Nowotwory układu moczowo-płciowego

Wróć do listy Data:
dr n. med. Bartosz Zawadzki
dr n. med. Bartosz Zawadzki

Nowotwory układu moczowo-płciowego to duża grupa schorzeń, która dotyczy zarówno mężczyzn, jak i kobiet. W starzejącym się społeczeństwie problemy onkologiczne występują u znacznej grupy pacjentów. Na całym świecie 1 na 5 przypadków nowego nowotworu to rak układu moczowo-płciowego. Jest on przyczyną około 1 na 7 zgonów z powodu nowotworu. 

Do najczęstszych nowotworów układu moczowo-płciowego u mężczyzn należą rak gruczołu krokowego, pęcherza moczowego oraz nerki, zaś u kobiet – rak szyjki macicy, jajników, trzonu macicy i sromu. 

W terapii onkologicznej wczesne rozpoznanie jest kluczowe i w dużej części nowotworów pozwala na wyleczenie. Istotna jest również profilaktyka – zarówno pierwotna, jak i wtórna, polegająca na wykonywaniu badań przesiewowych, zwłaszcza w grupach podwyższonego ryzyka nowotworu.

Spis treści

Nowotwory układu moczowo-płciowego – informacje podstawowe

Układ moczowy składa się z narządów wytwarzających mocz (nerek) i narządów wyprowadzających mocz (dróg moczowych). Do dróg moczowych zalicza się miedniczkę nerkową, moczowód, pęcherz moczowy, cewkę moczową. 

W skład układu płciowego żeńskiego wchodzą jajniki, jajowody, macica, pochwa, srom. U mężczyzn układ płciowy składa się z gruczołu krokowego i prącia oraz narządów położonych w mosznie (jąder i najądrzy). 

Nowotwory układu moczowo-płciowego (urogenitalne) to zróżnicowana grupa schorzeń. Mogą dotyczyć w zasadzie każdego elementu tego złożonego układu. Najczęstsze schorzenia dotyczą nerek i pęcherza moczowego u obu płci, a także gruczołu krokowego i jąder u mężczyzn oraz jajników, macicy, pochwy i sromu u kobiet. Badania epidemiologiczne prowadzone na świecie w ostatnich latach wskazują na zdecydowany wzrost zachorowalności na nowotwory tej grupy, wynikający głównie z wydłużania się czasu życia, a także ekspozycji na czynniki szkodliwe. Z uwagi na niespecyficzne symptomy pojawiania się nowotworów układu moczowo-płciowego zalecany jest kontakt z lekarzem w każdym przypadku występowania niepokojących dolegliwości. 

Jakie są przyczyny nowotworów układu moczowo-płciowego?

Główny czynnik zachorowania na nowotwory z tej grupy stanowi wiek, choć nie dotyczy to wszystkich nowotworów. Najczęstszym rakiem u młodych mężczyzn jest rak jądra, który wiąże się z wnętrostwem i bezpłodnością. 

Do czynników ryzyka rozwoju nowotworów z tej grupy można poza tym zaliczyć: 

Infekcje wirusem brodawczaka ludzkiego (ang. human papillomavirus, HPV) są silnie związane z rozwojem nowotworów szyjki macicy u kobiet. Nie bez znaczenia pozostaje związek powstawania nowotworów z czynnikami genetycznymi. Najlepiej poznany związek dotyczy mutacji genów BRCA w przypadku rodzinnego występowania nowotworów piersi oraz jajników u kobiet. W ostatnich latach obserwuje się również związek częstszego występowania nowotworów w związku z narastającą epidemią otyłości, cukrzycą, a także schorzeniami przewlekłymi. 

Podstawowymi metodami diagnostycznymi w przypadku nowotworów układu moczowo-płciowego są badania obrazowe – przede wszystkim badanie badanie ultrasonograficzne (USG), a w przypadkach wątpliwych – tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny. W celu oceny zaawansowania choroby nowotworowej stosuje się ponadto pozytonową emisyjną tomografię (PET) i scyntygrafię. 

Jak często występują nowotwory układu moczowo-płciowego?

  • Nowotwory nerki stanowią około 3% nowotworów u dorosłych, nieco częściej występują u mężczyzn niż u kobiet. Najczęściej rozwijają się między 50. a 70. rokiem życia. 
  • Rak pęcherza moczowego jest najczęściej rozpoznawany w 7. dekadzie życia. W Polsce nowotwory pęcherza moczowego stanowią prawie 7% przypadków nowotworów złośliwych u mężczyzn i nieco ponad 2% u kobiet, 75% nowotworów stanowią guzy nienaciekające ściany pęcherza. 
  • Rak gruczołu krokowego to drugi pod względem częstości występowania nowotwór u mężczyzn – stanowi 10% wszystkich zachorowań na nowotwory oraz jest przyczyną 7% zgonów nowotworowych u mężczyzn. 
  • Na raka szyjki macicy chorują najczęściej kobiety w wieku średnim (45–65 lat); jest on czwartym pod względem częstości zachorowań nowotworem złośliwym u kobiet na świecie. 
  • Rak trzonu macicy rozwija się najczęściej u kobiet w wieku pomenopauzalnym: aż 85% przypadków występuje po 50. roku życia. 
  • Rak jąder stanowi około 1% nowotworów diagnozowanych wśród dorosłych i 5% nowotworów urologicznych, jest natomiast najczęstszym nowotworem u młodych mężczyzn. 
  • Rak sromu stanowi 0,7% wszystkich nowotworów złośliwych u kobiet. 
  • Rak prącia stanowi 0,4–0,6% wszystkich chorób nowotworowych u mężczyzn. 

Nowotwory układu moczowo-płciowego – objawy

Objawy nowotworów urogenitalnych są zróżnicowane, a często mało specyficzne. 

Do najczęstszych zaburzeń w układzie moczowym zaliczamy: 

  • krwiomocz, 
  • ból okolicy lędźwi, 
  • ból pęcherza moczowego,
  • trudności w oddawaniu moczu, 
  • nawracające infekcje układu moczowego. 

W zaawansowanych stadiach nowotworów można obserwować: 

W przypadku schorzeń układu płciowego u kobiet mogą się pojawić: 

  • nieprawidłowe krwawienia z dróg rodnych, 
  • bóle brzucha, 
  • ból przy stosunku, 
  • krwawienia kontaktowe. 

W przypadku schorzeń układu płciowego u mężczyzn mogą występować: 

  • zaburzenia w oddawaniu moczu, parcie na mocz;
  • częstomocz;
  • ból okolicy nadłonowej i krocza;
  • uczucie niepełnego wypróżnienia. 

Objawy wskazujące na schorzenia dotyczące moszny to: 

  • uczucie ciężkości jądra,
  • powiększenie jądra, 
  • bolesność, 
  • wyczuwalny guz jądra. 

W przypadku nowotworów zewnętrznych narządów płciowych u mężczyzn oraz kobiet najczęściej pojawiają się:

  • niegojące owrzodzenie;
  • guz, często krwawiący i bolesny w czasie stosunków płciowych. 

Jak wygląda leczenie nowotworów układu moczowo-płciowego?

W większości przypadków w nowotworach o niskim stadium zaawansowania preferowaną metodą leczenia jest leczenie operacyjne (usunięcie guza). W przypadku bardziej zaawansowanej choroby nowotworowej stosuje się dodatkowe metody leczenia obejmujące zarówno chemioterapię, jak i radioterapię. W niektórych przypadkach możliwe są również leczenie biologiczne oraz immunochemioterapia. W zaawansowanej chorobie stosowane jest leczenie pozwalające na udrożnienie odpływu moczu, opanowanie dolegliwości bólowych oraz poprawę komfortu życia. 

Profilaktyka w nowotworach układu moczowo-płciowego

Profilaktyka raka szyjki macicy w Polsce obejmuje bezpłatne badania cytologiczne dla kobiet w wieku 25–64 lat. Jeśli wynik badania jest prawidłowy, kolejne badanie profilaktyczne wykonuje się po upływie 3 lat lub w uzasadnionych przypadkach po upływie 12 miesięcy. Program szczepień przeciwko HPV prowadzony jest zarówno dla dziewcząt, jak i chłopców po ukończeniu 9. roku życia do ukończenia 14. roku życia, w schemacie dwudawkowym. Podstawowym badaniem profilaktycznym u mężczyzn jest samobadanie jąder przynajmniej raz w miesiącu; w sytuacji podejrzenia nieprawidłowości należy wykonać badanie USG. 

Piśmiennictwo:

  1. Gajewski P (red.). Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna, Kraków 2023. 
  2. Holtedahl K, Borgquist L, Donker GA i wsp. Symptoms and signs of urogenital cancer in primary care. BMC Prim Care 2023; 24(1): 107.
Wróć do listy Przejdź dalej