Rak jajnika

Jak często występuje rak jajnika?

Rak jajnika to drugi co do częstości nowotwór żeńskich narządów rodnych – częściej występuje tylko rak szyjki macicy. W 2020 roku stwierdzono 4669 nowych zachorowań (5. miejsce pod względem częstości zachorowań na nowotwory u kobiet). Około 70% tych nowotworów wykrywane jest w zaawansowanym stadium. W roku 2020 zarejestrowano 3131 zgonów z powodu raka jajnika, co umiejscawia go na 4. pozycji po nowotworze płuc, piersi i jelita grubego. Zachorowalność na raka jajnika obserwowana jest głównie u kobiet w wieku 55–70 lat, zdarza się jednak, że chorują również młodsze kobiety.

Nie każdy nowotwór jajnika jest jednocześnie rakiem. Rak (rodzaj nowotworu złośliwego) jajnika występuje dużo rzadziej niż łagodne zmiany w obrębie jajnika – najczęściej torbiele, powstające w związku z cyklem miesiączkowym, często wielokrotnie w ciągu życia kobiety.

Przyczyny raka jajnika

W wielu przypadkach występowanie raka jajnika udaje się powiązać z określonymi jego genami. Do najbardziej znanych czynników ryzyka zachorowania na raka jajnika należy nosicielstwo mutacji genów BRCA1 i BRCA2 (geny te odpowiadają również za rodzinne występowanie nowotworów złośliwych piersi). Szacuje się, że 10–15% wszystkich nowotworów jajnika ma związek właśnie z mutacjami w tych genach.

Do innych czynników, które mogą zwiększać ryzyko wystąpienia raka jajnika, zalicza się:

• wystąpienie pierwszej miesiączki we wczesnym wieku i menopauzy w późnym wieku, 
• bezdzietność,
• urodzenie pierwszego dziecka po 35. roku życia,
• zaburzenia hormonalne lub przyjmowanie leków wpływających na żeńskie hormony płciowe,
• długotrwałe (> 10 lat) stosowanie hormonalnej terapii zastępczej,
• długotrwałe leczenie hormonalne przygotowujące do zapłodnienia in vitro.

Nie oznacza to, że u kobiet narażonych na powyższe czynniki wystąpi rak jajnika. Znajdują się one jednak w populacji pacjentek, które należy objąć szczególnym nadzorem. Ryzyko wystąpienia raka jajnika jest u nich nieco wyższe niż u innych kobiet.

Zobacz również

>>> Nie każdy guz to rak – o nowotworach słów kilka

>>> Rak piersi

>>> Od chemioterapii na pewno wypadną mi włosy - i inne mity o leczeniu onkologicznym

Jakie objawy daje rak jajnika?

Rak jajnika to nowotwór podstępny, którego objawy często pojawiają się późno lub imitują dolegliwości ze strony innych układów, np. pokarmowego czy moczowego.

Do najczęściej zgłaszanych wczesnych objawów raka jajnika zalicza się:

• bóle w podbrzuszu i/lub miednicy;
• uczucie pełności w jamie brzusznej;
• niestrawność, wzdęcia, szybkie uczucie pełności po jedzeniu;
• zaparcia;
• objawy dyzuryczne, takie jak zmiana częstości oddawania moczu, parcie na pęcherz, bolesne oddawanie moczu (po wykluczeniu infekcyjnej przyczyny tych dolegliwości);
• krwawienia z dróg rodnych niezwiązane z menstruacją;
• rzadziej nerwobóle w obrębie miednicy, pachwiny, niekiedy promieniujące do kończyny dolnej.

W kolejnych etapach choroby ból brzucha i miednicy może się nasilać, przybierając formę napadowych ataków silnego bólu; pacjentka traci apetyt, zdarzają się również wymioty. Wszystkie te dolegliwości prowadzą do wyniszczenia – utraty masy ciała i osłabienia. Obwód brzucha może się jednak powiększać. Jest to związane z rosnącą masą guza i gromadzącym się płynem w jamie brzusznej (wodobrzusze).

Leczenie raka jajnika

Podstawą terapii świeżo rozpoznanego raka jajnika jest postępowanie skojarzone, które obejmuje leczenie chirurgiczne i chemioterapię.

Przed leczeniem ocenia się stopień zaawansowania nowotworu. Zaawansowanie w nowotworach jajnika określa się w stopniach chirurgiczno-patomorfologicznych – wyróżnia się 4 stopnie. Aktualna klasyfikacja Międzynarodowej Federacji Ginekologów i Położników to FIGO (International Federation of Gynecology and Obstetrics).

Zazwyczaj pierwszym etapem leczenia jest zabieg operacyjny mający na celu doszczętne usunięcie komórek rakowych, stąd poza zajętym jajnikiem operacja może obejmować inne struktury jamy brzusznej i miednicy. W przypadku gdy przeprowadzenie pierwotnej operacji jest niemożliwe (stopień III i IV FIGO), przed operacją stosuje się chemioterapię (tak zwana chemioterapia neoadjuwantowa), która ma zmniejszyć masę guza przed właściwym zabiegiem operacyjnym.

Niezależnie od wyboru pierwotnego postępowania większość chorych ma wskazania do chemioterapii pooperacyjnej jako leczenia uzupełniającego. U chorych z wyższym stopniem zaawansowania wg klasyfikacji FIGO po zabiegu chirurgicznym stosuje się 3–6 cykli chemioterapii opartej o pochodne platyny (karboplatyna lub cisplatyna) z paklitakselem. Standardowo stosuje się 6 cykli chemioterapii. Po 4 miesiącach od zakończenia chemioterapii I rzutu należy wykonać badania oceniające skuteczność leczenia.

Nową nadzieją dla pacjentek z rakiem jajnika z mutacją BRCA1/2 jest olaparyb. Jest to lek zapobiegający naprawie DNA w komórkach nowotworowych z mutacją BRCA, a tym samym zapobiegający powiększaniu się ogniska nowotworowego. Olaparyb stanowi przykład leczenia celowanego przeciwko konkretnemu nowotworowi, co zmniejsza ilość skutków ubocznych leczenia i poprawia jego tolerancję.

Rokowanie w raku jajnika zależy od wielu czynników, wśród których najważniejszy jest stopień zaawansowania choroby w momencie rozpoznania, ale istotne znaczenie mają także możliwość wykonania doszczętnego zabiegu operacyjnego oraz wrażliwość nowotworu na stosowane leczenie (tak zwana platynowrażliwość).

Profilaktyka nowotworów jajnika

Niestety rak jajnika nie poddaje się tak prostym działaniom profilaktycznym, jakie są dostępne w przypadku innych nowotworów (cytologia w profilaktyce raka szyjki macicy czy mammografia/USG w profilaktyce raka piersi). Nie oznacza to jednak, że rak jajnika ma pozostać cichym zabójcą kobiet. Regularnie wykonywane badanie ginekologiczne z oceną USG (raz na 12 miesięcy i każdorazowo w razie wystąpienia niepokojących objawów takich jak przewlekłe bóle brzucha bez uchwytnej przyczyny, plamienia i krwawienia bez związku z cyklem miesiączkowym, chudnięcie) to najlepsza profilaktyka w przypadku nowotworów jajnika.

Dodatkowym badaniem, które wykonuje się w diagnostyce raka jajnika, jest oznaczenie markerów nowotworowych we krwi, głównie markera CA-125. Stężenie markera CA-125 jest podwyższone u 80% pacjentek z rakiem jajnika, ale należy pamiętać, że marker może być podwyższony również w przypadku innych schorzeń, takich jak endometrioza, mięśniaki macicy lub stany zapalne w obrębie jamy brzusznej. W ocenie ryzyka obecności raka jajnika stosuje się również algorytm ROMA (ang. Risk of Ovarian Malignancy Algorithm). Jest to badanie pozwalające ustalić prawdopodobieństwo, iż wykryty guz jajnika jest złośliwym nowotworem tego narządu. Do testu ROMA niezbędne są oznaczenie stężenia antygenu HE4 i CA-125 oraz przeprowadzenie stratyfikacji ryzyka (m.in. na podstawie wieku i statusu menopauzalnego kobiety). Badanie to stanowi wiarygodną kwalifikację do grup ryzyka, a także pozwala określić prawdopodobieństwo wystąpienia raka jajnika. W przypadku wysokiego ryzyka procentowego uzyskanego w teście ROMA konieczne jest podjęcie dalszej szerokiej diagnostyki onkologicznej.

Inna sytuacja dotyczy kobiet, u których stwierdzono nosicielstwo genów BRCA1 lub BRCA2. W ich przypadku coraz częściej zaleca się profilaktyczne usunięcie jajników wraz z przydatkami.

Piśmiennictwo

1. Basta A i wsp. Recommendation of the Polish Society of Oncological Gynaecology on the diagnosis and treatment of epithelial ovarian cancer. Oncol Clin Pract 2015; 11(5): 233–243.
2. Basta A i wsp. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Ginekologii Onkologicznej dotyczące diagnostyki i leczenia raka jajnika. Curr Gynecol Oncol 2017; 15(1): 5–23.
3. Ledermann J i wsp. Olaparib maintenance therapy in platinum-sensitive relapsed ovarian cancer. N Engl J Med 2012; 366(15): 1382–1392.
4. Kluzek K i wsp. Inhibitory polimerazy poli(ADP-rybozy) (PARP) w terapii nowotworów z mutacjami BRCA1/2. Post Hig Med Dośw (online) 2012; 66: 372–384.
5. Anton C i wsp. A comparison of CA125, HE4, risk ovarian malignancy algorithm (ROMA), and risk malignancy index (RMI) for the classification of ovarian masses. Clinics (Sao Paulo) 2012 May; 67(5): 437–441.