Szacowany czas czytania: 12 minut
Zespół lateksowo-owocowy - przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie
Alergia na lateks jest jednym z najczęściej występujących uczuleń na świecie. Lateks to cenny surowiec, który powszechnie wykorzystuje się w wielu obszarach przemysłu i medycyny. Znajduje się on m.in. w rękawiczkach medycznych, akcesoriach do włosów, elementach odzieży czy w prezerwatywach. Szacuje się, że alergia może dotyczyć nawet 1–2% populacji. Uczulenie na lateks może mieć charakter zarówno kontaktowy, jak i wziewny. Lateks jest silnie uczulający i może powodować różne objawy: od łagodnych reakcji skórnych po anafilaksję. Zespół lateksowo-owocowy to nadwrażliwość na owoce i warzywa u pacjentów z alergią na lateks. Schorzenie dotyka nawet 40% pacjentów z tą dolegliwością. Najczęściej uczulenie na lateks pojawia się przed nadwrażliwością na owoce czy warzywa, choć nie jest to reguła. Problem pojawiania się krzyżowych reakcji wynika z podobnej budowy białek niektórych owoców i warzyw do tych występujących w lateksie, co prowadzi do reakcji alergicznych i powstawania nadwrażliwości, najczęściej o charakterze pokarmowym.
Zespół lateksowo-owocowy – informacje podstawowe
Lateks pochodzi z soku występującego w drzewach kauczukowych (Hevea brasiliensis), z którego wytwarza się wiele produktów. Lateks jest szeroko stosowany do otrzymywania kauczuku naturalnego używanego w przemyśle gumowym (m.in. opony samochodowe, taśmy transporterowe, uszczelki), w produkcji mebli i materaców, klejów, nici, prezerwatyw, rękawic oraz odzieży. Pracownicy służby zdrowia są szczególnie narażeni na działanie różnych czynników w godzinach pracy. Do innych eksponowanych grup należą pacjenci, zwłaszcza z rozszczepem kręgosłupa, którzy w dzieciństwie i młodości mieli częsty kontakt z lateksem i byli poddawani zabiegom, a także chorzy cierpiący na schorzenia urologiczne wymagające cewnikowania dróg moczowych. Za główną drogę uczulenia na lateks kauczuku naturalnego uważa się głównie skórę dłoni, ale może również wystąpić uczulenie błon śluzowych lub dróg oddechowych na alergeny z lateksu naturalnego unoszące się w powietrzu. Wiadomo, że prawie 40% pacjentów z alergią na lateks ma objawy alergiczne po spożyciu niektórych pokarmów. Jest to alergia powszechnie znana jako „zespół lateks–owoce”. Reakcja krzyżowa pomiędzy lateksem a alergenami pokarmowymi powoduje natychmiastową alergię na spożytą żywność. Opisano związek pomiędzy alergią na lateks a nadwrażliwością na pokarmy, w tym awokado, kiwi, banany, kasztany, brzoskwinie, morele, winogrona, marakuję, figi, pomarańcze, pomidory, kaszę gryczaną, melony, orzeszki ziemne i ananasy.
Zespół lateksowo-owocowy – przyczyny
Reagujące krzyżowo alergeny z Hevea brasiliensis, głównego źródła lateksu, oraz filogenetycznie odmiennych owoców sugerują obecność wspólnych antygenów w żywności i lateksie. Wykazano, że kilka alergenów lateksu (w tym Hev b5, Hev b6.02, Hev b7, Hev b8 i Hev b12) jest odpowiedzialnych za reaktywność krzyżową lateks–owoce. Wiadomo, że głównymi alergenami są heweina i proheweina. Nadwrażliwość IgE-zależna na białka lateksu stanowi duży problem, zwłaszcza wśród personelu medycznego, który często nosi rękawiczki lateksowe, a także u pacjentów z wadami wrodzonymi, którzy mieli częsty kontakt ze służbą zdrowia i procedurami eksponującymi ich na cząsteczki lateksu. Do najważniejszych alergizujących białek zespołu lateksowo-owocowego należą Hev b5 oraz Hev b6.02. Hev b5 to kwaśne białko lateksu; w jego przypadku obserwowano reakcje krzyżowe z białkami kiwi, moreli, manioku, brzoskwini. Hev b6.02 jest białkiem należącym do grupy chitynaz – enzymów powszechnie występujących wśród roślin. Hev b6.02 powoduje uczulenie u 70% osób z objawami alergii na lateks. Ma budowę podobną do białek występujących w owocach takich jak banan, awokado, kasztan jadalny, kiwi, a także w pszenicy. Objawy zespołu lateksowo-owocowego mogą być różnorodne, od problemów skórnych po reakcje uogólnione. W przypadku diagnostyki w odniesieniu do alergenów lateksu najbezpieczniejszą metodą jest oznaczenie poziomu antygenowo swoistych przeciwciał klasy IgE w surowicy krwi, gdyż podczas wykonywania testów skórnych może dojść do rozwoju reakcji anafilaktycznej.
Zespół lateksowo-owocowy – epidemiologia
Alergia na lateks dotyka 1–2% populacji. Obecnie częstość występowania alergii i uczulenia na lateks wśród pracowników służby zdrowia na całym świecie wynosi 9,7–12,4%. Jeśli chodzi o alergię na lateks wśród pracowników służby zdrowia, opublikowano pewne badania epidemiologiczne dotyczące czynników ryzyka uczulenia na lateks. Najważniejszym czynnikiem był stopień narażenia. Stwierdzono również, że atopia i egzema dłoni są ważnymi czynnikami ryzyka powstawania reakcji alergicznych. Krzyżowe reakcje na niektóre warzywa i owoce obserwowano nawet u 40% pacjentów cierpiących na nadwrażliwość oraz reakcje alergiczne na lateks. U pacjentów z alergią na naturalny lateks często występuje również nadwrażliwość na pyłki drzew, traw i niektórych chwastów.
Zespół lateksowo-owocowy – objawy
Alergeny lateksu mogą przenikać do organizmu różnymi drogami: przez skórę, przez błony śluzowe, parenteralnie. W tych dwóch ostatnich sytuacjach istnieje szczególnie duże ryzyko wystąpienia anafilaksji. Objawy u osób uczulonych krzyżowo na owoce, warzywa i lateks mogą być różnorodne. Mogą przybierać postać łagodnych reakcji skórno-śluzówkowych, a także ciężkich reakcji anafilaktycznych zagrażających zdrowiu i życiu. Alergia na lateks i reakcje krzyżowe z owocami i warzywami powodują natychmiastową reakcję nadwrażliwości typu I. Objawy typu natychmiastowego mogą wystąpić w czasie od kilku minut do kilku godzin po ekspozycji i mogą przybierać postać ostrej pokrzywki i ostrego obrzęku naczynioruchowego, ostrego nieżytu nosa i spojówek. Najczęstszymi objawami alergii na lateks są objawy ze strony skóry, takie jak pokrzywka kontaktowa i świąd skóry po założeniu rękawiczek. W przypadkach reakcji krzyżowych i spożycia owoców i warzyw reakcja alergiczna może powodować swędzenie skóry i pokrzywkę, ale może również objawiać się obrzękiem naczynioruchowym, astmą i reakcjami ogólnoustrojowymi, w tym anafilaksją. Do innych objawów należą: uczucie drapania w gardle, oczach i uszach, zaostrzenie astmy lub wyprysku, objawy żołądkowo-jelitowe oraz obrzęk jamy ustnej i twarzy. U niektórych pacjentów zespół rozpoznaje się jedynie na podstawie dodatnich prób punktowych i testów in vitro. Najczęściej uczulenie na lateks wyprzedza nadwrażliwość na owoce.
Zespół lateksowo-owocowy – leczenie
Obecnie nie ma leku na uczulenie na lateks i krzyżowe reakcje alergiczne na warzywa i owoce. Objawy takie jak podrażnienie skóry można łatwo wyleczyć za pomocą kremów steroidowych, ale podstawę w zmniejszaniu częstości występowania alergii stanowi zapobieganie. Najważniejszym krokiem w postępowaniu z pacjentami podatnymi na alergię na lateks oraz warzywa i owoce jest określenie osób z grupy wysokiego ryzyka na podstawie wywiadu i badania fizykalnego. Po określeniu pacjentów zagrożonych alergią zasadnicze znaczenie ma zapobieganie ekspozycji na alergeny.
Zespół lateksowo-owocowy – profilaktyka
Profilaktyka polega przede wszystkim na unikaniu ekspozycji na alergeny. Istnieją alternatywy dla lateksu, takie jak neopren, polichlorek winylu, silikon i winyl, a wprowadzenie rękawiczek bezpudrowych i bezlateksowych znacznie zmniejszyło częstość występowania alergii na lateks i reakcji krzyżowych na owoce i warzywa. Edukacja ma kluczowe znaczenie w zapobieganiu reakcjom alergicznym. Pacjentów należy informować na temat żywności, która może powodować reakcje krzyżowe z nadwrażliwością na lateks, oraz wszelkich produktów zawierających lateks.
Piśmiennictwo:
- Nguyen K, Kohli A. Latex allergy. [Updated 2023 Jul 10]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan–. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK545164/
- Fukutomi Y. Occupational food allergy. Curr Opin Allergy Clin Immunol 2019; 19(3): 243–248.
- Brehler R, Theissen U, Mohr C i wsp. „Latex-fruit syndrome”: frequency of cross-reacting IgE antibodies. Allergy 1997; 52(4): 404–410.
- Romańska-Gocka K, Gocki J, Zegarska B i wsp. Nowe spojrzenie na problem alergii na lateks; grupy ryzyka, objawy, rozpoznawanie, zapobieganie. Post Dermatol Alergol 2005; 22(5): 227–232.