Alergie krzyżowe - na czym polega taka alergia i jak sobie pomóc?

Czym jest alergia krzyżowa?

Alergia krzyżowa to reakcja alergiczna na alergeny pochodzące z różnych grup [3]. Do odpowiedzi układu odpornościowego dochodzi ze względu na podobieństwo w budowie molekularnej różnych alergenów – np. u osoby, która z początku była uczulona na pyłki traw, teraz zaczynają pojawiać się objawy alergiczne po zjedzeniu marchewki lub selera [3,4]. Organizm rozpoznaje fragment w budowie danego alergenu (np. marchewki) podobny do alergenu traw, na które pacjent był już wcześniej uczulony i pojawiają się objawy alergiczne [4]. Co ciekawe, jeśli u kogoś dojdzie do powstania alergii krzyżowej, symptomy uczulenia wystąpią po pierwszym spożyciu danego produktu – w przypadku klasycznej alergii, objawy pojawiają się zwykle po drugim lub kolejnym kontakcie z alergenem [4]. 

Alergie krzyżowe najczęściej dotyczą związków reakcji alergicznych na alergeny pochodzenia roślinnego i zwierzęcego – np. zespoły pyłkowo-pokarmowe (uczulenie na alergen wziewny i jedzenie), ale mogą też być związane z uczuleniem na pyłki roślin i pokarmy roślinne [3,4]. Wśród alergenów krzyżowych powszechnie uczulającymi czynnikami są: zboża, lateks, ryby, orzechy, owoce morza (skorupiaki), mięso, mleko i jajka [3]. 

Warto zwrócić uwagę, że alergie krzyżowe to problem znacznie częstszy niż mogłoby się wydawać. Aż 60% osób, u których występuje alergia pokarmowa, ma również objawy alergii wziewnej [4]. U dorosłych alergie krzyżowe mogą odpowiadać nawet za 80% wszystkich alergii [4]. 

Najczęstsze alergeny krzyżowe - co może wywołać objawy alergii?

Istnieje wiele par alergenów krzyżowych. Jak już wspomnieliśmy, alergia krzyżowa może dotyczyć np. dwóch alergenów pokarmowych (lub całej grupy pokarmów) czy alergenów pokarmowych i wziewnych (np. pyłki traw) [5]. Wśród alergii krzyżowych wyróżniamy różne zespoły uczuleń:

• zespół pyłkowo-pokarmowy – objawy alergiczne (świąd, pieczenie, ew. wysypka) w obrębie jamy ustnej, języka, tylnej ściany gardła; do często wywołujących ten zespół alergenów krzyżowych należą: orzechy (np. orzechy laskowe, migdały, orzeszki ziemne) seler, marchew, ziemniak, brzoskwinia, jabłko czy wiśnia; 
• zespół wieprzowina-sierść kota – u osób, które mają uczulenie na sierść kota, wtórnie może wystąpić alergia krzyżowa na mięso wieprzowe; nasilenie objawów może zależeć od stopnia obróbki mięsa (najsilniejsze objawy – po spożyciu surowej lub suszonej wieprzowiny, najmniej intensywne – po zjedzeniu wieprzowiny gotowanej); 
• zespół lateksowo-owocowy – to reakcje alergiczne na niektóre pokarmy u osób, które są uczulone na lateks; zazwyczaj objawy wywołuje spożycie takich produktów, jak: awokado, banan czy kiwi, a także kasztany jadalne; reakcje alergiczne mogą się też pojawić po zjedzeniu innych pokarmów, m.in.: ziemniaków, pomidorów, melona, mango, ananasa czy brzoskwini;
• zespół ptak-jajo – osoby uczulone na ptasie pierze mają objawy alergiczne po zjedzeniu drobiu (mięsa) lub żółtka jaja; zwykle pojawiają się reakcje alergiczne w obrębie jamy ustnej lub zaburzenia pracy przewodu pokarmowego; zespół ten jest dość rzadki [4]. 

Zobacz także:

Alergia - choroba XXI wieku

Alergia i okres pylenia - jak sobie radzić?

Na czym polega odczulanie? Objawy alergii można zatrzymać!

Alergia krzyżowa - diagnostyka

Diagnostyka alergii krzyżowej, tak jak każdej innej alergii, musi być oparta na dokładnym wywiadzie przeprowadzonym przez lekarza [1,3]. Aby potwierdzić uczulenie na konkretne pokarmy czy rośliny, należy wykonać badania diagnostyczne – testy alergiczne, m.in. naskórkowe testy płatkowe, punktowe testy skórne czy doustne próby prowokacji (w przypadku alergenów pokarmowych) [3]. Niestety, diagnostyka alergii krzyżowych może stanowić nie lada wyzwanie. Często bowiem wyniki badań nie pokrywają się z objawami, jakie obserwuje u siebie pacjent [3]. Każdy pacjent wymaga zatem indywidualnego podejścia. W niektórych przypadkach konieczne będzie wykonanie wysokospecjalistycznych badań alergologicznych – m.in. testów molekularnych [5]. 

W celu rozpoznania alergii pokarmowej stosuje się tzw. test eliminacji – polega on na czasowym (ok. 2-4 tygodni) wykluczeniu z diety produktu, który podejrzewany jest o wywoływanie objawów chorobowych [1]. Jeśli po tym czasie objawy ustąpią, można uznać, że to właśnie ten pokarm był odpowiedzialny za wystąpienie alergii [1]. 

Jak już wspomnieliśmy, kluczowym elementem diagnostyki alergii krzyżowej jest dokładny wywiad przeprowadzony przez lekarza. Podczas rozmowy pacjent zostanie zapytany m.in. o charakterystykę czy czas występowania symptomów alergii. Objawy alergii krzyżowej są niespecyficzne, zależą od rodzaju alergenu (alergia wziewna, np. na pyłki roślin czy pokarmowa) i mogą obejmować:

• objawy ze strony układu oddechowego – nieżyt nosa, katar, kaszel, duszność;
• objawy pokarmowe – obrzęk w obrębie gardła lub jamy ustnej, nudności, bóle brzucha, biegunka, wymioty, wzdęcia;
• zmiany skórne – atopowe zapalenie skóry, pokrzywka;
• stany potencjalnie zagrażające życiu – obrzęk naczynioruchowy, napad astmy oskrzelowej, wstrząs anafilaktyczny [3,4].

Zespół alergii jamy ustnej

Zespół alergii jamy ustnej (Oral Allergy Syndrome, OAS) to zjawisko pojawiania się reakcji alergicznej po spożyciu konkretnych pokarmów u osób uprzednio uczulonych na alergeny wziewne [4]. Objawy OAS występują zwykle w obrębie śluzówki jamy ustnej i gardła, obejmują one takie symptomy, jak: obrzęk, świąd, pieczenie, mrowienie warg, podniebienia, języka czy tylnej ściany gardła [4]. 

Które pokarmy u osób z alergią wziewną (np. chorujących na katar sienny) mogą wywołać OAS? Najczęściej są to warzywa i owoce (np. brzoskwinie, seler, marchew, jabłko) oraz orzechy (orzechy laskowe, orzeszki ziemne, migdały) [4]. 

Jak leczyć alergie krzyżowe?

Leczenie alergii krzyżowej zawsze powinno być prowadzone przez lekarza alergologa. W przypadku występowania objawów alergii na pokarmy, zaleca się eliminację uczulających produktów z diety [1]. W niektórych przypadkach pomocne może okazać się poddanie jedzenia obróbce termicznej, co może zmniejszyć alergogenność danego produktu (np. białka jaja) [4]. Warto jednak pamiętać, że takie postępowanie może nie być skuteczne u wszystkich chorych. Jak w każdej chorobie alergicznej – niezbędny jest kontakt z lekarzem, który przeprowadzi dokładną diagnostykę i pomoże dobrać odpowiednie postępowanie dostosowane do sytuacji danego pacjenta.

Referencje:

1. K. Marek, Alergia pokarmowa u dzieci, Forum Medycyny Rodzinnej 2013, tom 7, nr 6, 349–354
2. Warren CM, Jiang J, Gupta RS. Epidemiology and Burden of Food Allergy. Curr Allergy Asthma Rep. 2020 Feb 14;20(2):6. doi: 10.1007/s11882-020-0898-7. PMID: 32067114; PMCID: PMC7883751.
3. Panaszek B.: Źródła alergenów reagujących krzyżowo i ich znaczenie kliniczne. Alergia, 2010, 4: 32-38
4. A. Wawreńczyk, Z. Bartuzi, Zespoły kliniczne alergii krzyżowej, 
5. Popescu FD. Cross-reactivity between aeroallergens and food allergens. World J Methodol. 2015 Jun 26;5(2):31-50. doi: 10.5662/wjm.v5.i2.31. PMID: 26140270; PMCID: PMC4482820.