Wyprysk kontaktowy

Co to jest wyprysk kontaktowy?

Wyprysk kontaktowy jest jedną z najczęściej zgłaszanych lekarzom chorób skóry. Zasadniczo nie jest to jedna jednostka chorobowa, tylko grupa chorób wywoływanych przez różne mechanizmy. Ich wspólną cechą jest to, że w wyniku bezpośredniego kontaktu skóry z czynnikiem chorobotwórczym dochodzi do powstania zmian w postaci wysypki, rumienia i podrażnienia. Do najczęstszych czynników wywołujących wyprysk kontaktowy należą: metale (chrom, nikiel, kobalt), składniki gumy, żywice epoksydowe, formalina oraz związki obecne w lekach i kosmetykach [1,2].

Wyprysk kontaktowy powstaje w wyniku działania na skórę substancji drażniących lub uczulających (czyli alergenów). Z tego względu dzieli się go na dwa rodzaje: wyprysk alergiczny oraz niealergiczny [3]. Częstość występowania obu typów jest do siebie zbliżona [1].

Wyprysk alergiczny, nazywany także alergicznym kontaktowym zapaleniem skóry, rozwija się w wyniku zetknięcia się skóry z alergenem obecnym w kosmetykach, lekach, biżuterii, odzieży, czy w roślinach. Po kilku godzinach w miejscu kontaktu pojawia się stan zapalny, który może poszerzać się na większe obszary skóry [3]. Wyprysk alergiczny jest formą nadwrażliwości na związki drobnocząsteczkowe, rozwijającą się na podłożu mechanizmu immunologicznego, co oznacza, że pojawia się tylko u osób, które są uczulone na jeden z takich związków [1].

Wyprysk niealergiczny, nazywany również podrażnieniem, a w przypadku ostrego przebiegu określany jako toksyczny wyprysk kontaktowy, jest wywoływany przez czynniki drażniące, takie jak: detergenty, środki piorące lub konserwujące, mydła czy roztwory kwasów i zasad. W wyniku kontaktu skóry z tymi substancjami, zwłaszcza przy ich wysokim stężeniu, dochodzi do uszkodzenia bariery ochronnej naskórka i rozwinięcia się stanu zapalnego, który objawia się w formie wyprysku [3]. Zmiany skórne związane z wypryskiem niealergicznym mogą powstać u każdej osoby narażonej na działanie substancji drażniącej, choć obserwuje się tu predyspozycje osobnicze. U różnych osób ta sama substancja może wykazywać większe lub mniejsze działanie [1]. Na przewlekły wyprysk z podrażnienia narażone są przede wszystkim osoby, których zawód wymaga częstego mycia lub moczenia rąk oraz osoby, które chorowały wcześniej na atopowe zapalenie skóry (AZS) [2,4].

Wyprysk kontaktowy - przyczyny

o czynników, które mogą prowadzić do alergicznego wyprysku kontaktowego, zalicza się przede wszystkim:

• gumę,
• wełnę,
• metale, takie jak nikiel czy kobalt, występujące w sztucznej biżuterii, elementach odzieży czy armatury łazienkowej i kuchennej,
• kosmetyki oraz środki stosowane jako ich podłoża,
• barwniki, obecne np. w farbach do włosów [4].

Do substancji drażniących, które mogą być przyczyną niealergicznego wyprysku kontaktowego, należą natomiast:

• woda oraz mydła i detergenty,
• oleje oraz rozpuszczalniki,
• owoce cytrusowe,
• cebulki kwiatów oraz warzywa, takie jak cebula i czosnek [4].

Wyprysk kontaktowy - objawy

Wyprysk kontaktowy może przebiegać w postaci kilku faz, którym towarzyszy świąd oraz zmiany chorobowe o różnym nasileniu. W fazie ostrej, która ma zwykle miejsce po kilku godzinach od kontaktu skóry z czynnikiem uczulającym lub drażniącym, pojawia się rumień oraz drobne, ropiejące pęcherzyki. W ten sposób tworzy się ognisko wysiękowe, niewyraźnie odgraniczone od otoczenia. W fazie podostrej dochodzi do złuszczania skóry oraz pojawiania się strupków. Jeżeli wyprysk wchodzi w fazę przewlekłą, pojawia się przerost naskórka i intensywne złuszczanie, prowadzące do silnego świądu skóry, drapania ognisk zapalnych i powstawania wtórnych wykwitów [3].

Wyprysk kontaktowy - diagnostyka

Najważniejszym badaniem wykorzystywanym do stwierdzenia nadwrażliwości na określoną substancję będącą przyczyną alergicznego wyprysku kontaktowego są tzw. testy płatkowe naskórkowe. Polegają one na zaaplikowaniu na skórę pleców niewielkiej ilości analizowanych substancji w różnych stężeniach i pozostawieniu ich na kilka dni. Następnie, w określonych odstępach czasu, ocenia się reakcję skóry, która wskazuje na jakie substancje i w jakim stężeniu jest uczulony pacjent [2,3].

Do rozpoznania niealergicznego wyprysku kontaktowego konieczne jest wykluczenie innych typów choroby i innych chorób skóry. Nie istnieje jeszcze żaden test diagnostyczny, który pozwalałaby na postawienie jednoznacznej diagnozy [2].

Jak leczy się wyprysk kontaktowy?

Leczeniem wyprysku kontaktowego zajmują się lekarze dermatolodzy. W zależności od nasilenia objawów oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta zalecają oni leczenie miejscowe lub uogólnione.

W leczeniu miejscowym stosuje się głównie maści i kremy zawierające glikokortykosteroidy, które hamują stan zapalny. Jeżeli u pacjenta występują sączące się zmiany, to terapia powinna być rozszerzona o preparaty o działaniu antyseptycznym (odkażającym) i przeciwobrzękowym [3,4]. W przypadku zmian rozsianych i przewlekłych stosuje się również fototerapię, pochodne wit. A, cyklosporynę A, azatioprynę i takrolimus [3].

W leczeniu ogólnym stosuje się leki antyhistaminowe, antybiotyki i leki immunosupresyjne. Kortykosteroidy stosowane ogólnie wykorzystuje się tylko w przypadku bardzo ciężkich i rozległych stanów. Nie wolno ich jednak stosować dłużej niż 3–4 tygodnie [3].

Osoby, u których występuje wyprysk kontaktowy, powinny starać się maksymalnie ograniczyć kontakt z czynnikami drażniącymi i uczulającymi oraz dbać o odpowiednie natłuszczenie i higienę skóry [2].

Bibliografia:

1. Szczepaniak. E. i in., Wyprysk kontaktowy, Postępy Dermatologii i Alergologii XXI; 2004/4.
2. Śpiewak R., Wyprysk kontaktowy, Postępy Dermatologii i Alergologii 2009; XXVI, 5: 375–377.
3. Lewandowska I., Wyprysk, czyli egzema jako jedna z najczęstszych chorób alergicznych skóry, Pielęgniarstwo Polskie 2013, 2 (48), 132–136.
4. https://www.mixa.pl/porady/wyprysk-kontaktowy [ostatni dostęp: 28.08.2022]