Alergia na lateks – jak sobie z nią poradzić?

Informacje podstawowe o alergii na lateks

Lateks pochodzi z soku występującego w drzewach kauczukowych, Hevea brasiliensis, z którego wytwarza się wiele produktów. Lateks jest szeroko stosowany do otrzymywania kauczuku naturalnego używanego w przemyśle gumowym (m.in. opony samochodowe, taśmy transportowe, uszczelki), a także w produkcji mebli i materaców, klejów, nici, prezerwatyw, rękawic oraz odzieży. Naturalne białka w gumie są powiązane zarówno z bezobjawowym uczuleniem, jak i nadwrażliwością IgE-zależną. Alergia na lateks jest jedną z najczęstszych przyczyn anafilaksji na sali operacyjnej, a jej częstość występowania wzrosła od lat 80. XX wieku wraz ze wzrostem częstości stosowania rękawic lateksowych w celu zapobiegania infekcjom przenoszonym podczas zabiegów chirurgicznych i procedur inwazyjnych. Znaczący wzrost produkcji rękawiczek, a co za tym idzie – powszechniejszy dostęp do nich, spowodował, że alergia na lateks zaczęła występować coraz częściej. Alergia na lateks stało się również dobrze znanym problemem wśród pracowników służby zdrowia podczas noszenia rękawiczek lub wdychania cząstek aerozolu.

Przyczyny alergii na lateks

Zwiększona ekspozycja na lateks powoduje istotny wzrost ryzyka uczulenia i rozwoju alergii. Bezpośrednie narażenie na alergen poprzez użycie rękawiczek, prezerwatyw lub cewników jest najczęstszą przyczyną alergii na lateks, a stopień uczulenia jest bezpośrednio powiązany z wielkością narażenia. Lateks może się przedostać do organizmu na kilka sposobów, w tym poprzez bezpośredni kontakt ze skórą, przedostanie się przez błony śluzowe lub dożylnie, a także przez wdychanie proszku lateksowego przez płuca. Prawdziwa alergia na lateks wywołuje reakcję nadwrażliwości typu I, w której pośredniczą przeciwciała IgE, wiążąc się z białkami odpowiadającymi za występowanie alergii. Wiązanie skutkuje uwolnieniem histaminy, leukotrienów, prostaglandyn i kinin z komórek odpornościowych (tzw. tucznych i bazofilów), co powoduje odpowiedź immunologiczną. W ciągu kilku minut od kontaktu z lateksem u pacjenta mogą wystąpić pokrzywka, świszczący oddech, katar i zapalenie spojówek. Białka tworzące lateks mogą przedostać się z rękawiczek bezpośrednio na skórę lub mogą zanieczyścić żywność, powodując reakcję u osób już uczulonych. Pominąwszy bezpośrednią ekspozycję na alergen, na reakcję na lateks bardziej są narażone osoby z niektórymi alergiami pokarmowymi. Alergie na świeże owoce i warzywa, takie jak awokado, banan, kasztan, kiwi, seler i gruszka, zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia nadwrażliwości na lateks. Osoby z alergią na lateks mają również większą wrażliwość na te owoce i warzywa. Cząsteczki unoszące się w powietrzu są kolejnym źródłem narażenia na alergeny, ponieważ lateks może być wdychany do płuc. Wówczas reakcje alergiczne związane z lateksem najczęściej powoduje wdychanie cząsteczek skrobi kukurydzianej z rękawiczek lateksowych i pyłu z opon.

Epidemiologia alergii na lateks

Istnieją różne doniesienia na temat częstości występowania alergii na lateks. Alergia na lateks dotyka 1– 2 % populacji, a jedno z badań wykazało, że prawdopodobieństwo uczulenia na lateks jest większe u pracowników służby zdrowia narażonych na lateks w porównaniu z populacją ogólną. Obecna częstość występowania alergii i uczulenia na lateks wśród pracowników służby zdrowia na całym świecie wynosi odpowiednio 9,7–12,4%. Jednakże objawy kliniczne są dość podobne zarówno u pracowników służby zdrowia, jak i u ogółu populacji. W krajach rozwijających się występuje więcej przypadków alergii na lateks, ponieważ używa się większej liczby produktów lateksowych. Lateks jest najczęstszą przyczyną pokrzywki kontaktowej w środowisku pracy i drugą po środkach zwiotczających najczęstszą przyczyną śródoperacyjnej anafilaksji. Badania epidemiologiczne wykazały, że specyficzna populacja pacjentów, np. osoby z rozszczepem kręgosłupa, jest obarczona zwiększonym ryzykiem wystąpienia alergii na lateks, a częstość występowania nadwrażliwości w tej grupie waha się od 20% do 65%. Nadwrażliwość ma prawdopodobnie związek z ekspozycją na lateks podczas licznych operacji i zabiegów korekcyjnych. Zwiększone ryzyko występuje także u pacjentów poddawanych wielokrotnemu cewnikowaniu z powodu schorzeń urologicznych. Najpopularniejsze na świecie badania surowicy wykrywają przeciwciała anty-IgE przy użyciu odczynnika enzymatycznego w teście in vitro. Inną alternatywą są punktowe testy skórne, będące testem in vivo polegającym na nakłuwaniu skóry i nałożeniu ekstraktu z lateksu nieamoniakalnego, a następnie dokładnym monitorowaniu powstawania bąbli. Punktowe testy skórne uważa się za „złoty standard” w diagnostyce nadwrażliwości typu I na lateks.

Objawy alergii na lateks

Objawy alergii na lateks mogą wystąpić u osób, które wielokrotnie przebywały w placówkach opieki zdrowotnej lub w laboratoriach, mają określone alergie pokarmowe, rozszczep kręgosłupa oraz często poddawane były zabiegom chirurgicznym w dzieciństwie. Prawdziwa alergia na lateks wywołuje natychmiastową reakcję nadwrażliwości typu I. Reakcja ta może powodować swędzenie skóry i pokrzywkę, ale może również objawiać się obrzękiem naczynioruchowym, astmą i reakcjami ogólnoustrojowymi, w tym anafilaksją. Pracownicy używający rękawiczek, w tym pracownicy służby zdrowia, najczęściej cierpią na alergiczny nieżyt nosa i astmę w wyniku wdychania cząstek. U pacjentów na sali operacyjnej zazwyczaj występują wysypka i skurcz oskrzeli, ale najczęściej dochodzi u nich do zapaści sercowo-naczyniowej. Alergię na lateks można jednak często mylić z drażniącym lub alergicznym kontaktowym zapaleniem skóry. Kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia powoduje rumień skóry, natomiast alergiczne kontaktowe zapalenie skóry jest skutkiem reakcji nadwrażliwości typu IV typu opóźnionego. U pacjentów z alergicznym zapaleniem skóry występuje rumień, ale po ekspozycji mogą się pojawić także świąd i pokrzywka. Nie jest to prawdziwa alergia na lateks i stosowanie produktów niezawierających lateksu może nadal powodować tę samą reakcję.

Leczenie alergii na lateks

Obecnie nie ma leku na uczulenie na lateks lub reakcje alergiczne. Objawy takie jak podrażnienie skóry można łatwo wyleczyć za pomocą kremów steroidowych, ale zapobieganie jest podstawą w zmniejszaniu częstości występowania alergii na lateks. Najważniejszy krok w postępowaniu z pacjentami podatnymi na alergię na lateks stanowi ustalenie na podstawie wywiadu i badania fizykalnego, czy chory należy do grupy wysokiego ryzyka. Po określeniu zagrożenia alergią na lateks zasadnicze znaczenie ma zapobieganie ekspozycji. Jeśli jednak dana osoba jest narażona i występują objawy, należy wdrożyć odpowiednie leczenie w zależności od rodzaju reakcji. W przypadku drażniącego zapalenia skóry pierwszą czynnością jest usunięcie lateksu i oczyszczenie okolicy. W celu zmniejszenia stanu zapalnego stosuje się steroidy miejscowo i zaleca się konsultację dermatologiczną. Opóźnione reakcje nadwrażliwości typu IV należy leczyć w ten sam sposób, chociaż zaleca się również wykonanie badań na obecność IgE w surowicy. Pacjentom, u których wystąpi natychmiastowa reakcja ogólnoustrojowa typu I, należy usunąć źródło narażenia oraz poddać ich monitorowaniu i leczeniu pod kątem stanów zagrażających życiu, przede wszystkim wystąpienia ciężkich reakcji anafilaktycznych. Większe ryzyko wystąpienia anafilaksji występuje u pacjentów, którzy częściej narażają się na kontakt z lateksem lub mają silne uczulenie na lateks. Reakcja ta może prowadzić do ciężkiego uszkodzenia wielu narządów, w tym upośledzenia dróg oddechowych i zapaści sercowo-naczyniowej, prowadzącej do zatrzymania krążenia i oddechu. Leczenie anafilaksji wymaga usunięcia alergenu, zabezpieczenia dróg oddechowych, wczesnego podania adrenaliny i uzupełniania płynów.

Profilaktyka alergii na lateks

Profilaktyka polega przed wszystkim na unikaniu ekspozycji na alergen. Istnieją alternatywy dla lateksu, takie jak neopren, polichlorek winylu, silikon i winyl, a wprowadzenie rękawiczek bezpudrowych i bezlateksowych znacznie zmniejszyło częstość występowania alergii na lateks. Edukacja ma kluczowe znaczenie w zapobieganiu reakcjom alergicznym. Pacjenci wymagają informacji dotyczących żywności, która może powodować reakcje krzyżowe z nadwrażliwością na lateks, oraz wszelkich produktów zawierających lateks. Ważne jest również, aby powiadomić wszystkich członków zespołu medycznego zajmujących się opieką nad pacjentem o wystąpieniu alergii. Pacjenci muszą otrzymać alternatywy dla produktów lateksowych, a właściwe przestrzeganie zaleceń spowoduje zmniejszenie ryzyka reakcji.

Piśmiennictwo:

1. Nucera E, Aruanno A, Rizzi A i wsp. Latex allergy: current status and future perspectives. J Asthma Allergy 2020; 13: 385–398.
2. Nguyen K, Kohli A. Latex allergy. [Updated 2023 Jul 10]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan–. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK545164/
3. Nettis E, Casella R, Incorvaia C i wsp. Secondary prevention of latex allergy. Curr Opin Allergy Clin Immunol 2022; 22(4): 250–256.
4. Vandenplas O, Raulf M. Occupational latex allergy: the current state of affairs. Curr Allergy Asthma Rep 2017; 17(3): 14.