Infekcja wirusowa czy bakteryjna? Jak je rozróżnić?

Etiologia bakteryjna czy wirusowa? Objawy

Objawy takie jak zatkany nos lub wydzielina z nosa, ból i zaczerwienienie gardła, ból głowy, ogólne osłabienie i podwyższenie temperatury ciała mogą być wywołane zarówno przez bakterie, jak i wirusy. Uwaga: w niektórych przypadkach wtórne zakażenie bakteryjne może rozwinąć się podczas przeziębienia wywołanego wirusem lub bezpośrednio po nim. Typowe przykłady takich wtórnych infekcji bakteryjnych obejmują infekcje zatok, ucha i zapalenie płuc [5]. Jak odróżnić, który z tych patogenów spowodował chorobę? Oto kilka kluczowych punktów, na które warto zwrócić uwagę:

Objawy

Dla infekcji wirusowej typowe jest ogólne osłabienie organizmu, bóle mięśni i stawów, ból gardła, uczucie zatkanego nosa i wodnista wydzielina z nosa. W tym przypadku objawy są zazwyczaj ogólne i nie jest możliwe wskazanie jednej, dotkniętej infekcją, części ciała [1, 2]. Z kolei przy infekcji bakteryjnej charakterystyczne jest bardzo silne zaczerwienienie gardła, mokry kaszel, silnie powiększone węzły chłonne i gęsta, ropna wydzielina z nosa. Często zamiast bólu mięśni, jak ma to miejsce przy zakażeniu wirusowym, obserwuje się ból brzucha lub nawet wymioty. Zdarza się, że objawy dotyczą tylko jednej części ciała, np. ucha lub gardła [1,2 ].

Temperatura ciała

Infekcja wirusowa objawia się podwyższeniem temperatury ciała — zazwyczaj nie przekracza ona jednak 38°C. Wyjątkiem jest grypa, w przebiegu której często pojawia się wysoka gorączka. Z kolei w infekcji bakteryjnej zazwyczaj występuje gorączka, co oznacza, że temperatura ciała przekracza 38,5°C [1, 2].

Czas trwania i przebieg

Należy pamiętać, że w zależności od gatunku patogenu wywołującego schorzenie (zarówno w przypadku wirusów, jak i bakterii) czas trwania oraz przebieg choroby mogą się znacząco różnić. Co ważne, czas też jest zależny także od osoby, której dotyczy dana infekcja. Infekcja wirusowa trwa zazwyczaj 5-10 dni. Wraz z upływem czasu dochodzi do stopniowej poprawy, którą można zaobserwować każdego dnia. Choroba wywołana przez bakterie trwa zazwyczaj dłużej, około 7-14 dni i ma bardziej gwałtowny przebieg z ostrym początkiem objawów. Nie obserwuje się stopniowej poprawy, widocznej każdego dnia [1,2].

Badania laboratoryjne

Czasami objawy kliniczne nie pozwalają na jednoznaczne odróżnienie infekcji bakteryjnej od wirusowej. Wtedy z pomocą przychodzą badania laboratoryjne. Oto kilka parametrów laboratoryjnych, które pomogą odróżnić infekcję wirusową od bakteryjnej:

Zmiany w morfologii krwi

Przy infekcji wirusowej dochodzi do podwyższenia poziomu limfocytów, czyli jednego z rodzajów białych krwinek. Liczba neutrofili jest przy tym często obniżona. Infekcja bakteryjna wiąże się z odwrotnymi zmianami w obrazie białokrwinkowym – podwyższonym poziomem leukocytów i neutrofili. Liczba limfocytów jest z kolei obniżona [2].

CRP

Dla infekcji bakteryjnych charakterystyczny jest wzrost CRP (białka C-reaktywnego). Jest to marker stanu zapalnego badany we krwi, który znacznie wzrasta przy infekcjach bakteryjnych. Przy infekcjach bakteryjnych CRP jest zazwyczaj wyższe niż 40 mg/l, często przekracza 100 mg/l [3]. Z kolei przy infekcjach wirusowych stężenie jest zazwyczaj w normie lub lekko podwyższone. Zazwyczaj nie przekracza jednak 40 mg/l [3].

Prokalcytonina (PCT)

Prokalcytonina to marker charakterystyczny dla infekcji bakteryjnych. Podwyższone stężenie PCT pozwala wykryć infekcje bakteryjne już we wczesnej fazie, zanim dojdzie do pojawienia się wszystkich objawów i do wzrostu CRP [4]. Przy infekcjach bakteryjnych stężenie PCT przekracza zazwyczaj 0,5 ng/mL. Przy lokalnych infekcjach bakteryjnych PCT jest nieznacznie podwyższone, przy uogólnionych infekcjach może osiągać wartości rzędu setek, a nawet tysięcy przy sepsie.

Leczenie

Rozpoznanie, czy mamy do czynienia z infekcją bakteryjną czy wirusową ma kluczowe znaczenie ze względu na to, że leczenie chorób w zależności od etiologii różni się znacząco.

Infekcję bakteryjną można zwalczyć przy pomocy antybiotyku [6]. Niestety bakterie mogą, i to stosunkowo szybko, wytworzyć mechanizmy obronne, które sprawiają, że dany antybiotyk jest nieskuteczny. Nadużywanie antybiotyków przyczyniło się do stworzenia szczepów bakterii, które stały się antybiotykooporne. Ponadto nadużywanie antybiotyków może również zabijać dobroczynne bakterie w ciele i jelicie człowieka i przez to promować rozwój szkodliwych drobnoustrojów. Poszczególnym infekcjom bakteryjnym, podobnie jak wirusowym, można zapobiegać przy pomocy szczepień.

Infekcje wirusowe najczęściej leczy się objawowo, poprzez łagodzenie symptomów i odpoczynek oraz odpowiednie nawodnienie organizmu. Stosuje się też leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe takie jak paracetamol czy ibuprofen, a u dorosłych również kwas acetylosalicylowy [5]. Infekcje wirusowe można też leczyć lekami przeciwwirusowymi, które hamują rozprzestrzenianie się infekcji, np. poprzez blokadę enzymów wirusa i dlatego działają na konkretne wirusy. Antybiotyki nie są skuteczne w leczeniu infekcji wirusowej i ich stosowanie jest odradzane w znacznej większości przypadków. Jednak w tym przypadku także możliwe jest zapobieganie przy pomocy szczepień. Przykładem są szczepienia przeciwko polio i odrze. 

Jak odróżnić infekcję wirusową od bakteryjnej? W większości przypadków doświadczony lekarz opiera się na badaniu pacjenta i ewentualnie na wynikach badań laboratoryjnych. U osób, u których wczesne rozpoznanie i określenie ciężkości zakażenia odgrywa kluczową rolę, np. u osób hospitalizowanych i z chorobami towarzyszącymi, wykonanie badania stężenia prokalcytoniny pozwoli rozwiać większość wątpliwości diagnostycznych.

Konsultacja merytoryczna Lek. Mirosław Niedbała

Referencje

1. Gajewski P (red. prow.). Interna Szczeklika 2020, wyd. 11. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2020.
2. Nuutila J, Lilius EM. Distinction between bacterial and viral infections. Curr Opin Infect Dis. 2007 Jun;20(3):304-10.
3. Joshi A, Perin DP, Gehle A i wsp. Feasibility of using C-reactive protein for point-of-care testing. Technol Health Care 2013; 21: 233-240
4. Simon L, Gauvin F, Amre DK, Saint-Louis P, Lacroix J. Serum procalcitonin and C-reactive protein levels as markers of bacterial infection: a systematic review and meta-analysis. Clin Infect Dis. 2004 Jul 15;39(2):206-17. 
5. Superinfektion. DocCheck, Flexikon (dostęp 30.12.2023)
6. Wehr A. Atemwegsinfektionen: Viral oder bakteriell – differenziert therapieren Dtsch Arztebl 2007; 104(45): A-3129