki, pokrzywkę, atopowe zapalenie skóry), oddechowe (świszczący oddech, duszność), żołądkowo-jelitowe (bóle brzucha, nudności, wzdęcia, biegunki), a także dolegliwości ze strony jamy ustnej i gardła (obrzęk warg, języka, krtani, swędzenie wnętrza jamy ustnej) [4];
• atopowe zapalenie skóry (AZS) – charakteryzujące się suchością skóry z  uporczywym świądem oraz występowaniem zmian o typie zaczerwienienia, grudek i pęcherzyków, często w zgięciach łokciowych i podkolanowych, a także na grzbietach dłoni i stóp [1]
• pokrzywka przewlekła – stwierdzana na podstawie utrzymywania się swędzących bąbli pokrzywkowych >6 tygodni [1, 4].

Rodzaje testów alergicznych

Rodzaj testu alergicznego zaleconego podczas wizyty uzależniony jest od charakteru występujących objawów, podejrzewanego alergenu, wyników poprzednich badań, wieku, oraz ryzyka tzw. reakcji krzyżowych, czyli dolegliwości przy kontakcie z innymi alergenami z tej samej lub innej grupy [2, 3].

Do metod wykorzystywanych w diagnostyce alergii należą:

• testy skórne – polegające na wprowadzeniu w powierzchowne warstwy skóry niewielkich ilości roztworów alergenów i obserwacji reakcji skórnej; w zależności od sposobu podania substancji, dzielą się one na testy punktowe i śródskórne; wykorzystywane są przede wszystkim w wykrywaniu reakcji na alergeny powietrznopochodne, leki, jady owadów błonkoskrzydłych (m.in. pszczoły, osy), rzadziej również w przypadku podejrzenia alergii na składniki pokarmowe, jednak ze względu na konieczność współpracy podczas badania, zazwyczaj nie wykonuje się testów skórnych u dzieci poniżej 4. roku życia [3, 6];
• testy naskórkowe (płatkowe) – wykorzystywane w diagnostyce alergii kontaktowej; na skórę pleców naklejany jest plaster zawierający komory wypełnione roztworami badanych alergenów, który powinien pozostawać w kontakcie ze skórą przez 2 doby; odczytu dokonuje się 2-krotnie – po 48 i 72 godzinach, obserwując reakcję skórną w postaci zaczerwienienia, grudek i pęcherzyków [6];
• oznaczenie przeciwciał IgE – pozwalające wykryć w surowicy krwi obecność swoistych immunoglobulin klasy IgE skierowanych przeciwko konkretnym alergenom [6]; stosowane jest w szczególności w przypadkach, gdy nie jest możliwe wykonanie testów skórnych, np. ze względu na rozległe zmiany skórne lub przyjmowanie leków antyhistaminowych, a także u osób starszych, u których testy skórne są mniej wiarygodne [3, 6]; jest również wykorzystywane w diagnostyce alergii u dzieci poniżej 4. roku życia, u których wykonanie testów skórnych może być trudne ze względu na brak współpracy [2];
• testy prowokacyjne – stosowane przede wszystkim w celu potwierdzenia alergii pokarmowej; polegają na podaniu niewielkiej ilości alergenu i obserwacji reakcji; ze względu na ryzyko reakcji anafilaktycznej, testy przeprowadzane są wyłącznie w warunkach szpitalnych [6];
• testy molekularne – umożliwiają precyzyjną diagnostykę alergii na poziomie poszczególnych komponent (determinant) alergenowych, czyli białek wchodzących w skład alergenu; pozwala to na dokładne określenie źródła uczulenia u danej osoby, jak również wykrycie możliwych reakcji krzyżowych; testy molekularne są również zalecane u pacjentów kwalifikowanych do swoistej immunoterapii, w przypadkach gdy wyniki dotychczasowych testów nie pozwoliły na ustalenie faktycznego czynnika uczulającego [2].

Dostępne panele alergiczne

Lekarz, po zebraniu dokładnego wywiadu, często jest w stanie wytypować grupy alergenów wywołujących objawy u danego pacjenta, np. pyłki drzew, roztocza, sierść zwierząt czy też składniki pokarmu. Pozwala to na zawężenie zakresu badanych czynników do określonego panelu, w którym podczas jednego oznaczenia wykrywane są swoiste przeciwciała IgE skierowane przeciwko wielu alergenom [2].

Do najczęściej wykorzystywanych paneli alergicznych zalicza się [7]:

Kto może zlecić wykonanie panelu alergicznego?

Testy alergiczne mogą być zlecane przez lekarzy rodzinnych, pediatrów lub alergologów.

Rodzaj badania i zakres analizowanych alergenów ustalany jest w oparciu o wywiad, objawy kliniczne, a także wyniki dotychczasowych testów.

W ramach świadczeń gwarantowanych przez podstawową opiekę zdrowotną (POZ), pacjenci mogą bezpłatnie skorzystać z oznaczenia:

• immunoglobuliny E całkowitej (IgE),
• immunoglobulin E swoistych (IgE)dla wybranych alergenów:
  • alergeny wziewne: leszczyna, olcha, brzoza, trawy, żyto, bylica, roztocze kurzu domowego, pies, kot, alternaria,
  • alergeny pokarmowe: mleko, jaja, pszenica, soja, orzechy ziemne, orzechy laskowe, ryby, owoce morza (skorupiaki), marchew, jabłko [8].

W ramach ambulatoryjnej opieki specjalistycznej (AOS) pacjenci mogą uzyskać bezpłatny dostęp do innych badań alergologicznych, takich jak punktowe testy skórne oraz testy płatkowe [9]. Warunkiem jest posiadanie ważnego skierowania do poradni alergologicznej.

W przypadku badań wykonywanych odpłatnie nie jest wymagane skierowanie – odpowiedni panel alergiczny można zakupić bezpośrednio w laboratorium diagnostycznym.

Jak przygotować się do badania na alergię?

Przed wykonaniem alergicznych testów skórnych należy odpowiednio wcześnie odstawić leki przeciwhistaminowe. Ze względu na ich wpływ hamujący reakcję skóry, należy zaprzestać ich stosowania co najmniej 7 dni przed badaniem [1, 3]. Przed wykonaniem testów skórnych zwykle nie ma konieczności odstawiania sterydów, zarówno stosowanych miejscowo, jak i działających ogólnoustrojowo [1].

W przypadku testów płatkowych należy w dniu badania powstrzymać się od stosowania preparatów pielęgnacyjnych, np. kremów, balsamów na skórze pleców, gdzie zostanie naklejony plaster z odczynnikami. W kolejnych dniach należy również unikać moczenia tej okolicy, aby zapobiec odklejaniu testów. Samo badanie jest bezbolesne, choć może występować swędzenie.

Testy z surowicy krwi (oznaczenie całkowitej i swoistej IgE) mogą być przeprowadzone bez konieczności odstawiania leków [3]. Badania można wykonać o dowolnej porze dnia, bez potrzeby pozostawania na czczo.

Należy pamiętać, że ze względu na sezonowość alergii na pyłki, optymalnym okresem na wykonanie badań jest sezon jesienno-zimowy, gdy stężenie tych alergenów w powietrzu jest niższe. W przypadku alergenów obecnych przez cały rok, takich jak roztocza, sierść zwierząt czy pleśnie, testy można wykonywać niezależnie od pory roku.

Interpretacja wyników panelu alergicznego

Wyniki paneli alergicznych obejmujących oznaczenie immunoglobulin E (IgE) całkowitych i swoistych powinny być w każdym przypadku interpretowane w kontekście występujących objawów [1, 6]. Lekarz, na podstawie zebranego wywiadu i otrzymanych wyników badań, może stwierdzić, czy uczulenie na daną substancję jest prawdopodobną przyczyną obserwowanych dolegliwości i czy konieczne jest wdrożenie leczenia.

IgE całkowita: Ma niewielkie znaczenie w diagnostyce alergii. Podwyższone stężenie (≥100 IU/ml u dorosłych) może wskazywać m.in. na choroby atopowe, infekcje pasożytnicze, mononukleozę zakaźną bądź reakcje polekowe [2].

IgE swoista: Podwyższone stężenie swoistej IgE potwierdza uczulenie na dany alergen, nie nie jest jednak wystarczające do postawienia rozpoznania choroby alergicznej.

Wyniki oznaczenia swoistych IgE wyrażane są w jednostkach międzynarodowych (IU/l) i interpretowane według skali, która może różnić się między laboratoriami. Klasa przeciwciał określana jest na podstawie ich stężenia w badanej próbce [2]. Im wyższe jest stężenie przeciwciał, tym większe jest prawdopodobieństwo, że są one przyczyną obserwowanych objawów alergii.

Konsultacja naukowa dr n. med. Wojciech Malchrzak

Referencje

1. Dobek, J., & Panaszek, B. (2016). Alergologia w praktyce lekarza POZ. Lekarz POZ, 2(2), 126-130. https://www.termedia.pl/Alergologia-w-praktyce-lekarza-POZ,98,27542,1,1.html
2. Immunoglobuliny klasy E (IgE) - Badania laboratoryjne - Badania diagnostyczne - Alergologia - Pediatria - Podręcznik multimedialny oparty na zasadach EBM - Medycyna Praktyczna. (n.d.). https://www.mp.pl/podrecznik/pediatria/chapter/B42.167.28.1.1.
3. Birch, K., & Pearson-Shaver, A. L. (2023, July 24). Allergy testing. StatPearls - NCBI Bookshelf. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK537020/
4. Szczeklik, A. (2024). Interna Szczeklika 2024.
5. Kontaktowe zapalenie skóry - Alergiczne choroby skóry - Alergologia - Pediatria - Podręcznik multimedialny oparty na zasadach EBM - Medycyna Praktyczna. (n.d.). https://www.mp.pl/podrecznik/pediatria/chapter/B42.167.14.3.
6. Rozpoznawanie chorób alergicznych w podstawowej opiece zdrowotnej. (n.d.). https://www.mp.pl/alergologia/wytyczne/104145,rozpoznawanie-chorob-alergicznych-w-podstawowej-opiece-zdrowotnej-podsumowanie-zalecen-grupy-ekspertow-eaaci-2014
7. https://www.synevo.pl/alergologia/
8. Jakie badania może zlecić lekarz POZ. (n.d.). Pacjent. https://pacjent.gov.pl/artykul/jakie-badania-moze-zlecic-lekarz-poz
9. Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 25 stycznia 2016 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu ambulatoryjnej opieki specjalistycznej. Dz. U. 2016 poz. 357. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20160000357