Żylaki kończyn dolnych

Żylaki a przewlekła niewydolność żylna

Żylaki są jednym ze stadium przewlekłej niewydolności żylnej, która jest związana z utrudnionym odpływem krwi z układu żylnego oraz podwyższonym ciśnieniem spoczynkowym w naczyniach żylnych [2]. Dokładny mechanizm powstawania żylaków jest nieznany, przypuszcza się, że istotną rolę mogą odgrywać m.in. niewydolność zastawek żylnych czy czynniki prowadzące do przebudowy ścian naczyń (w tym zmiany składu macierzy wewnątrzkomórkowej), co skutkuje rozszerzeniem żył i ich krętym przebiegiem [3]. 

Do oceny przewlekłej niewydolności żylnej stosuje się skalę CAEP, która obejmuje różne aspekty (kliniczny, anatomiczny, etiologiczny, patofizjologiczny) i ocenia m.in. nasilenie objawów [2,3]. Zgodnie z tą skalą, wyróżniamy sześć stadiów niewydolności żylnej, z czego jednym z nich są właśnie żylaki:

• stadium 1 – teleangiektazje (drobne rozszerzenia naczyń żylnych, zaczerwienie skóry w obrębie kostki),
• stadium 2 – żylaki, 
• stadium 3 – obrzęki,
• stadium 4 – zmiany skórne spowodowane chorobą naczyń żylnych (przebarwienia, wypryski),
• stadium 5 – wygojone owrzodzenie żylne,
• stadium 6 – aktywne owrzodzenie żylne [2].

Do powstania żylaków predysponują:

• wiek,
• płeć (zwykle częściej u kobiet),
• zmiany hormonalne (częściej u kobiet ciężarnych),
• dieta wysokoprzetworzona,
• występowanie żylaków u spokrewnionych członków najbliższej rodziny,
• tryb pracy – konieczność długotrwałego przyjmowania pozycji stojącej lub siedzącej,
• długotrwałe noszenie źle dobranej, uciskającej odzieży (np. pończoch),
• przebyta zakrzepica naczyń żylnych [3].

Żylaki kończyn dolnych – objawy

Zgodnie z badaniami, żylaki mogą wystąpić nawet u co trzeciej osoby – stwierdza się je u 36% kobiet i 28% mężczyzn [3]. Jakie są objawy tego powszechnego schorzenia? Żylaki w obrębie żył powierzchownych są widoczne gołym okiem, poprzez skórę można dostrzec powiększone fragmenty żył, niekiedy przypominające sznur uwypuklenia [3]. Do objawów związanych z występowaniem żylaków należą:

• obrzęki nóg, 
• mrowienie, pieczenie,
• ból, 
• uczucie ciężkości nóg, 
• kurcze mięśni [3]. 

Dolegliwości związane z żylakami nasilają się pod koniec dnia (zwłaszcza po długotrwałej pracy, np. w pozycji siedzącej), ustępują po uniesieniu kończyn dolnych [4].

Co ważne, brak widocznych zmian na kończynach dolnych nie wyklucza patologii w obrębie naczyń żylnych – do tego niezbędne jest wykonanie badań, takich jak USG dopplerowskie [1]. 

Diagnostyka żylaków

Istnieją różne metody diagnostyki obrazowej naczyń żylnych, do których zaliczana jest m.in. flebografia (badanie polegające na wstrzyknięciu do żył środka kontrastowego, co pozwala na zobrazowanie naczyń na zdjęciach rentgenowskich), USG, tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny [2,4]. Podstawowym badaniem diagnostycznym, jakie należy wykonać u pacjenta z przewlekłą niewydolnością żylną, jest badanie USG Doppler [2,4]. Badanie to jest bezbolesne i pozwala ocenić budowę anatomiczną oraz czynność naczyń żylnych [4]. USG Dopplera może pomóc też rozpoznać ewentualne stany chorobowe towarzyszące żylakom –   zakrzepicę żył głębokich czy zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych [4]. Badanie ultrasonograficzne jest również złotym standardem diagnostyki żylaków u kobiet w ciąży, gdyż w świetle aktualnej wiedzy medycznej nie wykazano w związku z jego wykonywaniem zagrożenia dla płodu [2].

Leczenie żylaków kończyn dolnych

Jakie są metody leczenia żylaków i które można zastosować u poszczególnych pacjentów? W zależności od zaawansowania choroby oraz preferencji pacjenta, do leczenia żylaków kończyn dolnych można wykorzystać techniki zachowawcze lub zabiegowe [3,4]. 

Metody zachowawcze leczenia żylaków kończyn dolnych obejmują:

• kompresjoterapię (np. z użyciem bandaży czy pończoch uciskowych o różnym stopniu ucisku);
• modyfikacje stylu życia – ćwiczenia fizyczne, redukcja masy ciała, unikanie długotrwałego przebywania w pozycji siedzącej/stojącej, zapobieganie powstawaniu obrzęków;
• farmakoterapię – stosowanie leków flebotropowych, są to zwykle preparaty pochodzenia roślinnego (m.in. flawonoidy, wyciągi z kasztanowca, hesperydyna), istnieją sprzeczne doniesienia naukowe na temat ich skuteczności [3,4]. 

Z kolei wśród zabiegowych technik leczenia żylaków wyróżniamy:

• zabiegi laserowe – stosowane w przypadku małych zmian;
• termoablację wewnątrznaczyniową, wykorzystującą laser lub fale radiowe – w przypadku żylaków większych naczyń;
• skleroterapię piankową – poprzez aplikację do żył różnych substancji (np. hipertonicznego roztworu soli, polidokanolu) powoduje się zamknięcie światła zmienionego chorobowo naczynia żylnego; stosowana w przypadku żylaków małych i średnich naczyń;
• leczenie chirurgiczne (flebektomia) – operacyjne usunięcie niewydolnej żyły odpiszczelowej [3,4]. 

Pacjenci z żylakami kończyn dolnych powinni zgłosić się do lekarza – w trakcie wizyty zbierze on dokładny wywiad oraz wykona badania lub skieruje na dalszą diagnostykę, która umożliwi ocenę stanu naczyń kończyn dolnych i dobór odpowiedniej metody leczenia (kompresjoterapii, leków doustnych czy metody zabiegowej). Zwykle w przypadku przewlekłej niewydolności żylnej lekarz rodzinny skieruje chorego do innego lekarza specjalizującego się w chorobach naczyń, np. chirurga naczyniowego czy angiologa.

Referencje:

1. Whiteley MS. Current Best Practice in the Management of Varicose Veins. Clin Cosmet Investig Dermatol. 2022 Apr 6;15:567-583. doi: 10.2147/CCID.S294990. PMID: 35418769; PMCID: PMC8995160.
2. J. Kasperczak, M. Ropacka-Lesiak, G.H. Bręborowicz, De nicja, podział oraz diagnostyka przewlekłej niewydolności żylnej – część II, Ginekol Pol. 2013, 84, 51-55
3. H. Marona, A. Kornobis, Patofizjologia rozwoju żylaków oraz wybrane metody ich leczenia – aktualny stan wiedzy, Tom 65, nr 2, 2009
4. J. Raetz, M. Wilson, K. Collins, Varicose veins: diagnosis and treatment, American Family Physician, 2019; 99 (11): 682–688