Pęcherz nadreaktywny

Przyczyny zespołu pęcherza nadreaktywnego

Najczęstszą przyczyną OAB jest nadmierna aktywność mięśnia wypieracza pęcherza (ang. detrusor overactivity, DO). Nadaktywność ta może być powiązana z licznymi czynnikami ryzyka lub skłonnością osobniczą. OAB występuje częściej u kobiet, zwłaszcza po 60. roku życia. 

Czynniki ryzyka zespołu pęcherza nadreaktywnego obejmują: 

• poród drogą pochwową (zwłaszcza dzieci o dużej masie); 
• starszy wiek;
• otyłość, przewlekłe zaparcia. 

Wykazano, że objawy ze strony dróg moczowych występujące u dziewczynek mogą się wiązać z pojawieniem się u nich w dorosłości parć naglących, częstszego oddawania moczu i nykturii (oddawania moczu w nocy). Częstym schorzeniem powiązanym z zespołem pęcherza nadreaktywnego jest także cukrzyca, zwłaszcza cukrzyca występująca u osób starszych oraz źle kontrolowana. Szacuje się, że nawet u 17% pacjentów z cukrzycą może występować OAB o różnym stopniu nasilenia.

Zespół pęcherza nadreaktywnego towarzyszy również zaburzeniom neurologicznym, takim jak stwardnienie rozsiane, wrodzone i nabyte uszkodzenia układu nerwowego (rozszczep kręgosłupa, udar, uraz w obrębie rdzenia kręgowego). Warto jednak nadmienić, że zaburzenie to towarzyszy wówczas innym objawom neurologicznym, nie występuje w sposób izolowany.

Objawy pęcherza nadreaktywnego

Głównym objawem pęcherza nadreaktywnego jest pojawiająca się nagle bardzo silna potrzeba oddania moczu, której zwykle nie można powstrzymać (parcie naglące). W przypadku braku możliwości skorzystania z toalety dochodzi wówczas do samoczynnego oddania moczu (nietrzymanie moczu).

Do innych objawów mogących sugerować wystąpienie pęcherza nadreaktywnego zaliczają się również:

• częstomocz – oddawanie moczu często ( > 8 razy/dobę), małymi porcjami;
• nietrzymanie moczu (zwykle niezwiązane z kaszlem, śmiechem, wysiłkiem fizycznym);
• częste (> 2 razy) oddawanie moczu w nocy (nykturia).

Jak rozpoznaje się zespół pęcherza nadreaktywnego?

Wielu informacji ważnych dla rozpoznania pęcherza nadreaktywnego może dostarczyć sam wywiad z pacjentem, a zwłaszcza szczegółowy opis objawów, czasu ich występowania, obecności innych obciążeń zdrowotnych oraz przyjmowanych leków. Na podstawie badania podmiotowego (wywiad) możliwe jest wstępne ustalenie rozpoznania OAB. W następnej kolejności konieczne jest wykluczenie infekcji dróg moczowych, która może dawać objawy zbliżone do pęcherza nadreaktywnego, ale wymaga innego postępowania terapeutycznego.

W celu wykluczenia zakażenia układu moczowego wykonuje się badanie ogólne moczu i posiew moczu, niekiedy lekarz zleca również badanie ultrasonograficzne (USG) układu moczowego. Aby prawidłowo ocenić pęcherz moczowy, w trakcie badania USG musi być on wypełniony moczem, stąd na około godzinę przed badaniem zaleca się wypicie 1–2 szklanek wody i nieoddawanie moczu do czasu badania.

Kolejnym badaniem dostarczającym wielu cennych informacji na temat funkcjonowania pęcherza moczowego i zaburzeń jego pracy jest badanie urodynamiczne, w trakcie którego bada się objętość moczu zalegającego w pęcherzu, ciśnienie występujące w pęcherzu oraz szybkość przepływu moczu.

Leczenie pęcherza nadreaktywnego

Zasady leczenia obejmują zmniejszenie nietrzymania moczu poprzez zmianę zachowań pacjenta oraz nauczenie go umiejętności „trzymania” moczu. Nawet u 1/3 kobiet z nietrzymaniem moczu wynikającym jedynie z parć naglących może dojść do jego spontanicznego ustąpienia po okresie 2 lat. Terapię pierwszego rzutu powinna stanowić zmiana stylu życia chorych. Zmniejszenie masy ciała poprawia funkcję mięśniówki dna miednicy małej i zmniejsza ryzyko wysiłkowego nietrzymania moczu. Właściwa dieta, ograniczenie używek i zmiana ilości, jakości i pory przyjmowanych płynów zmniejszają nasilenie objawów klinicznych.

Kolejnym elementem leczenia OAB jest zastosowanie terapii fizykalnej, a więc ćwiczeń fizycznych mających na celu wypracowanie odruchów prawidłowej mikcji (oddawania moczu) i wzmocnienie mięśni dna miednicy.

W przypadkach gdy takie zalecenia nie skutkują lub objawy mają duże nasilenie i znacząco pogarszają komfort życia, włączane jest leczenie farmakologiczne, a niekiedy również postępowanie zabiegowe. Główną grupą leków stosowaną w OAB od wielu lat są leki antymuskarynowe. Ich mechanizm działania polega na blokowaniu wiązania acetylocholiny z receptorami M₂ i M₃ w mięśniówce wypieracza pęcherza moczowego. Hamują one tą drogą niepożądane skurcze tego mięśnia. Z uwagi na liczne działania niepożądane leki te muszą być jednak stosowane z rozwagą u osób starszych i obarczonych innymi schorzeniami. W terapii pęcherza nadreaktywnego stosuje się również preparaty estrogenowe – skuteczne zwłaszcza u kobiet po menopauzie. 

Obiecującą formą leczenia jest terapia toksyną botulinową (potocznie zwaną botoksem). Wykorzystuje się w niej zdolność toksyny do porażania określonych mięśni – w tym przypadku nadmiernie aktywnego mięśnia wypieracza pęcherza, który ostrzykuje się preparatem toksyny. Zmniejszenie objawów pęcherza nadreaktywnego utrzymuje się do 6 miesięcy od zabiegu; zabieg można powtarzać. 

Stosowane są także przezskórne stymulacje nerwowe, włącznie z wszczepieniem urządzeń do stałej stymulacji nerwów unerwiających pęcherz moczowy. W bardzo rzadkich przypadkach możliwe jest również indywidualnie dobrane leczenie chirurgiczne.

Czy można zapobiegać wystąpieniu pęcherza nadreaktywnego?

Chociaż nie można z całą pewnością zapobiec wystąpieniu pęcherza nadreaktywnego, istnieją działania profilaktyczne, które mogą obniżyć ryzyko wystąpienia choroby. Zaliczają się do nich:

• utrzymywanie prawidłowej masy ciała;
• regularna aktywność fizyczna, dopasowana do możliwości organizmu;
• wykonywanie ćwiczeń wzmacniających dno miednicy i unikanie czynności/sportów obciążających te mięśnie, np. ćwiczeń na trampolinach, izolowanych ćwiczeń mięśnia prostego brzucha wykonywanych w dużej liczbie powtórzeń;
• unikanie alkoholu, kofeiny;
• rzucenie palenia;
• leczenie chorób przewlekłych zgodnie z zaleceniami lekarskimi, dbanie o regularne kontrole.

Piśmiennictwo:

1. Wroński S, Radziszewski P, Lewczak D. Pęcherz nadreaktywny i naglące nietrzymanie moczu: choroba jednostki czy choroba społeczeństwa. Etiologia i leczenie. Przegl Urol 2010; 63(5).
2. Arnold J, McLeod N, Thani-Gasalam R i wsp. Zespół pęcherza nadreaktywnego. Medycyna Praktyczna. https://www.mp.pl/medycynarodzinna/diagnostyka-kliniczna/objawy-kliniczne/128165,zespol-pecherza-nadreaktywnego [dostęp z dnia 12.12.2024 r.].
3. Oszczudłowski M, Sosnowski R. Zespół pęcherza nadreaktywnego. Rozpoznawanie i leczenie. Medycyna Po Dyplomie 2022/09. https://podyplomie.pl/medycyna/37973,zespol-pecherza-nadreaktywnego-rozpoznawanie-i-leczenie [dostęp z dnia 12.12.2024 r.].