Szacowany czas czytania: 6 minut
Endometrioza
Co to jest endometrioza?
Endometrioza to obecność komórek błony śluzowej macicy (endometrium) poza jamą macicy. Istnieje kilka teorii dotyczących patogenezy tej choroby. Obecnie najwięcej przesłanek przemawia za teorią „wstecznej menstruacji”, według której dochodzi do przepływu komórek nabłonkowych w kierunku wstecznym podczas krwawienia miesięcznego. Żadna z teorii nie wyjaśnia jednak w pełni wszystkich możliwych lokalizacji zmian w przebiegu endometriozy. Endometrioza jest chorobą estrogenozależną, w zaawansowanych przypadkach nieuleczalną, aczkolwiek w bezpośredni sposób nie stanowi zagrożenia życia. Powoduje przewlekłe dolegliwości bólowe oraz problemy z płodnością. Leczenie może być chirurgiczne lub farmakologiczne.
Informacje podstawowe
Endometrioza jest chorobą przewlekłą polegającą na obecności komórek endometrium poza jamą macicy, najczęściej w obrębie miednicy mniejszej. Powoduje wiele dolegliwości, między innymi przewlekły ból oraz problemy z płodnością. Endometrioza znacznie obniża jakość życia, jednak nie stanowi dla niego bezpośredniego zagrożenia.
W literaturze przyjmuje się podział endometriozy na 3 podtypy:
- endometriozę powierzchowną,
- torbiel endometrialną,
- endometriozę głęboko naciekającą (deep inflitrating endometriosis, DIE).
Nie ma zgodności co do tego, czy wymienione podtypy choroby mają wspólny początek, czy też mogą rozwijać się niezależnie. Zgodnie z teorią wstecznej menstruacji komórki endometrium mogą dostać się do miednicy i wytworzyć w jej obrębie implanty (między innymi w obrębie więzadeł obłych, zatoki Douglasa czy też pęcherza moczowego), co odpowiada endometriozie głęboko naciekającej. Z kolei torbiel endometrialna to torbiel w obrębie przydatków, o zmiennej wielkości, wypełniona gęstą treścią, która może zostać wykryta podczas USG.
Rozpoznanie endometriozy
Diagnostyka endometriozy może być prowadzona wielotorowo. W typowym scenariuszu pacjentka z objawami zgłasza się do lekarza ginekologa, który w badaniu USG może wykryć torbiel endometrialną lub wszczepy endometrialne w miednicy. W przypadku wątpliwości klinicznych można rozszerzyć diagnostykę o badanie rezonansu magnetycznego miednicy mniejszej, które cechuje się lepszą czułością i specyficznością w wykrywaniu zmian w przebiegu endometriozy głęboko naciekającej.
Przyczyny endometriozy
Aktualnie przyczyny endometriozy nie są do końca pewne. Uznaje się pewien udział czynników genetycznych oraz środowiskowych. W wyniku zmian społecznych, takich jak wcześniejsze wystąpienie pierwszej miesiączki, późniejsze – menopauzy oraz mniejsza liczba ciąż w życiu kobiety, częstość występowania endometriozy wzrasta. Zwiększone ryzyko zachorowania dotyczy także kobiet regularnie spożywających alkohol oraz kobiet z endometriozą w wywiadzie rodzinnym.
W literaturze podawanych jest kilka teorii dotyczących etiologii endometriozy:
- teoria wstecznej menstruacji (najpopularniejsza) – polega na wstecznym przepływie krwi wraz z komórkami endometrium poprzez jajowody do miednicy z następczą implantacją w jej obrębie,
- teoria implantacji – będąca rozwinięciem poprzedniej teorii – zakłada wsteczny przepływ krwi wraz z komórkami progeniterowymi do miednicy,
- teoria zaburzeń rozwoju przewodów Müllera – zakłada nieprawidłowy rozwój przewodów Müllera, co ułatwia implantację komórek endometrium w przednim przedziale miednicy,
- teoria metaplastyczna – teoria ta dotyczy głównie zmian w obrębie przydatków i polega na metaplastycznej zmianie komórek epitelium jajników w komórki endometrium.
Epidemiologia endometriozy
Według badań epidemiologicznych endometrioza dotyczy około 5% kobiet, szczyt jej występowania przypada między 25. a 35. rokiem życia. Zmiany w przypadku endometriozy są tak samo hormonozależne jak nabłonek wyścielający macicę i z tego powodu objawy dotyczą w największym stopniu kobiet w wieku prokreacyjnym. Roczne ryzyko wystąpienia endometriozy u dotychczas bezobjawowej pacjentki szacuje się na około 0,1%.
Objawy endometriozy
Objawy w przebiegu endometriozy związane są z jej lokalizacją. Do pierwszych i najczęściej występujących należą bolesne i przedłużające się krwawienia oraz dolegliwości bólowe w obrębie miednicy mniejszej, także podczas stosunku seksualnego lub po nim.
Do objawów szczególnie niepokojących należą między innymi ból podczas oddawania moczu (może świadczyć o zajęciu pęcherza moczowego) i ból podczas oddawania stolca (w przypadku zajęcia jelita grubego). W przypadku wystąpienia ww. objawów należy zgłosić się do lekarza ginekologa. Nieleczona endometrioza na skutek zmian bliznowatych oraz zrostów może spowodować problemy z płodnością.
Leczenie endometriozy
Leczenie endometriozy może być prowadzone w sposób zachowawczy lub zabiegowy. Postępowanie zachowawcze polega na odpowiedniej stymulacji hormonalnej, która prowadzi do zatrzymania cykli, a tym samym do redukcji objawów. Należy jednak pamiętać, że takie leczenie nie zmniejsza już obecnych zmian. Wraz z preparatami hormonalnymi zalecane jest przyjmowanie leków przeciwbólowych, na przykład z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych. W praktyce stosuje się środki antykoncepcyjne, gestageny lub analogi gonadoliberyn.
Leczenie zabiegowe ma na celu usunięcie ognisk endometriozy oraz zmian bliznowatych (zrostów). Może być przeprowadzone drogą laparotomii (w przypadku szczególnie trudnych przypadków, z naciekiem na jelito grube lub pęcherz moczowy) lub metodami minimalnie inwazyjnymi, na przykład laparoskopowo lub z użyciem systemów robotycznych. W razie zajęcia jelita grubego może być konieczne usunięcie jego części. W najcięższych przypadkach konieczne bywa usunięcie macicy wraz z przydatkami.
Profilaktyka endometriozy
Niestety, nie istnieją metody zapobiegające endometriozie. Jeśli pacjentka zaobserwuje objawy choroby, nie powinna zatem zwlekać z wizytą u lekarza ginekologa. Pozwoli to wdrożyć leczenie na wczesnym etapie endometriozy.
Piśmiennictwo
- Chapron C, Marcellin L, Borghese B i wsp. Rethinking mechanisms, diagnosis and management of endometriosis. Nat Rev Endocrinol 2019; 15(11): 666–682.
- Falcone T, Flyckt R. Clinical Management of Endometriosis. Obstet Gynecol 2018; 131(3): 557–571.
- Peiris AN, Chaljub E, Medlock D. Endometriosis. JAMA 2018; 320(24): 2608.
- Findeklee S, Radosa JC, Hamza A i wsp. Treatment algorithm for women with endometriosis in a certified Endometriosis Unit. Minerva Ginecol 2020; 72(1): 43–49.
- Nezhat C, Agarwal S. Bowel endometriosis. Fertil Steril 2022; 117(2): 384–386.