Zakrzepica żył powierzchownych: objawy, leczenie, zalecenia

Czym charakteryzuje się zakrzepica żył powierzchownych?

Zapalenie żył powierzchownych przebiega zwykle pod postacią bolesnego ograniczonego obrzęku z zaczerwienieniem skóry nad obrzękiem. Zmiana pojawia się zazwyczaj nagle, bez objawów zwiastujących (niekiedy pojawia się mrowienie, pieczenie skóry w tym miejscu). W przypadku zapalenia żyły w obrębie istniejącego żylaka można łatwo wyczuć dłonią guzkowate lub powrózkowate zgrubienie – zwykle żylak jest również bolesny przy dotyku. Jeśli dojdzie do ropnego zapalenia żył powierzchownych, poza nasilonymi objawami miejscowymi mogą wystąpić również gorączka i uczucie rozbicia, dużo rzadziej wyciek treści ropnej. Niekiedy przebieg choroby jest bezobjawowy (5–13% przypadków) – na rozpoznanie może wówczas wskazywać niedrożne naczynie w wykonanym później badaniu ultrasonograficznym.

Dlaczego dochodzi do zapalenia żył powierzchownych?

Ponad 90% zapaleń żył powierzchownych stanowią zapalenia, których punktem wyjścia są istniejące już żylaki (poszerzone naczynia żylne, zwykle w obrębie kończyn dolnych). W przypadku długotrwałego zastoju krwi w tych poszerzonych naczyniach może rozwinąć się proces zapalny.

Rzadziej występuje samoistne zapalenie żył powierzchownych (częściej w żyłach kończyn górnych), którego przyczyny nie są znane.

Inną postacią zapalenia żył powierzchownych jest zapalenie związane z obecnością ciała obcego w naczyniu – zwykle cewnika naczyniowego (wenflonu). Wystąpieniu zapalenia żył powierzchownych związanego z obecnością cewnika sprzyjają w tej sytuacji: czas utrzymywania cewnika, niektóre leki, nadkażenie, nieprawidłowe położenie cewnika w żyle (na przykład wskutek przemieszczenia się po założeniu), jak również schorzenia pacjenta (stany nadkrzepliwości krwi, zaburzenia hormonalne). Zapalenie żył powierzchownych związane z obecnością cewnika może przejść w gorzej rokujące ropne zapalenie żył powierzchownych.

Wędrujące zapalenie żył powierzchownych

W rzadszych przypadkach nawracające zapalenie żył powierzchownych może być jednym z pierwszych symptomów choroby nowotworowej. Nowotwory, którym towarzyszy zapalenie żył powierzchownych, to zwykle raki gruczołowe, na przykład rak trzustki. Tak zwane wędrujące zapalenie żył powierzchownych (zwykle dotyczy żył kończyn górnych, pojawia się nawrotowo) bywa również uważane za zwiastun lub objaw towarzyszący chorób autoimmunologicznych lub choroby Buergera (zakrzepowo-zarostowe zapalenie naczyń – występuje głównie u palaczy). Jeśli zapalenie żył powierzchownych nawraca bez uchwytnej przyczyny, niezbędna jest wzmożona czujność onkologiczna.

Co powoduje zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych?

W przebiegu choroby w większości przypadków dochodzi do samowyleczenia w przeciągu kilku dni (rzadziej) lub tygodni (częściej). Powikłaniem nieleczonego zapalenia żył powierzchownych może być jednak niepełny powrót drożności naczynia (tak zwany brak rekanalizacji). Niedrożne naczynie sprzyja nawrotowi procesu zakrzepowego, może również nasilać dolegliwości związane z żylakami (uczucie ciężkości kończyn dolnych, obrzęki oraz bóle – zwłaszcza pod koniec dnia).

Zapalenie żył powierzchownych wiąże się również ze zwiększonym ryzykiem żylnej choroby zakrzepowo- zatorowej. Częstość współwystępowania zakrzepicy żył głębokich z zapaleniem żył powierzchownych jest największa w przypadku zajęcia bliższego odcinka żyły odpiszczelowej. Choroba zakrzepowo-zatorowa niesie za sobą dużo większe ryzyko powikłań, do zatorowości płucnej włącznie.

Zapalenie żył powierzchownych – jak zapobiegać?

Jednym z najsilniejszych czynników mogących przyczynić się do wystąpienia zapalenia żył powierzchownych jest unieruchomienie. Spowolnienie przepływu krwi oraz jej zastój w naczyniach żylnych sprzyjają miejscowej zakrzepicy i zapaleniu ściany naczynia. Unieruchomienie oznacza nie tylko pozostawanie w łóżku, ale również długotrwałe siedzenie lub stanie. Jeśli istnieje konieczność unieruchomienia (na przykład praca stojąca lub długa podróż samochodem lub samolotem), warto zadbać o robienie krótkich przerw na zmianę pozycji, a jeśli nie ma takiej możliwości – wykonywanie prostych ćwiczeń. Może to być statyczne napinanie mięśni łydki, chodzenie w miejscu lub naprzemienne stawanie na palcach/piętach. Te drobne ruchy uruchamiają tak zwaną pompę mięśniową, która wymusza przepływ krwi i zapobiega jej zastojowi.

Dodatkowym czynnikiem ryzyka może być odwodnienie, które wpływa na gęstość krwi i jej szybkość przemieszczania się w naczyniach. Unikanie odwodnienia, poprzez codzienne zapewnienie odpowiedniej ilości płynów (zwykle około 2,5 l/dobę), jest wskazane szczególnie w miesiącach letnich.

U osób predysponowanych do wystąpienia zapalenia żył powierzchownych (na przykład u osób z masywnymi żylakami kończyn dolnych) zaleca się profilaktyczne noszenie pończoch uciskowych przed planowanym unieruchomieniem (podróż, zabieg operacyjny, dłuższe przebywanie w bezruchu).

Zakrzepica żył powierzchownych – leczenie

Rozpoznanie zakrzepicy żył powierzchownych stawia się na podstawie charakterystycznych objawów oraz badania ultrasonograficznego.

Leczenie zakrzepicy żył powierzchownych uzależnione jest od jej nasilenia, a przede wszystkim od obszaru zajętego naczynia. Miejscowe, ograniczone zapalenie żył powierzchownych (zakrzep krótkiego segmentu żyły [poniżej 5 cm] lub zlokalizowany z dala od połączenia żyły odpiszczelowej z żyłą udową) może nie wymagać leczenia przeciwkrzepliwego. Stosuje się wówczas doraźnie leki przeciwzapalne doustne lub miejscowe.

Leczenie zakrzepicy żył powierzchownych w innych przypadkach wymaga włączenia leku przeciwzakrzepowego – zwykle jest to heparyna w dawce profilaktycznej lub fondaparynuks. O długości leczenia decyduje lekarz, biorąc pod uwagę indywidualne uwarunkowania chorego, schorzenia towarzyszące oraz ryzyko nawrotu zakrzepicy. Nigdy nie należy samodzielnie przerywać zaleconego leczenia, gdyż grozi to nawrotem choroby.

W przypadku ropnego zapalenia żył powierzchownych stosuje się antybiotykoterapię, konieczne jest również usunięcie cewnika z zajętego naczynia.

Piśmiennictwo:

1. Neubauer-Geryk J, Bieniaszewski L. Zakrzepica żył powierzchownych. Forum Med Rodz 2018; 12(3): 99–101.
2. Tomkowski W, Kuca P, Urbanek T i wsp. Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa – wytyczne profilaktyki, diagnostyki i terapii. Konsensus Polski 2017. Acta Angiol 2017; 23(2): 73–113.
3. Wojtukiewicz MZ, Sierko E. Powikłania zakrzepowo-zatorowe u chorych na nowotwory. W: Wojtukiewicz M, Deptała A (red.). Problemy hematologiczne u chorych na nowotwory. Wydanie I. Termedia, Poznań 2014.