Zapalenie spojówek

Przyczyny zapalenia spojówek

Spojówka to zupełnie przezroczysta, cienka błona pokrywająca gałkę oczną oraz wyściełająca wewnętrzną powierzchnię powiek górnej i dolnej. Ponieważ stanowi ona barierę oddzielającą narząd wzroku od środowiska zewnętrznego, nieustannie narażona jest na szkodliwe czynniki fizyczne, chemiczne i biologiczne, mogące prowadzić do jej podrażnienia i w konsekwencji wystąpienia stanu zapalnego.

Do najczęstszych przyczyn zapalenia spojówek zalicza się: zakażenia wirusowe i bakteryjne, schorzenia alergiczne oraz podrażnienie spojówek przez zewnętrzne czynniki chemiczne i fizyczne (promieniowanie UV, wiatr, pył, nadmierne nasłonecznienie, nieprawidłowe oświetlenie). Rzadziej występują zapalenia spojówek w przebiegu chorób ogólnoustrojowych, zwykle autoimmunologicznych – na przykład zespołu Sjögrena (zespół suchości) czy tocznia. Zapalenie spojówek jest też rozpowszechnione w populacji dziecięcej. Zwykle za wystąpienie schorzenia u dzieci odpowiadają wirusy, najczęściej adenowirusy (populacja dzieci przedszkolnych i szkolnych). Zapalenie spojówek u noworodków najczęściej ma charakter bakteryjny. W czasie porodu może dojść do zakażenia spojówek mikroorganizmami bytującymi w drogach rodnych matki. Dzieci po urodzeniu mają profilaktycznie wykonywany zabieg Credego - jest to zakroplenie oczu 1-proc. roztworem azotanu srebra mające na celu zapobiec rozwojowi zapalenia spojówek wywołanego przez dwoinkę rzeżączki, chlamydię lub wirusy.

Jak często występuje zapalenie spojówek?

Zapalenie spojówek to niezwykle częsta przypadłość. Szacuje się, że u każdej dorosłej osoby przynajmniej raz w życiu dojdzie do epizodu zapalenia spojówek. Zapalenie spojówek stanowi najczęstszą przyczynę zaczerwienienia oka i jest bardzo częstym powodem zgłaszania się pacjentów na konsultację okulistyczną. Zapalenia spojówek stanowią 12% wszystkich konsultacji okulistycznych oraz 8% konsultacji u lekarzy internistów i 5% u lekarzy pediatrów.

Jakie objawy towarzyszą zapaleniu spojówek?

Objawy zapalenia spojówek mogą być zróżnicowane w zależności od przyczyny wywołującej chorobę. Zwykle występują jednak trzy kluczowe objawy: wydzielina z oka, świąd lub pieczenie i zaczerwienienie oka. Chory ma zazwyczaj wrażenie dyskomfortu oraz często uczucie ciała obcego w oku („ziarnko piasku pod powieką”), które w rzeczywistości tam nie występuje.

W alergicznych zapaleniach spojówek można zaobserwować zmiany grudkowe po wewnętrznej stronie powiek (najczęściej górnej), dominuje również nasilone uczucie świądu.

W bakteryjnych zapaleniach spojówek często dominującym objawem jest duża ilość żółtej, kleistej wydzieliny, która oblepia rzęsy i po nocy powoduje sklejenie brzegów powiek. Poza leczeniem przyczynowym ważne jest wówczas usuwanie nadmiernej ilości wydzieliny poprzez delikatne płukanie oczu solą fizjologiczną w ampułkach (0,9% NaCl).

Leczenie zapalenia spojówek

Leczenie zapalenia spojówek uzależnione jest od czynnika, który je wywołuje. Wirusowe zapalenie spojówek, a także niektóre postacie alergicznego zapalenia spojówek nie wymagają leków przyczynowych. Często wystarczające jest przepłukiwanie worka spojówkowego solą fizjologiczną, ograniczenie czynników drażniących (na przykład noszenia soczewek kontaktowych, długotrwałej pracy wzrokowej, nasłonecznienia czy czynnika, który wywołał alergię). Jeśli występuje obfita wydzielina o charakterze ropnym, objawy nie zmniejszają się w ciągu 48 h lub zauważalne są zmiany na spojówce, niezbędna jest konsultacja lekarska. W zależności od przyczyny lekarz włączy krople lub maść do oka z antybiotykiem, sterydem lub substancją antyhistaminową (przeciwalergiczną) i/lub przeciwzapalną. W niektórych przypadkach konieczne jest również leczenie doustne. W trakcie leczenia należy unikać noszenia soczewek kontaktowych, stosowania makijażu, jak również agresywnych preparatów myjących okolice oka.

Jak zapobiegać zapaleniu spojówek?

Nie każda przyczyna zapalenia spojówek jest możliwa do uniknięcia. Jeśli zapalenie towarzyszy chorobie przewlekłej, konieczne jest prowadzenie leczenia choroby pierwotnej. Próby zapobiegania zapaleniu spojówek są możliwe dla przyczyn infekcyjnych, alergicznych i kontaktowych. Aby unikać nawrotów choroby, należy zadbać o prawidłową higienę okolicy oka oraz unikać czynników mogących wpływać negatywnie na proces widzenia.

Wirusowe, epidemiczne zapalenie spojówek ma charakter niezwykle zakaźny, przenosi się z łatwością z człowieka na człowieka, zwłaszcza w dużych skupiskach ludzkich (przedszkola, szkoły, miejsca pracy). Do zakażenia dochodzi przez dotykanie rękami przedmiotów, na których znajdują się wirusy, i przenoszenie ich na powieki, dlatego też należy unikać kontaktu z chorującymi osobami oraz dotykanymi przez nie przedmiotami, a także dbać o higienę dłoni i ich dokładne mycie. Podobne zalecenia dotyczą profilaktyki bakteryjnego zapalenia spojówek – jego zakaźność jednak jest nieco mniejsza.

W przypadku nawrotowych zapaleń spojówek o przyczynie alergicznej duże znaczenie ma ograniczanie czasu kontaktu substancji alergizującej z powierzchnią oka. W tym celu można stosować okulary ochronne/przeciwsłoneczne, unikać nadmiernej ekspozycji na czynnik alergiczny [na przykład poprzez ograniczenie czasu spędzonego na świeżym powietrzu w okresie pylenia roślin, a także płukanie oka solą fizjologiczną (0,9% NaCl), która usuwa drobne cząsteczki alergenów ze spojówki].

Jeśli zapalenie spojówek występuje najczęściej w sytuacji zmęczenia czy podrażnienia wzroku, należy szczególnie zadbać o komfort pracy, zwłaszcza tej wykonywanej przy komputerze lub innego rodzaju monitorach. Konieczne są: prawidłowe oświetlenie, prawidłowe ustawienie monitora – ok. 10–20 stopni poniżej linii wzroku (zbyt wysoko ustawiony monitor zmusza do szerokiego otwarcia oczu, co powoduje ich wysychanie) oraz kilkuminutowe przerwy po każdej godzinie pracy przy ekranie. Warto unikać dymu, zwłaszcza papierosowego, oraz długotrwałej pracy w klimatyzowanych pomieszczeniach o niskiej wilgotności powietrza. Jeśli niektóre czynniki drażniące są niemożliwe do uniknięcia, warto stosować preparaty sztucznych łez – krople nawilżające dostępne w aptece bez recepty. Ich odpowiednio skomponowany skład pozwala na uniknięcie wysychania spojówek i zmniejsza ryzyko nawrotu zapalenia.

Piśmiennictwo

1. Mielczarek M. Choroby zapalne spojówek. Med Rodz 2005; 2: 40–49.
2. Petricek I, Prost M, Popova A. The differential diagnosis of red eye: a survey of medical practitioners from Eastern Europe and the Middle East. Ophthalmologica 2006; 220(4): 229–237.
3. Prost ME. Bakteryjne zapalenie spojówki i rogówki – wytyczne terapeutyczne. OphthaTherapy 2018; 5(supl. 1): 5.
4. Antoniak K. Farmakoterapia zakażeń bakteryjnych narządu wzroku. Post Farmakoter 2009; 65(2): 124–131.
5. Izdebska J. Przychodzi pacjent do lekarza z… zapaleniem spojówek. Lekarz POZ 2017; 3(3): 201–202.