Brak miesiączki, skąpe i rzadkie miesiączki

Informacje podstawowe o braku miesiączki, skąpych i rzadkich miesiączkach

Długość prawidłowego cyklu miesiączkowego (łac. eumenorrhoea) wynosi 21–35 dni (28 dni ±7 dni), a krwawienie powinno trwać 3–5 dni (nie więcej niż 7 dni). Fizjologicznie brak miesiączki obserwujemy przed menarche (czyli dojrzewaniem płciowym), po menopauzie oraz w czasie ciąży i karmienia piersią.

Zaburzenia miesiączkowania mogą mieć charakter nieprawidłowości rytmu krwawień, obfitości krwawień lub występować jako dodatkowe krwawienia w cyklu miesiączkowym (przed miesiączką lub po niej, w połowie cyklu). Nieregularne cykle podczas pierwszych 2 lat miesiączkowania są zjawiskiem fizjologicznym, niewymagającym leczenia farmakologicznego. W ciągu 2 lat od pierwszej miesiączki u 18–45% pacjentek wystąpią regularne cykle owulacyjne. Oligomenorrhoea to cykl dłuższy niż 34 dni, najczęściej bezowulacyjny, jednofazowy. Może fizjologicznie występować w ciągu pierwszych 2 lat miesiączkowania, natomiast utrzymujący się stan, zwłaszcza u dojrzałych kobiet, powinien być dokładnie zbadany. Hypomenorrhoea to skąpe miesiączkowanie z małą utratą krwi i krótkim czasem trwania, tzw. plamienia. Średnia utrata krwi podczas miesiączki wynosi ok. 30–70 ml. Brak miesiączki pierwotny to brak wystąpienia miesiączki oraz rozwoju gruczołów piersiowych u dziewczynki ≤ 13. roku życia lub brak miesiączki u dziewczynki ≤ 15. roku życia przy współwystępowaniu rozwoju gruczołów piersiowych. Wtórny brak miesiączki to brak miesiączki przez 3–6 miesięcy u pacjentki, która wcześniej prawidłowo miesiączkowała.

Przyczyny braku miesiączki

Do zaburzeń miesiączkowania najczęściej prowadzą nieprawidłowości na różnych poziomach układu podwzgórzowo-przysadkowo-jajnikowego. Wśród przyczyn pierwotnego braku miesiączki wymienia się: 

• dysgenezję gonad; 
• hipoplazję jajników; 
• niewydolność podwzgórza; 
• zespół Mayera-Rokitansky’ego-Küstera-Hausera; 
• zaburzenia rozwoju płciowego;
• wrodzony przerost nadnerczy;
• zespół braku wrażliwości na androgeny (zespół feminizujących jąder); 
• zarośnięcie błony dziewiczej; 
• guzy przysadki;
• karłowatość przysadkową. 

Do przyczyn wtórnego braku miesiączki zalicza się (po wykluczeniu ciąży): 

• endokrynopatie (zespół policystycznych jajników [PCOS], hiperprolaktynemię, choroby tarczycy, źle kontrolowaną cukrzycę); 
• guzy i nowotwory ośrodkowego układu nerwowego; 
• zapalenie przysadki mózgowej; 
• uszkodzenia gonad (infekcyjne, zapalne); 
• wpływ leków; 
• zaburzenia odżywiania (anoreksja i bulimia); 
• zbyt wyczerpujące ćwiczenia fizyczne;
• nadmierny stres. 

Zaburzenia miesiączkowania mogą być również wynikiem nieprawidłowości innych gruczołów wydzielania wewnętrznego, chorób innych narządów, problemów hematologicznych, defektów metabolicznych, niedoborów żywieniowych lub mieć pochodzenie jatrogenne (najczęściej polekowe). 

Epidemiologia braku miesiączki, skąpych i rzadkich miesiączek

Częstość różnych zaburzeń miesiączkowania u dziewcząt szacuje się nawet na 75%. Brak miesiączki występuje z częstością 3–4% wśród kobiet w wieku rozrodczym (po wykluczeniu ciąży). Jedną z głównych przyczyn braku miesiączki jest czynnościowy brak miesiączki pochodzenia podwzgórzowego. Odpowiada on za 20–35% przypadków wtórnego braku miesiączki (wśród kobiet dorosłych) oraz 3% przypadków pierwotnego braku miesiączki u dziewcząt. W przypadku pierwotnego zaburzenia miesiączkowania zarośnięcie błony dziewiczej jest najczęstszą wadą narządów płciowych u kobiet (występuje z częstością 1 : 1000). Zwykle ujawnia się dopiero w późnym stadium dojrzewania. Zaburzenia cyklu miesiączkowego występują 3-krotnie częściej w grupie kobiet z niedoczynnością tarczycy. Stosowanie niektórych leków może doprowadzić do braku miesiączki. Najbardziej klasyczny przykład stanowią leki przeciwpsychotyczne, metoklopramid, haloperydol, rysperydon czy werapamil. Brak miesiączki jest również często stwierdzany u pacjentek poddawanych chemio- lub radioterapii. 

Objawy braku miesiączki, skąpych i rzadkich miesiączek

Zmiana regularności cykli miesiączkowych, zanik miesiączki, pojawienie się obfitych lub skąpych miesiączek, ból podczas krwawienia to najczęstsze objawy zaburzeń miesiączkowania. W zależności od przyczyny zaburzeń miesiączkowania mogą pojawiać się objawy charakterystyczne dla danego zespołu lub choroby endokrynologicznej. Zbyt obfite, przedłużające się krwawienia mogą doprowadzić do niedokrwistości i niedoborów żelaza, której objawami są m.in. osłabienie, nadmierna senność, pogorszenie jakości skóry i włosów, przyspieszenie akcji serca, zmniejszona tolerancja wysiłku fizycznego. Hipoestrogenizm u kobiet uprawiających intensywne ćwiczenia fizyczne powoduje również niepłodność, zaburzenia gospodarki tłuszczowej i przedwczesną utratę masy kostnej (osteoporozę). 

Leczenie braku miesiączki, skąpych i rzadkich miesiączek

Z uwagi na wieloczynnikową przyczynę zaburzeń miesiączkowania najistotniejsze jest odpowiednie rozpoznanie. Zazwyczaj leczenie schorzenia leżącego u podstawy zaburzeń cyklu miesiączkowego przynosi poprawę. Istotne w terapii zaburzeń miesiączkowania jest również dbanie o ogólny stan zdrowia i odpowiednie leczenie chorób przewlekłych. Najistotniejsza z punktu widzenia leczenia zaburzeń czynnościowych jest odpowiednia dieta z unikaniem żywności typu fast food, o odpowiedniej zawartości kalorycznej oraz odżywczej. W wielu przypadkach trzeba ograniczyć intensywne treningi fizyczne, co pozwala na odzyskanie równowagi w organizmie i uregulowanie gospodarki hormonalnej. Znaczenie ma również odpowiednie wsparcie psychologiczne i redukcja stresu, który może bardzo negatywnie wpływać na funkcjonowanie osi hormonalnych. Nieprawidłowości wywołane stresem, zaburzeniami odżywiania, wyczynowym uprawianiem sportu wymagają kompleksowej opieki ze strony różnych specjalistów oraz zmiany stylu życia. W przypadku stwierdzonych schorzeń endokrynologicznych istotne jest leczenie przyczynowe – w wielu przypadkach (np. guzy, nowotwory czy anatomiczne zaburzenia rozwoju narządów płciowych) pomoc może przynieść leczenie chirurgiczne. W niektórych przypadkach skuteczne okazuje się leczenie hormonalne, w tym włączenie doustnych środków antykoncepcyjnych. 

Profilaktyka braku miesiączki, skąpych i rzadkich miesiączek

Profilaktyka obejmuje przede wszystkim zdrowy styl życia i odżywiania, redukcję stresu oraz nadmiernej aktywności fizycznej. Wysokie wymagania fizyczne i niewystarczająca regeneracja w połączeniu z długotrwałym, nieodpowiednim odżywianiem i stresem psychicznym to potencjalne czynniki powodujące brak równowagi w procesie neuroendokrynnym związanym z osią podwzgórze-przysadka-jajniki. 

Piśmiennictwo

1. Endokrynol Pediatr 2019; 1(66). 
2. Jamieson MA. Disorders of Menstruation in Adolescent Girls. Pediatr Clin North Am 2015; 62(4): 943–961.
3. Rigon F, De Sanctis V, Bernasconi S i wsp. Menstrual pattern and menstrual disorders among adolescents: an update of the Italian data. Ital J Pediatr 2012; 38: 38. 
4. Szczeklik A, Gajewski P. Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna, Kraków 2022.