Niewydolność żylna

Żyły – budowa i funkcje

Układ żylny człowieka obejmuje wszystkie naczynia doprowadzające odtlenowaną krew do serca (wyjątkiem jest żyła wrotna). Z punktu widzenia klinicznego bardzo istotny jest układ żylny kończyn dolnych, w którym najczęściej dochodzi do rozwoju żylaków i przewlekłej niewydolności żylnej, wraz z jej następstwami.

Co to jest żylny aparat zastawkowy?

Żylny aparat zastawkowy to mechanizm, który ma na celu zapobiec cofaniu się krwi w obrębie układu żylnego i wymusić jej stały przepływ w kierunku serca. Sprawny aparat zastawkowy pozwala na właściwą pracę układu krążenia. W przypadku uszkodzenia zastawek żylnych krew ma tendencję do cofania się i zastojów w miejscach, gdzie najsilniej działa siła grawitacji – najczęściej w odcinkach dystalnych kończyn dolnych.

Co uszkadza żyły?

Czynnikiem najbardziej wpływającym na mechaniczne uszkodzenie zastawek żylnych jest nadciśnienie panujące w łożysku naczyń żylnych. Prowadzi ono do poszerzenia naczyń żylnych, utraty ich elastyczności, a z czasem do uszkodzenia mechanizmu zastawkowego i pojawienia się wstecznego przepływu krwi, co nasila jej zastój. Do czynników ryzyka niewydolności żylnej zalicza się:

• płeć żeńską,
• otyłość,
• długotrwałą pracę w pozycji siedzącej lub stojącej,
• ciążę,
• predyspozycje genetyczne,
• terapię hormonalną.

Niewydolność żylna nóg – objawy

Niewydolność żył w kończynach dolnych objawia się najczęściej obrzękami kończyn dolnych (zwłaszcza pojawiającymi się pod koniec dnia i ustępującymi po odpoczynku nocnym), uczuciem ciężkości nóg, bólami i niekiedy sztywnością w obrębie stóp i łydek. Na kończynach dolnych mogą być widoczne drobne poszerzone naczynia włosowate (teleangiektazje) lub poszerzone naczynia żylne (żylaki). W zaawansowanej postaci choroby w obrębie kończyn mogą pojawiać się owrzodzenia skórne, których gojenie jest utrudnione.

Częstym, choć zwykle bagatelizowanym objawem niewydolności żył nóg mogą być skurcze mięśni łydek, które zwykle przypisuje się niedoborom pierwiastków takich jak magnez czy potas. Jeśli pomimo prawidłowego poziomu tych jonów skurcze się utrzymują, wskazane jest rozważenie diagnostyki w kierunku niewydolności żył kończyn dolnych.

USG Doppler w diagnostyce niewydolności żylnej

Celem oceny stopnia zaawansowania niewydolności żylnej wykonuje się badanie USG Doppler układu żylnego, które nie tylko może potwierdzić lub wykluczyć zakrzepicę, ale również ocenia wydolność żył. Badanie USG Doppler to badanie USG połączone z oceną przepływu krwi przez poszczególne naczynia. Z punktu widzenia klinicznego najbardziej istotna jest niewydolność żył głębokich.

Niewydolność żylna – leczenie

W niektórych sytuacjach lekarz może zalecić leki na niewydolność krążenia – poprawiają one przepływ krwi w naczyniach krwionośnych, zmniejszają jej lepkość, niekiedy rozszerzają światło naczynia lub działają przeciwzakrzepowo. Wybór leku musi być podyktowany indywidualną oceną pacjenta oraz jego sytuacją zdrowotną.

Kompresjoterapia (terapia uciskowa) – co warto wiedzieć?

Metodą uznawaną za najbardziej skuteczną w zakresie poprawy wydolności krążenia żylnego jest kompresjoterapia. Jest to też jedyna metoda mogąca spowolnić postęp przewlekłej niewydolności żylnej. Kompresjoterapia polega na stosowaniu kontrolowanego ucisku (za pomocą bandaża elastycznego lub specjalnych pończoch uciskowych), który wymusza powrót krwi żylnej z kończyn dolnych do serca i zapobiega jej zaleganiu w naczyniach żylnych.

Stopień ucisku oraz zastosowanie konkretnych wyrobów medycznych powinny być ustalone z lekarzem prowadzącym. Istnieje również możliwość stosowania profilaktycznych pończoch uciskowych (stopień 1. ucisku), zwłaszcza w sytuacji konieczności długotrwałego unieruchomienia, np. w czasie wielogodzinnej podróży samochodem lub samolotem.

Skleroterapia – co warto wiedzieć?

Skleroterapia jest niechirurgiczną metodą leczenia chorób żył. Za pomocą cienkiej igły do zmienionej chorobowo żyły wstrzykuje się specjalny roztwór (tzw. substancję obliterującą), w wyniku czego dochodzi do niemal natychmiastowego obkurczenia żyły. Naczynie poddane zabiegowi staje się nieczynne, a jego funkcje przejmuje krążenie oboczne (w kończynach dolnych występuje gęsta siatka naczyń żylnych, dzięki czemu jest to możliwe). U większości chorych zabieg pozwala uzyskać satysfakcjonujący efekt kliniczny, cechuje się też dużym bezpieczeństwem i niską inwazyjnością.

Niewydolność żylna – profilaktyka – jak poprawić krążenie krwi w nogach? Czego unikać?

Największy wpływ na usprawnienie krążenia w nogach ma regularna, chociażby niewielka aktywność fizyczna. Osoby pracujące na siedząco powinny regularnie przerywać pracę i wykonywać kilkuminutowy spacer lub ćwiczenia. Podejmowanie aktywności fizycznej jest bardzo ważne – zalecane są spacery, nordic walking, jogging, jazda na rowerze czy pływanie.

Korzystnie działa również odpoczynek z kończynami dolnymi ułożonymi powyżej poziomu serca – łydki powinny mieć wówczas podparcie na całej swojej długości, a nie jedynie punktowo.

Wspomagająco w niewydolności krążenia żylnego stosuje się preparaty zawierające diosminę, escynę lub hesperydynę – substancje te są przeznaczone do przewlekłego stosowania.

Pacjenci z przewlekłą niewydolnością żylną powinni unikać gwałtownych zmian temperatur, dlatego niewskazane są: korzystanie z sauny, solarium, opalanie się, jak również długie, gorące kąpiele w wannie. W wysokich temperaturach dochodzi do nadmiernego rozszerzenia łożyska żylnego, które w warunkach niewydolności nie ma już wystarczających zdolności do samoistnego obkurczenia.

Niekorzystne jest także długotrwałe pozostawanie w pozycji siedzącej, z nogami zgiętymi pod kątem prostym, co zwiększa ciśnienie w układzie żylnym kończyn dolnych. W przypadku przymusu długotrwałego siedzenia lub stania warto wykonywać drobne ruchy stóp: kręcenie kółek w stawach skokowych, przenoszenie ciężaru z palców na pięty oraz napinanie mięśni łydek. Spowoduje to uruchomienie tzw. pompy mięśniowej, która przeciwdziała zaleganiu krwi w żyłach nóg.

Warto również zadbać o ergonomiczne stanowisko pracy – właściwie wyprofilowane krzesło oraz podnóżek pod stopy lub biurko regulowane elektrycznie, przy którym można pracować na siedząco i na stojąco.

Nasileniu objawów niewydolności żylnej sprzyja też nadmierna masa ciała, która często nasila tendencję do powstawania obrzęków oraz może prowadzić do rozwoju cukrzycy typu 2.

Niewydolność układu żylnego – potencjalne powikłania

Przewlekła niewydolność żylna może powodować trudno gojące się owrzodzenia podudzi, które w wielu przypadkach wymagają wielomiesięcznego leczenia specjalistycznego oraz mają tendencję do nawrotów.

Jedną z najpoważniejszych konsekwencji mogących wiązać się z niewydolnością żylną jest ryzyko zakrzepicy. Objawy zakrzepicy to przede wszystkim nasilający się ból w kończynie dolnej, narastający obrzęk, zaczerwienienie i zwiększone ucieplenie skóry. Dolegliwości mają zwykle charakter jednostronny. Wystąpienie takich objawów wymaga niezwłocznej konsultacji lekarskiej.

Uwagę powinny zwrócić również takie objawy jak duszność, nasilone męczenie się, osłabiona tolerancja wysiłku czy kołatanie serca.

Piśmiennictwo:

1. Gajewski P (red.). Interna Szczeklika. Mały podręcznik 2022/2023. Medycyna Praktyczna, Kraków 2022.
2. Mościcka P, Cwajda-Białasik J, Szewczyk M i wsp. Przewlekła niewydolność żylna – obraz kliniczny. Leczenie Ran 2019; 16(3–4): 84–91.
3. Neubauer-Geryk J, Bieniaszewski L. Przewlekła choroba żylna – patofizjologia, obraz kliniczny i leczenie. Chor Serca Naczyń 2009; 6(3): 135–141.